- President Volodimir Zelenski van Oekraïne krijgt wereldwijd lof voor zijn leiderschap in oorlogstijd.
- Maar de voortdurende aanvallen van Rusland dwingen Oekraïne en zijn bondgenoten na te denken wie hem zou kunnen opvolgen.
- Want wat gebeurt er als Zelenski gevangen wordt genomen of gedood?
- Lees ook: Dit is Volodimir Zelenski achter de schermen, volgens een vriend van de president: ‘Bescheiden, vreedzaam en wars van sterallures’
Zelfs nu de Russische strijdkrachten de hoofdstad van Oekraïne bijna hebben omsingeld, heeft de president van het land, Volodimir Zelenski, ondubbelzinnig duidelijk gemaakt dat hij niet van plan is Kiev te ontvluchten.
Donderdag is het twee weken geleden dat de Russische president Vladimir Poetin een grootscheepse aanval op Oekraïne in gang zette. Het is een aanval die aan beide zijden al duizenden slachtoffers eiste, voor miljoenen vluchtelingen zorde en tot een golf van internationale sancties leidde.
Sinds de invasie zijn er berichten dat Zelenski aanbiedingen van de Verenigde Staten om uit Kiev te worden geëvacueerd heeft afgeslagen. Hij deed dit zelfs nadat hij door zijn bondgenoten werd gewaarschuwd voor de aanwezigheid van “vijandelijke sabotagegroepen” in de stad. Die zouden de president en zijn familie als “voornaamste doelwit” beschouwen.
“Ik blijf in de hoofdstad, ik blijf bij mijn mensen”, zei Zelenski tijdens een gepassioneerde videotoespraak eind vorige maand.
In enkele dagen tijd heeft Zelenski - een voormalige komiek en acteur die staatsman is geworden - wereldwijd lof geoogst voor zijn leiderschap en sterke houding tegenover de Russen. De leider dwong respect af bij zijn eigen volk en ook bij internationale leiders, omdat hij het aanbod van de VS om hem te evacueren afwees met de woorden: "Ik heb munitie nodig, geen lift."
Maandag deelde Zelenski video's van zichzelf, opgenomen in het presidentiële kantoor in Kiev, wat zijn eerste publieke optreden sinds het begin van de invasie markeerde.
De 44-jarige leider is nog steeds in de hoofdstad. Vanuit daar houdt hij iedere dag lange videotoespraken en geeft hij leiding aan het verzet in zijn land vanuit een geheime, zwaarbewaakte locatie in de buurt van het centrum van de stad.
Maar ondanks een reeks problemen aan de Russische kant na de eerste dagen na de inval van het land, vertelden verschillende militaire analisten deze week aan The Guardian dat het Kremlin zijn logistieke problemen langzaam aan het oplossen is. Het zou zich klaarmaken om in de komende dagen een succesvolle aanval op Kiev uit te voeren.
Dergelijke recente militaire ontwikkelingen, in combinatie met de duidelijke bedoeling van Rusland om de huidige Oekraïense regering te vervangen door een regime dat trouw is aan Moskou, dwingen het land en zijn westerse bondgenoten zich over een ongemakkelijk vraagstuk te buigen: wat gebeurt er met de Oekraïense regering, de oorlog en het land zelf als Zelenski gevangen genomen of gedood wordt?
De Oekraïense grondwet biedt geen pasklaar antwoord
Volgens de grondwet van Oekraïne is de voorzitter van het Oekraïense parlement, de Verkhovna Rada, de eerstvolgende in de rij die de president kan opvolgen. Die rol wordt momenteel vervuld door Ruslan Stefanchuk, een voormalige topambtenaar van Zelenski die een pro-westerse pleitbezorger is.
Stefanchuk bleef tijdens de Russische invasie zichtbaar aanwezig: hij pleitte voor meer internationale hulp en stond vorige week Zelenski terzijde toen de leiders de officiële aanvraag van Oekraïne voor het lidmaatschap van de Europese Unie ondertekenden.
