De vrouwen die deelnemen aan Moeders voor Moeders krijgen een opvang kan en
kratten met flessen waarin ze hun urine kunnen bewaren tot die door een
chauffeur wordt opgehaald. Dit gebeurt eens per week. Als tegenprestatie
krijgen ze een boek over zwangerschap, een serviesje of een dvd. Wie zich
vroeg (voor de zevende week) aanmeldt krijgt bovendien een fotolijstje om
haar echofoto in te doen.

Het project draait om het zwangerschapshormoon humaan chorion gonadotrofine
(hCG). Tijdens de eerste vier maanden van de zwangerschap is hier in de
urine van zwangere vrouwen veel van aanwezig. Dit hormoon is echter ook een
van de stoffen die tijdens vruchtbaarheidsbehandelingen wordt toegediend aan
vrouwen (en soms ook mannen).

Schering-Plough brengt het hCG uit de urine op de markt onder de merknaam
Pregnyl. Dit gebeurt al jaren. Pregnyl werd al in 1932 voor het eerst
gemaakt. Jaarlijks doen in Nederland volgens Schering-Plough zo’n 35.000 à
36.000 vrouwen (pakweg 1 op de vijf zwangeren) mee aan Moeders voor moeders.
Bij elkaar leveren zij jaarlijks zo’n 1,5 miljoen liter urine in.

Hoeveel andere vrouwen een deelneemster aan het project helpt, is moeilijk te
zeggen, zegt de woordvoeder van Schering- Plough. Maar ruwweg helpt iedere
deelneemster “tientallen paren” om zwanger te worden, zo stelt
Schering-Plough.

“En dat is prima”, zegt hoogleraar Farmacie Eric Frijlink verbonden
aan Rijks Universiteit Groningen. “Dit is gewoon de goedkoopste manier
om hCG te verzamelen.”

Door slogans te gebruiken als ‘Jouw geluk kun je delen’ maakt Moeders voor
moeders echter de indruk een liefdadigheidsproject te zijn. Ondertussen
verdient het bedrijf natuurlijk wel met het medicijn dat ze uit de
ingeleverde plas maakt. Hoeveel? "Niet veel", aldus de
woordvoerder. Maar hoeveel dat is? "Winstcijfers per geneesmiddel
worden niet verstrekt", aldus Schering-Plough.

Ook niet transparant is Schering-Plough in haar reclameuitingen over het feit
dat het hormoon dat de farmaceut uit de urine van de zwangeren haalt ook al
lang in het laboratorium gemaakt kan worden en dat menselijk hCG niet alleen
gebruikt wordt voor het maken van vruchtbaarheidsmedicijnen voor mensen. Ook
een middel voor koeien en een middel voor varkens bevat het menselijke
zwangerschapshormoon.

Niet nodig
"Zonder de hulp van zwangere vrouwen zouden we dit geneesmiddel niet
kunnen maken", zo staat er te lezen op de website
van Moeders voor moeders. "Dat klopt niet", bevestigt gynaecoloog
Cas Holleboom van het Bronovo Ziekenhuis in Den Haag.

Al enige tijd kan hCG ook in het laboratorium gemaakt kan worden. Het heet dan
chorion gonadotrofine alfa. Farmaceutisch bedrijf Merck (dat Schering-Plough
inmiddels heeft overgenomen. Beide bedrijven moeten alleen nog worden
samengevoegd) heeft dit subsituut in 2000 bijvoorbeeld op de markt gebracht
onder de merknaam Ovitrelle.

Schering-Plough maakt dit substituut tot nu toe echter niet "omdat het
vele malen duurder is", zegt de woordvoerder. Hier komt bij dat dit
middel volgens het bedrijf maar voor 10 procent wordt vergoed en Pregnyl (op
basis van urinair hCG)meestal voor 100 procent. Bovendien is er gewoon nog
veel vraag naar Pregnyl, zo zegt de woordvoerder, "zeker gezien de
stijgende vraag naar vruchtbaarheidsbehandelingen".

In de apotheek kost een ampul Ovitrelle volgens Schering-Plough 58,60 euro.
Een doosje met drie ampulen Pregnyl 5000 (de meest gebruikte dosering) kost
13,92 euro.

Mocht de vraag naar Pregnyl afnemen, dan kan het zijn dat Schering-Plough ooit
stopt met het ophalen van urine van zwangere vrouwen, zegt de woordvoerder.

Ook het Bronovo Ziekenhuis schrijft nog gewoon medicijnen op basis van
menselijk hCG voor en is nog niet overgegaan op het voorschrijven van de in
het laboratorium gemaakte vorm van hCG. Holleboom: "Nee, de
recombinante middellen (middelen uit het laboratorium) zijn nog maar kort op
de markt. Het is dus nog niet echt ingeburgerd. Bovendien is het duurder."
Wat volgens hem vooral komt doordat de hoge ontwikkelingskosten
terugverdiend moeten worden. In de toekomst als de recombinanten verder is
doorontwikkeld, dan zullen we daar ook wel naartoe gaan, verwacht Holleboom.
Maar zover is het dus nog niet.

Over het feit dat de zwangere vrouwen die urine inleveren niet verteld wordt,
dat hCG ook kunstmatig gemaakt kan worden, heeft Holleboom geen mening.

