Stel dat het eigen risico van €385 begint bij €300 euro in plaats van bij €0...

Niet naar de dokter gaan omdat je bang bent dat je dan eigen risico moet betalen. Of toch die scan laten doen nu je toch al over je eigen risico heen bent. Dit is een van de effecten die voortvloeien uit het Nederlandse zorgsysteem dat een eigen risico kent van op dit moment 385 euro. Zorgkosten onder dat bedrag betaal je uit eigen zak, daarboven vergoedt de zorgverzekeraar ze.

Het eigen risico – het systeem van eigen betalingen in Nederland – is bedoeld om mensen bewust te maken van het prijskaartje dat aan zorg hangt. Maar het kan ook de neiging in de hand werken om zorg te mijden zolang de kosten niet boven 385 euro uitkomen. En juist minder kritisch naar aangeboden behandelingen te kijken als je eenmaal over die drempel heen bent.

Volgens Minke Remmerswaal (31) kan het systeem efficiënter. De gezondheidseconoom, werkzaam bij het Centraal Planbureau (CPB), verdedigt vrijdag haar proefschrift Essays on Financial Incentives in the Dutch Healthcare System aan Tilburg University. Daarin toont ze aan dat andere vormen van eigen betalingen de zorguitgaven beperkt kunnen houden. Terwijl mensen gemiddeld mínder uit eigen zak hoeven te betalen.

Die andere vormen zijn het ‘procentueel eigen risico’ en het ‘verschoven eigen risico’. Bij een procentueel eigen risico betaalt de verzekerde een percentage van de zorgkosten: bijvoorbeeld 25 procent tot een maximaal bedrag uit eigen zak van 385 euro.

Eigen risico zorgverzekering: de eerste 300 euro 'gratis'

Een verschoven eigen risico houdt in dat het eigen risico niet bij 0 euro begint, maar bijvoorbeeld bij 300 euro. Tot 300 euro is de zorg 'gratis', maar vanaf 300 euro betaalt de verzekerde bijvoorbeeld 385 euro uit eigen zak. Vanaf 785 euro wordt de zorg weer vergoed.

"Het eigen risico en eigenlijk alle vormen van eigen betalingen hebben twee effecten", zegt Remmerswaal tegen Business Insider. "Het eerste is een gedragseffect, het werkt remmend: Mensen zetten de prijs van zorg af tegen het verwachte nut van de behandeling."

"Als een bepaalde behandeling door een verhoging van het eigen risico duurder wordt, dan is de kans groter dat iemand denkt: Mwah, dat is het geld niet waard." Het tweede effect is een financieringsverschuiving. "Alle zorgkosten die uit het eigen risico worden betaald, hoeven niet via de zorgpremie te worden bekostigd.”

De bovenstaande twee effecten vormen een optelsom als je het eigen risico zou afschaffen, wat sommige politieke partijen opperen. "De overheid bespaart jaarlijks ruim 3 miljard euro via het eigen risico. Dat moet bij afschaffing ervan van de zorgpremie of belastingen komen. Ondertussen neemt het gebruik van zorg toe, want mensen hoeven geen kosten/baten-afweging te maken", schetst Remmerswaal.

Het huidige systeem remt dus het zorggebruik en daarmee de uitgaven. Maar het nadeel is dat chronisch zieke mensen elk jaar 385 euro aan eigen risico kwijt zijn. Terwijl gezonde mensen niets of weinig uit eigen zak betalen. Een hoger eigen risico leidt tot een lagere zorgpremie, maar daar staat een groep met hoge zorgkosten tegenover die meer uit eigen zak betaalt.

Minder snel over eigen risico

Het procentueel eigen risico en het verschoven eigen risico zijn volgens Remmerswaal efficiënter, omdat verzekerden minder snel het eigen risico volmaken en langer geremd worden in hun zorggebruik. Anders dan bij het huidige eigen risico waarbij de prikkel om een kosten/baten-afweging te maken verdwijnt als je na één of een paar behandelingen het volledige eigen risico hebt betaald.

Bij het procentueel en verschoven eigen risico neemt het zorggebruik ook niet toe, zoals bij afschaffing van het eigen risico het geval is.

Om dit aan te tonen ontwikkelde Remmerswaal een microsimulatiemodel waarin de hele Nederlandse populatie en de historische zorgkosten per Nederlander zijn opgenomen. Het model berekent hoe groot de kans is dat een verzekerde een behandeling afwijst bij een bepaalde vorm en hoogte van het eigen risico.

"Iemand accepteert een behandeling als deze persoon vindt dat de kosten tegen de baten opwegen. Stel dat het eigen risico met 100 euro omhoog gaat: weegt de waarde van de behandeling dan nog steeds op tegen de kosten? Dat is de basis van het model", legt ze uit.

"Over het algemeen neemt de kans op acceptatie van een behandeling af als de zorg duurder wordt, maar dit verschilt per persoon. Bij een diabetespatiënt die aan het begin van het jaar weet dat hij door het eigen risico heen is, gebeurt waarschijnlijk niets als je het eigen risico verhoogt", vervolgt Remmerswaal.

