ANALYSE – Hoewel de Westerse wereld al een week zijn mond vol heeft van het plan van president Donald Trump voor importtarieven op buitenlands staal en aluminium, valt het besluit om extra heffingen op te leggen eigenlijk niet onder zijn gezag.
Volgens de Amerikaanse grondwet heeft het Congres de macht om importtarieven in te voeren. De president heeft het recht daartoe slechts verkregen doordat het Congres dat bij wet heeft vastgelegd. Met andere woorden: het Congres kan een nieuwe wet doorvoeren die deze macht weer uit handen neemt van de president.
Dus als diverse Republikeinen – onder wie de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden Paul Ryan – nu zeggen faliekant tegen de staalheffingen van Trump te zijn en ze de president echt willen dwarsbomen, kunnen ze dat simpelweg via een nieuwe wet regelen.
Maar dat doen ze niet. Integendeel, ze vragen Trump op vriendelijke toon om zijn plan te heroverwegen.
Ze zijn hoopvol gestemd dat Trump zijn plan aanpast en zijn staal- en aluminiumheffingen zo aanpast, dat ze nagenoeg niets meer voorstellen.
Zo kan Trump er alsnog voor kiezen om enkele soorten staal en aluminium uit te zonderen van de importheffingen en ook uitzonderingen te maken voor bevriende landen (die voor de grootste aanvoer aan buitenlands staal in de VS zorgen). Een situatie met een dubbel voordeel: de mondiale handel in staal en aluminium lijdt geen schade; Trump tekent voor de bühne alsnog een vorm van heffingen en lijdt geen gezichtsverlies.
Maar niemand hoeft te verwachten dat Trump terugkeert op zijn schreden.
Trump gelooft heilig in importheffingen
Waarom zou Gary Cohn, Trumps belangrijkste economisch adviseur anders zijn opgestapt? Dinsdagavond legde Cohn zijn functie neer. Cohn was een belangrijke factor achter Trumps belastinghervormingen. De exacte reden van zijn vertrek is niet gegeven, maar Cohn was óók fel tegen de aangekondigde staalheffingen.
Trump wil hogere importtarieven. Daar is hij al decennia voorstander van.
Toen Trump in 1999 korte tijd de ambitie had om de presidentskandidaat van de Reform Party te worden, was hij ook vóór protectionisme. Dat standpunt is nooit veranderd bij hem, in tegenstelling tot zijn kijk op andere belangrijke dossiers. Zo was Trump destijds voorstander van een verbod op semi-automatische wapens, wilde hij een rijkentaks, gezondheidszorg voor iedereen betaald door belastingverhogingen voor bedrijven, en legalisatie van abortus.
Op veel punten heeft Trump een draai gemaakt, maar importheffingen zijn een constante in zijn denken. Als de Republikeinen Trump willen tegenhouden, zullen ze met meer moeten komen dan vriendelijke verzoeken. Een wet is het enige dat volstaat.
Republikeinen durven Trump niet te dwarsbomen
Stel dat de Republikeinen wel met een nieuwe wet komen die voorschrijft dat importtarieven alleen ingevoerd kunnen worden met instemming van het Congres. Dan zal Trump dreigen met een veto. Hij zal de Republikeinen aanvallen en zeggen dat ze zijn economische beleid willen ondermijnen en roepen dat ze het voortbestaan van het land te grabbel gooien. Want 'if you don't have steel, you don't have a country', aldus één van Trumps oneliners.
De meeste Republikeinen in het Congres zijn groot voorstander van een vrije wereldhandel. Maar de vraag is hoeveel van hen het op dit standpunt durven op te nemen tegen de president. Om vervolgens een electoraat aan te treffen dat verdeeld is over de kwestie.
Plus: hoewel veel Democraten staan te springen om tegen Trumps plan te stemmen - en zo zijn macht in te perken - zijn er enkelen die het eens zijn met de achterliggende gedachte van Trumps staalheffingen, met name de Democraten uit gebieden waar veel staal geproduceerd wordt.
Dus is het aannemelijk dat de tweederde meerderheid die nodig is om Trumps plan weg te stemmen, niet gehaald wordt.
En mocht het Congres er wel in slagen een wet door te voeren die de presidentiële bevoegdheid over importheffingen inperkt, dan is het nog maar de vraag wat de Republikeinse achterban daarvan zal denken, of wat Trump allemaal gaat uithalen om wraak te nemen op zijn tegenstanders.
Het is verre van een ideale situatie met de Amerikaanse congresverkiezingen voor de deur en een Republikeinse partij die al enigszins panikeert om de uitslag daarvan.
Trump z'n gang laten gaan is ook niet ideaal
Stel dat de Republikeinen niets doen en Trumps staalheffingen ingevoerd worden. Gaan ze Trumps keuze dan verdedigen als ze op pad zijn om campagne te voeren voor de congresverkiezingen?
Wereldhandel zal niet het belangrijkste onderwerp zijn voor kiezers. Al gaan de Democraten het wel aangrijpen om Trump aan te vallen.
Daarin gaan ze nogmaals benoemen dat Trump roekeloos is, dat zijn eenzijdige besluit prijzen opdrijft, waardoor bijvoorbeeld een sixpack bier en auto's duurder worden. Dat kost weer banen omdat bedrijven voorzichtig zijn met investeren in nieuwe fabrieken.
Het Zweedse witgoedbedrijf Electrolux, bijvoorbeeld, heeft haar plan om een nieuwe fabriek (á 250 miljoen dollar) te bouwen in Tenessee in de ijskast gezet. De reden: "Trumps besluit geeft buitenlandse concurrenten een voordeel waartegen het lastig concurreren is." Eletrolux denkt geïmporteerd staal en aluminium nodig te hebben voor haar Amerikaanse fabriek, maar als dat door importheffingen duurder wordt, is het bijvoorbeeld lastig concurreren met kant-en-klare wasmachines uit China die in de VS worden verkocht.
Pijnlijk voor Trump als bedrijven die fabrieken in de VS willen neerzetten ervoor kiezen om Amerikaanse banen naar het buitenland te verschepen.
De Republikeinen krijgen het lastig als ze aangevallen worden op dit punt, omdat ze al aangaven dat Trumps plan een vergissing is. Hoewel ze dan zullen tegenwerpen dat ze de belastingen hebben verlaagd, zullen Democraten terugslaan met het argument dat elk voordeel van die verlaging teniet wordt gedaan door de staalheffingen.
De Republikeinen zitten dus klem: zowel berusten in de staalheffingen als ertegen vechten zijn beide slechte opties. Vandaar dat ze zo wanhopig proberen om Trump te bewegen zijn plan in te trekken.
Ze hoeven zich niet rijk te rekenen. Trump gaat ze voor het blok zetten.