De woordvoerder van Schering-Plough belooft naar aanleiding van de vragen van
Z24 nog eens met Moeders voor moeders door hun websiteteksten te gaan. "We
proberen zo duidelijk mogelijk te zijn in onze communicatie, maar wellicht
kan het nog beter", zegt ze.

Er zijn in Nederland vier farmaceuten die geneesmiddelen met hCG erin
aanbieden. De anderen zamelen op andere plekken in de wereld urine in. In
Nederland is Schering-Plough de enige die urine ophaalt van zwangere
vrouwen. "Het zou niet lukken daar een tweede bij te hebben",
aldus de farmaceut.

Het bedrijf heeft echter geen monopolie op het Nederlandse hCG omdat een deel
van de ingezamelde hormonen "extern gaat". Naar wie dit gaat en
wat hier vervolgens precies mee gebeurt, kan het bedrijf echter niet zeggen.
Ook niet hoeveel van het totaal extern gaat.

Runderen en varkens
De website van Moeders voor moeders vermeldt steeds wel dat het hormoon
gebruikt wordt voor vruchtbaarheidsbehandelingen, maar niet dat het enkel om
vruchtbaarheidsbehandelingen bij mensen gaat. Hiernaar gevraagd zegt de
woordvoerder dat hCG op zich ook andere toepassingen heeft maar Moeders voor
moeders zich alleen bezig houdt met hCG inzamelen voor geneesmiddelen zoals
Pregnyl.

Opvallend is daarom dat ook het diergeneesmiddel Chorulon dat gebruikt wordt
voor vruchtbaarheidsbehandelingen bij runderen en PG600, gebruikt voor
varkens, hCG bevatten. Beide middelen worden geproduceerd door
dierenfarmaciebedrijf Intervet, ook onderdeel van Schering-Plough.

Navraag leert dat deze middelen inderdaad het hormoon afkomstig uit de urine
van zwangere vrouwen bevat en het hier niet om het in het laboratorium
gemaakte "namaakhormoon" gaat.

Hoogleraar Farmacie Eric Frijlink verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen
noemt het "vreemd" dat middelen voor dieren menselijke hormonen
bevatten. Hoogleraar Veterinaire Farmacologie Johanna Fink-Gremmels
verbonden aan de Universiteit van Utrecht legt uit dat je voor
IVF-behandelingen bij runderen inderdaad het beste hCG van runderen kunt
gebruiken en bij varkens het beste hCG van varkens. Maar dat een probleem
is, dat runderen en varkens - in tegenstelling tot paarden en mensen - geen
hCG uitscheiden in hun urine. Daarom wordt voor deze dieren menselijk hCG
gebruikt. "Het werkt niet optimaal, maar het werkt", zegt Fink.

Een IVF-behandeling bij varkens en runderen is overigens geen
routinebehandeling in de vleesindustrie, legt Fink uit. "Kunstmatige
inseminatie - dus het inbrengen van sperma - komt veel voor, maar daarvoor
heb je geen hCG nodig. Een IVF-behandeling gebruik je als je onderzoek doet,
bijvoorbeeld naar hoe je de fok kunt verbeteren."

Voor zover Fink weet wordt hier hCG voor gebruikt uit de urine van vrouwen uit
ontwikkelingslanden. "Ik ben een keer bij zo'n project in Zuid-Afrika
geweest. De vrouwen die hun plasje kwamen inleveren, kregen daarvoor
betaald. Dit leverde hen een welkome bijverdienste op."

Brazilië
Dit project in Zuid-Afrika was echter niet van Schering-Plough. Dit bedrijf
haalt op twee plekken in de wereld de urine van zwangere vrouwen op. In
Nederland en in Brazilië. "De urine voor de productie van
veterinaire hCG-bevattende producten komt uit Brazilië waar Schering-Plough
ook een inzamelingsprogramma heeft", aldus de woordvoerder van
Schering-Plough die over Intervet gaat.

Ook in Brazilië worden vrouwen hier door Schering-Plough niet voor betaald.
Zij ontvangen een baby-pakket, aldus de Amerikaanse woordvoerder van
Schering-Plough.

Op de vraag of deze Braziliaanse vrouwen weten dat hun urine ook gebruikt
wordt voor middelen voor koeien en varkens antwoordt Schering-Plough dat
alle deelneemsters aan het begin een formulier moeten ondertekenen waarop
staat dat de urine wordt gebruikt om er hCG uit te halen voor "vruchtbaarheidsbehandelingen".

"De overgrote meerderheid van het in Brazilië opgehaalde hCG wordt
gebruikt voor vruchtbaarheidsmedicijnen voor mensen", aldus de
woordvoerder. Omdat de vraag naar deze medicijnen toeneemt, zegt het bedrijf
wel op zoek te moeten gaan naar een alternatieve bron van hCG voor
diergeneesmiddelen.

De urine van de Braziliaanse vrouwen wordt in Brazilië verwerkt tot ruw hCG.
Vervolgens wordt het naar Oss gestuurd voor verdere verwerking. De urine van
Nederlandse vrouwen wordt in Boxtel verwerkt en vervolgens ook naar Oss
gestuurd waar het verwerkt wordt tot geneesmiddelen. Toch wordt volgens
Schering-Plough enkel de Braziliaanse plas ook gebruikt voor
diergeneesmiddelen.

De Inspectie voor de Gezondheidsraad wilde niet op bovenstaande bevindingen
reageren omdat de patiëntenveiligheid niet in het geding is. "En daar gaan
wij over", aldus de woordvoerder.