"Een 20-jarige jongen die nauwelijks zorg afneemt, reageert juist wel. Het model voorspelt de zorguitgaven door onder meer rekening te houden met verschillen in verwacht zorggebruik per leeftijd, geslacht en de prijs en waarde van de behandeling die verzekerden ervaren."

Gemiddeld 58 euro of 66 euro minder uit eigen zak

In het model leidt een verschoven eigen risico van 385 euro dat begint bij 300 euro, tot een afname van de zorguitgaven met 760 miljoen euro ten opzichte van het huidige eigen risico. En verzekerden betalen minder uit eigen zak, in totaal 822 miljoen euro. Daarmee betaalt een individuele verzekerde gemiddeld 58 euro minder uit eigen zak dan in het huidige systeem.

"Als het eigen risico bij 300 euro begint, voelt dat een beetje gek, alsof je de eerste zorg gratis krijgt. Maar het zorgt er dus voor dat mensen minder snel hun eigen risico volmaken. Tegelijk bereikt het ook de groep met hogere kosten", zegt Remmerswaal. Daarmee lijkt het verschoven eigen risico de groepen met lage en hoge zorgkosten dichterbij elkaar te brengen.

Het procentueel eigen risico in verschillende varianten leidt ook tot een afname van zorguitgaven in vergelijking met het huidige verplicht eigen risico. Bij een procentueel eigen risico van 25 procent tot maximaal 385 euro, nemen de totale zorgkosten af met 479 miljoen euro. De totale betalingen uit eigen zak nemen af met 925 miljoen euro, gemiddeld 66 euro per verzekerde.

"Ook bij een procentueel eigen risico maken verzekerden minder snel hun eigen risico vol", licht Remmerswaal toe. Verzekerden bereiken het maximale bedrag aan eigen risico vanaf 1.540 euro aan zorgkosten. "Waarschijnlijk komen ze niet met één behandeling aan dat bedrag waardoor ze vaker een kosten/baten-afweging moeten maken, wat kan leiden tot minder zorggebruik."

'Relatief kleine groep maakt hoge kosten'

Het is waarschijnlijk dat veel verzekerden bij het procentueel eigen risico van 25 procent nooit het maximale bedrag halen, aangezien ze dan 1.540 euro aan zorg moeten gebruiken. "Bijna de helft van de Nederlanders heeft jaarlijks ongeveer 300 à 400 euro aan zorgkosten. Het is een relatief kleine groep die veel hogere kosten maakt", weet Remmerswaal.

De daling van de totale zorguitgaven door eigen betalingen als het eigen risico, is overigens niet per se wenselijk als mensen hierdoor afzien van noodzakelijke zorg, benadrukt ze. "Uit onderzoek blijkt dat mensen niet altijd goed kunnen inschatten of een behandeling de kosten waard is. Het is belangrijk dat we hier verder onderzoek naar doen."

Zoals gezegd heeft het model van Remmerswaal wel aangetoond dat het procentueel en verschoven eigen risico in ieder geval efficiënter is. "Omdat het zorggebruik evenveel geremd kan worden als bij het huidige eigen risico, maar voor gemiddeld een lagere bijdrage uit eigen zak per persoon."

Aan zowel het procentueel eigen risico als het verschoven eigen risico kunnen bezwaren kleven. Want maken verzekerden bij het verschoven eigen risico er geen sport van om onder de drempel te blijven? "Of het kan gebeuren dat mensen juist extra zorg gaan gebruiken omdat de eerste 300 euro gratis is, schrijf ik ook in mijn proefschrift. We zouden dit moeten onderzoeken", zegt Remmerswaal.

"Ik kan me voorstellen dat een gezond iemand die niets nodig heeft, dan bijvoorbeeld toch een allergietest laat doen. Maar iemand die vaker in het ziekenhuis komt en meerdere scans krijgt aangeboden, zal bij het verschoven eigen risico misschien één scan laten doen in plaats van twee. Die laatste groep bereik je met het huidige eigen risico niet."

Het procentueel eigen risico kan mogelijk ingewikkeld worden voor verzekerden. Ze zien immers niet direct of ze aan het maximale bedrag aan eigen risico zitten. "Het zou lastig kunnen zijn voor mensen, vooral in het begin. Maar ik denk dat technologische ontwikkelingen veel kunnen oplossen. In de app van mijn zorgverzekeraar zie ik precies wat ik aan zorgkosten heb gemaakt en hoeveel ik van mijn eigen risico heb vervolmaakt", aldus Remmerswaal.

[activecampaign form=24]

Lees meer over de zorgverzekering:

• Aftrekposten voor je belastingaangifte 2020: je ziektekosten
• Medische zorg: dit verandert er per 1 januari 2021 met de zorgverzekering, zorgtoeslag en tandartstarieven
• Deze 5 zorgkosten zorgen het vaakst voor onverwachte tegenvallers
• Eigen risico zorgverzekering is standaard €385, maar deel verzekerden wil liever hogere zorgpremie en geen eigen risico