- Wetenschappers hebben een nieuwe ontdekking gedaan over de laatst levende Neanderthalers.
- Door het dna van een tand van een Neanderthaler te ontrafelen, hebben ze een hele nieuwe afstammingslijn ontdekt.
- Het dna duidt op inteelt en dat kan verklaren waarom de Neanderthaler is uitgestorven.
- Lees ook: De 12 meest griezelige archeologische vondsten van 2023: van een portaal naar de onderwereld naar ‘een vampierkind’ uit de 17e eeuw
Wetenschappers zijn een stap dichterbij het ontrafelen van het mysterie van het uitsterven van de Neanderthalers. Zij zijn onze meest nabije menselijke verwanten. Maar zo’n 40.000 jaar geleden verdwenen de laatste van hen op mysterieuze wijze.
Nieuw onderzoek waarin het dna van een van de laatste Neanderthalers is geanalyseerd, geeft wetenschappers belangrijke aanwijzingen waarom ze zijn uitgestorven, terwijl de homo sapiens, de moderne mens, zich steeds verder verspreidde.
Het onderzoek geeft nieuwe aanwijzingen dat het leven in kleine groepen en de beperkte genetische variatie en inteelt die daarmee gepaard gaan, Neanderthalers de das om heeft gedaan.
Het mysterie rond een van de laatste Neanderthalers
Tienduizenden jaren geleden leefde er in het zuidoosten van Frankrijk een Neanderthaler die Thorin wordt genoemd, vlak voordat zijn soort uitstierf.
Zijn overblijfselen werden ontdekt in 2015 en dat leidde tot discussies tussen archeologen, die de resten dateerden op ergens tussen de 42.000 en 50.000 jaar oud, en genetici die stelden dat het dna erop wees dat de ze tegen de 100.000 jaar oud waren.
Vanwege dat verschil van inzicht werd een zeven jaar durend onderzoek gestart, dat onlangs uitmondde in een studie waarbij genetici het dna van een aantal Neanderthalers van over de hele wereld vergeleek met dat van Thorin, met de aanname dat hij 50.000 jaar oud was in plaats van 100.000 jaar.
"Op dat moment besloten de genetici hun eigen instrumenten te kalibreren en veranderde alles wat we wisten over Neanderthalers", zegt archeoloog Ludovic Slimak, de hoofdauteur van een onlangs in Cell Genomics gepubliceerd onderzoek, tegen Business Insider. Ze bleken namelijk allemaal onderdeel te zijn van een homogene populatie.
Omdat het dna van Thorin zo anders was dan dat van Neanderthalers van ongeveer dezelfde leeftijd, realiseerden de onderzoekers zich dat hij tot een nog helemaal onbekende lijn moest behoren. De afstammingslijn van zijn voorouders moet ergens 103.000 jaar geleden zijn gesplitst.
Dat verklaart waarom het dna van Thorin zoveel ouder lijkt dan zijn botten. Zijn dna komt overeen met Neanderthalers die meer dan 100.000 jaar geleden leefden, maar Thorin was volgens het recente onderzoek zo'n 50.000 jaar jonger.
Geïsoleerd leven leidde tot genetische splitsing
Wat kan deze genetische splitsing hebben veroorzaakt? De onderzoekers denken dat Thorin in een zeer geïsoleerde gemeenschap leefde, die nauwelijks tot geen contact had met andere groepen.
Dat betekent dat de mensen binnen die gemeenschap zichzelf voor meer dan 50.000 jaar hebben gereproduceerd, waardoor het een unieke lijn werd die zich onderscheidde van andere groepen Neanderthalers.
Een gemeenschap die zolang geïsoleerd blijft, leidt onvermijdelijk tot inteelt. En de onderzoekers hebben daar inderdaad bewijs voor gevonden in het dna van Thorin.
De afzondering van zijn gemeenschap kan ook helpen verklaren waarom de Neanderthalers uitstierven en Thorin uiteindelijk de laatste van zijn soort was.
Inteelt leidt tot een gebrek aan genetische diversiteit, waardoor populaties kwetsbaar worden voor ziektes, schadelijke mutaties en veranderingen in de leefomgeving.
Hoewel één geïsoleerde gemeenschap lang niet alles zegt over een complete soort, werpt deze wel nieuw licht op het uitsterven van deze aan mensen verwante soort. Hoewel wetenschappers het leven in kleine groepen wel al eerder als verklaring zagen voor het uitsterven van de Neanderthaler.
"Het was een enorm uitsterven, het laatste grote uitsterven van de mensheid", zegt Slimak.
Neanderthalers kozen voor isolatie
De gemeenschap van Thorin was niet geïsoleerd vanwege de geografie, maar omdat ze daar zelf voor kozen, zegt Slimak. "We zien een grens, een sociale grens".
In de periode waarin Thorin leefde, woonden andere Neanderthalers in het Centraal Massief, op slechts een paar weken lopen.
Als Thorin en zijn metgezellen inderdaad hun Neanderthaler-buren bewust negeerden, dan was de isolatie van de groep niet alleen genetisch van aard, maar ook sociaal en cultureel, zegt Slimak.
"En dat is een heel belangrijk gegeven om deze populatie te begrijpen en waarom en hoe ze uiteindelijke verdwenen en uitstierven".
Hoewel de afzondering duizenden jaren lang goed uitpakte voor de voorgangers van Thorin, was hun geluk uiteindelijk op. "Hun kleine sociale netwerk stortte simpelweg in en ze stierven in een vloek en een zucht uit", zegt Slimak.
Het grotere sociale netwerk heeft de moderne mens waarschijnlijk geholpen te overleven
In hoeverre dat isolationistische gedrag exemplarisch is voor alle Neanderthalers, is niet duidelijk. Als de natuurlijke hulpbronnen in een bepaald gebied schaars waren, dan zonderde de Neanderthaler zich wellicht wat meer af om de eigen groep te beschermen.
"Misschien is het idee dat een groep op zichzelf bleef helemaal niet zo gek in dat soort van concurrerende omgevingen", zegt de niet bij het onderzoek betrokken archeoloog April Nowell van de Universiteit van Victoria in Canada.
Naarmate het aantal Neanderthalers afnam, zou het in stand houden van steeds kleinere groepen hun toekomst in gevaar hebben gebracht, telkens wanneer een familielid stierf.
Veel deskundigen geloven dat de kleine groepen van Neanderthalers tot hun uitsterven hebben geleid, ze werden kwetsbaar door extra stressfactoren zoals de toegenomen concurrentie van homo sapiens.
Ondertussen lijken moderne mensen niet dezelfde neiging te hebben gehad om insulaire gemeenschappen te vormen. In plaats daarvan reisden ze wijd en zijd en vormden ze grote sociale netwerken, aldus Slimak.
“We zien moderne menselijke populaties die bredere sociale netwerken leken te hebben en genen uitwisselden met potentiële partners in een groter geografisch gebied”, aldus Nowell.
Moderne menselijke groepen breidden zich uit en werden genetisch diverser. Daardoor waren ze beter uitgerust om elk soort ongeluk of natuurramp aan te kunnen, legt Nowell uit.
In tegenstelling tot de kleinere populaties van Neanderthalers waarin zelfs het verlies van een handvol individuen in de voortplantingsleeftijd, gevolgen had voor toekomstige generaties, zegt ze.
“Ik denk echt dat de genetische isolatie van Neanderthalers ons iets zegt over hun uitsterven", aldus Nowell.