Tijdens een videovergadering vorige week richtte Stefanchuk zich rechtstreeks tot de Europese Unie en zei: "De beste steun aan het Oekraïense volk in zijn donkerste uren is de echte erkenning van onze Europese aspiratie. Geef ons het lidmaatschap van de Europese Unie."
Amerikaanse en Europese functionarissen vertelden The New York Times dit weekend dat van Stefanchuk, en andere mogelijke Oekraïense opvolgers, wordt verwacht dat zij zich blijven verzetten tegen de oorlog van Rusland.
Westerse functionarissen drongen er naar verluidt ook bij Oekraïense functionarissen op aan om Stefanchuk uit voorzorg uit Kiev over te brengen naar een veiliger locatie. Een advies dat Oekraïne vooralsnog in de wind heeft geslagen. Een bron die op de hoogte is van de gesprekken, vertelde de krant dat de VS Oekraïense leiders in de lijn van opvolging ontmoedigen om te lang op dezelfde plaats te verblijven.
Anonieme bronnen vertelden tegen The New York Times dat Oekraïense functionarissen duidelijk hebben gemaakt dat ze het belang inzien van een duidelijk omschreven, wettelijk opvolgingsplan.
Als Stefanchuk om welke reden dan ook niet de opvolger van Zelenski zou worden, is het volgens de grondwet van het land onduidelijk wie er dan in aanmerking komt voor het presidentschap. Het document voorziet in de functies van eerste plaatsvervanger en plaatsvervangend voorzitter, die de parlementsvoorzitter moeten opvolgen. Zij worden niet expliciet genoemd als de nieuwe president.
Toen zowel Zelenski als Stefanchuk in 2020 besmet raakten met Covid-19, zeiden Oekraïense rechtsgeleerden dat premier Denys Shmyhal het roer zou moeten overnemen, mocht dat nodig zijn.
In een opinieartikel voor The Hill van vorige maand stelden Khristina Holinska en William Courtney van onderzoeksinstituut RAND dat het parlement van Oekraïne er verstandig aan zou doen stappen te ondernemen om snel een langere lijn van opvolging na Stefanchuk op te stellen.
De VS en de Europese bondgenoten zijn al begonnen met besprekingen over de opvolgers in Oekraïne
Afgelopen zondag zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken dat Oekraïense functionarissen plannen hebben om de huidige regering aan het roer te houden, mocht Zelenski gedood worden.
"De Oekraïners hebben plannen, waarover ik niet zal uitweiden of in detail zal treden, om ervoor te zorgen dat er op de een of andere manier een continuïteit van de regering is", zei Blinken in 'Face the Nation' van CBS.
De opmerkingen van Blinken volgden op een artikel in The New York Times. Daarin werd gemeld dat de westerse bondgenoten van Oekraïne al bespreken hoe ze kunnen zorgen voor een voortzetting van de Oekraïense regering.
De zorgen van de VS en EU zijn niet onterecht, aangezien de Londense krant The Times vorige week meldde dat Zelenski in een paar dagen tijd ten minste drie moordaanslagen heeft overleefd. Volgens de krant werd de aanwezigheid van twee verschillende groeperingen - door het Kremlin gesteunde huurlingen en Tsjetsjeense speciale strijdkrachten - stiekem doorgegeven door Oekraïense bondgenoten binnen de geheime dienst van Rusland.
De dood van Zelenski zou een grote klap betekenen voor Oekraïne. Zijn frequente, vastberaden toespraken en online aanwezigheid zijn essentiële factoren in het verzet van het Oekraïense leger en de Oekraïense bevolking tegen de invasie van Rusland.
Ook de val van Kiev of de ontbinding van de huidige Oekraïense regering zonder duidelijke opvolging zou rampzalig zijn. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat de VS en de Europese bondgenoten ooit een door Rusland opgelegde marionettenregering in het land zullen erkennen, zou een leiderloos Oekraïne de voortzetting van de internationale hulpverlening veel moeilijker maken.
Een wettelijk erkende Oekraïense leider - zelfs een die buiten Kiev of in ballingschap buiten het land opereert - heeft meer legitimiteit dan een door Moskou gesteunde leider, zo zeggen westerse diplomaten tegen The New York Times.