Geen markt is zo dynamisch als die van smartphones. In nog geen half jaar wordt een mobieltje als verouderd gezien. Het Nederlandse Fairphone denkt daar anders over en hoopt het leven van een smartphone fors te rekken. De circulaire economie speelt daarbij een belangrijke rol.
Fairphone, een ‘social enterprise’ en zetelend aan het Amsterdamse IJ, is opgericht vanuit de doelstelling om een ‘eerlijker’ smartphone te ontwikkelen. Via crowdfunding en met hulp van de instelling de Waag Society werd met succes de eerste duurzame mobiele telefoon op de markt gebracht. Daarbij was het uitgangspunt om een telefoon te ontwikkelen die geen zogeheten conflictmineralen bevat. Een ander belangrijk criterium is een eerlijker productieproces, waarbij arbeiders in Chinese fabrieken niet uitgebuit worden.
In 2015 kwam de opvolger op de markt, de Fairphone 2. Dit toestel baarde vooral opzien door zijn modulaire ontwerp: enkele onderdelen kunnen vervangen worden, zoals de cameramodule en de microfoon. Het toestel werd goed ontvangen en wist vorige maand zelfs een belangrijke prijs te winnen op de klimaattop in Parijs.
Bibi Bleekemolen is verantwoordelijk voor impact & innovation bij Fairphone. Zij schetst een idealistische maar ook realistische benadering van de Nederlandse startup bij het ontwikkelen van een duurzamere smartphone. “Je kunt met een campagne geen alternatief voor een gewone smartphone aanbieden. Als we nu zelf een speler in de industrie worden, kunnen we de ambities vanuit de campagne – het verduurzamen en eerlijker maken van de productieketen – vasthouden en zelf keuzes gaan maken,” aldus Bleekemolen tegenover DuurzaamBedrijfsleven.nl.
Duurzame principes omzetten tot daden
Traceerbare en eerlijke grondstoffen vormen een belangrijk vertrekpunt voor Fairphone. “We richten ons allereerst op de mijnbouw. Er zijn veertig verschillende soorten mineralen nodig om een telefoon te produceren. Dat geeft maar weer eens aan hoe complex zo’n product is”, zegt Bleekemolen. “We proberen vooral meer transparantie te geven. En als tweede stap kijken we naar hoe we alternatieve projecten opzetten, zoals fairtrade-goud.”
Fairphone richt zich ook op de sociale component: het bedrijf streeft ernaar om de arbeidsomstandigheden bij het productieproces te verbeteren. Daarbij gaat het in de elektronicaketen om diverse, met name Chinese bedrijven die onderdelen produceren en Hi-P, de onderneming die de componenten assembleert tot een werkbaar mobieltje.
Daarnaast speelt productdesign een belangrijke rol ten aanzien van de circulaire uitgangspunten van Fairphone. In tegenstelling tot de fabrikanten van doorsnee smartphones mikt Fairphone juist op een zo lang mogelijke levensduur van een toestel. "Daarmee wordt de voetafdruk van een telefoon fors verlaagd", aldus Bleekemolen. De Fairphone 2 moet ongeveer vijf jaar mee kunnen gaan, tweeënhalf maal langer dan een gemiddeld consumententoestel.
Modulair ontwerp helpt de keten te sluiten
Belangrijk bij het design van de Fairphone 2 is de modulaire opbouw van het toestel. Bleekemolen: "Door een toestel modulair op te bouwen krijg je een beter beschermd toestel, omdat fragiele onderdelen geïsoleerd worden. Als de camera kapot gaan, gaat ook alleen de camera kapot. Bovendien kunnen mensen hun toestel zelf repareren. We verkopen losse schermpjes en cameramodules die via de websites te bestellen zijn. Daardoor kun je je toestel langer blijven gebruiken."
Het modulaire ontwerp van de Fairphone 2 biedt nog een voordeel: de productdesigners kunnen op module-niveau bekijken hoe deze optimaal gerecycled kan worden. Deze gefocuste manier zorgt volgens Bleekemolen voor een nog beter hergebruik van materialen. Het in hoog tempo aanbieden van verbeterde modules, bijvoorbeeld een cameramodule met een hogere resolutie, wil Fairphone wederom vanwege duurzaamheidsoverwegingen niet. Wel komt er mogelijk een hoesje op de markt waarin zonnecellen geplaatst zijn, zodat de smartphone door middel van zonne-energie is op te laden.
Een andere uitdaging is het verbeteren van de lifecycle van een smartphone, waarbij het recyclen van oude toestellen vol schaarse grondstoffen een must is. "We ontwikkelen een infrastructuur voor recycling voor onder andere onze eindgebruikers. We recyclen hun oude toestellen. Soortgelijke initiatieven doen we in ontwikkelingslanden: daar stimuleren we inzameling van oude toestellen. Ook proberen we bij bedrijven waar we klant zijn recycling te promoten", aldus Bleekemolen.
Sluiten van de keten
Interessant de komende jaren wordt het klantgedrag van Fairphone-bezitters. Zo moet onder andere nog blijken of consumenten daadwerkelijk de stap zetten om nieuwe schermpjes te bestellen bij schade en of het toestel wel vier tot vijf jaar wordt gebruikt. Pas als deze zaken geëvalueerd zijn, zal het bedrijf zich pas gaan richten op een nieuw toestel, de 'Fairphone 3'.
Bij de ontwikkeling van de eerste Fairphone, waarbij het lineaire productiemodel vervangen moest worden door een circulair model, kwamen de productontwerpers erachter dat een toestel niet geheel cradle to cradle zijn te produceren. Bleekemolen: "Het sluiten van de keten is heel lastig omdat er zoveel lagen zitten in de weg van mijn naar telefoon. Bovendien is het zowel economisch als vanuit milieu-oogpunt niet altijd het efficiëntst."
Dit komt volgens Bleekemolen door het feit dat het voor veel recyclingfaciliteiten lastig is om mobieltjes los te weken van het overige elektronisch afval dat zij verwerken. Ook gaat de output van recyclers, bijvoorbeeld koper, direct de wereldmarkt op. Een partij als Fairphone is eenvoudigweg te klein en nog onvoldoende kapitaalkrachtig om gescheiden recyclingstromen op te zetten.
Software cruciaal
Een andere wijze les die de Fairphone-ontwikkelaars opdeden uit het eerste toestel is het feit dat de software - de Fairphone draait op Android - een sleutelrol speelt bij de vraag of een toestel langer bruikbaar is en dus duurzamer. Een verouderd OS kan de eindgebruiker immers een nauwelijks bruikbaar toestel opleveren. Bleekemolen stelt dan ook dat goed bijgehouden software cruciaal is voor de slagingskansen van een duurzaam mobieltje. Bij de tweede Fairphone zocht het bedrijf daarom direct contact met de chipproducenten, zodat een op maat gemaakte en actuele Android-versie kon worden aangeboden.
Uitdaging blijft wel het 'voorlichten' van de consument. Die is immers gewend om met regelmaat een nieuw, 'beter' toestel aan te schaffen, terwijl Fairphone juist mikt op een duurzaam mobieltje dat een half decennium relevant moet blijven. Toch denkt Bleekemolen dat het bedrijf al aanzienlijke stappen heeft gezet. "Het is een omslag van filantropisch naar 'dit is de weg die we moeten gaan nemen'", aldus Bleekemolen.
Maar ook telecombedrijven kunnen nog wat opvoeding gebruiken; veel telecombedrijven leveren immers 'gratis' smartphones bij mobiele abonnementen. Toch zoekt Fairphone ook toenadering tot providers. Zo verkoopt KPN de Fairphone. Dit gaf de duurzame telefoon zeker bij de introductie de nodige naamsbekendheid. In het Verenigd Koninkrijk doet het bedrijf zaken met The Co-operative Mobile, een provider die een coöperatief model hanteert.
Fair-tv?
Het is niet ondenkbaar dat Fairphone op termijn ook andere duurzame elektronicaproducten op de markt gaat brengen. De productie van bijvoorbeeld een tablet of televisie is vergelijkbaar met die van een mobieltje en de grondstofstromen zijn vrijwel identiek, waardoor een duurzaamheidsslag ook hier haalbaar lijkt.
Bleekemolen denkt dat er bij Fairphone pas naar andere elektronica zal worden gekeken als de Fairphone niet langer voldoende leverage biedt om elektronicaproducenten en consumenten te verleiden tot de productie en aanschaf van duurzame eindproducten.
Zover is het nog niet: de Fairphone 2 is zojuist in de verkoop gegaan en niets staat de onderneming in de weg om van dit duurzame toestel een succes te maken en de smartphonewereld een heel klein beetje de goede kant op te sturen.