Drie dagen na de ramp in de kerncentrale van Tsjernobyl op 26 april 1986 meldden de Sovjetautoriteiten het als een ongeluk waarbij twee mensen om het leven waren gekomen. De situatie was “stabiel” en “onder controle”.
Maar op dat moment had de kernexplosie al radioactieve deeltjes de lucht in geblazen, een fikse brand deed de rest en de radioactiviteit verspreidde zich over Europa.
Het ongeluk bleek één van ’s werelds ergste nucleaire rampen, waarvan de gevolgen voor mens en milieu tot op de dag van vandaag merkbaar zijn. Water en grond rondom het complex zijn nog steeds besmet en kinderen uit de omgeving hebben last van gezondheidsklachten zoals vergrote schildklieren, kanker en problemen met ademhaling.
Iets vergelijkbaars staat mogelijk Zuidoost-Rusland te wachten. Eind juli waarschuwde Svetlana Radionova, het hoofd van Ruslands instantie voor Milieuveiligheid, dat er een verlaten fabriek in Siberië stampvol kwik en allerlei onbekende chemicaliën staat. Volgens haar kan de fabriek een “ecologisch Tsjernobyl” veroorzaken.
Zo ziet die fabriek er nu uit:
In de fabriek van Usolyekhimprom werd onder meer chloor geproduceerd.
Usolyekhimprom, een Russisch chemiebedrijf, bezit honderden industriële faciliteiten. Deze fabriek in de regio Irkoetsk opende zijn deuren in 1933. Het beslaat een oppervlakte van ongeveer 6 vierkante kilometer.
De fabriek sloot zijn deuren na het faillissement in 2017.
De fabriek staat in Oesolje-Sibirskoje, een stad met meer dan 80.000 inwoners.
In juli bezocht Radionova de verlaten faciliteit.
Ruslands milieuagentschap, beter bekend als Rosprirodnadzor, houdt ontwikkelingen in de gaten die een negatieve impact op het milieu kunnen hebben.
Na haar inspectie zei Radionova tegen de Russische krant Izvestia dat ze in een "enorm, chemisch gevaarlijk, verlaten bedrijf" was geweest dat zich in "half verwoeste" staat bevindt.
Radionova zei dat ze er een "reusachtige hoeveelheid" kwik had ontdekt.
Radionova wees in het bijzonder op de kwikresten die nodig gesaneerd moeten worden. Het afval is afkomstig van een elektrolysefaciliteit voor kwik die in 1998 de deuren sloot.
Blootstelling aan hoge doses kwik leidt tot nierproblemen en brengt schade toe aan het zenuwstelsel. Van kwikchloride is bekend dat het kankerverwekkend is.
Binnen het complex ontdekte Radionova drukcontainers gevuld met onbekende "chemisch riskante substanties".
"Niemand weet wat er zit", zei ze tegen Izvestia. Radionova zei ook dat olie-afval in putten op het complex gepompt was.
Een plaatselijke minister van Milieuzaken erkent de aanwezigheid van "zeer giftig" chloor in de bodem en het grondwater.
Milieuminister voor de regio Irkoetsk Andrej Krjoetsjkov zei tegen de Siberian Times dat de bodem en het grondwater rondom de fabriek "verzadigd is met giftige organische chloorverbindingen", een groep die vaak gebruikt wordt als pesticide.
Wetenschappers onderzoeken nog steeds het mogelijke verband tussen de pesticiden en gezondheidsklachten, maar uit sommige studies blijkt dat blootstelling aan hoge concentraties pesticiden de kans vergroot op kankersoorten als leukemie en non-Hodgkin.
Bij overstroming of brand kunnen die giftige stoffen in de omgeving terecht komen.
Sinds 1 augustus wordt Siberië geteisterd door bosbranden die al zo'n 38.847 vierkante kilometer in de as hebben gelegd. Zo'n 62 van die branden zijn in Irkoetsk, dat een oppervlakte heeft van 777.000 vierkante kilometer.
Maar de regio wordt ook geplaagd door overstromingen, waaronder een recente in juni waarbij 25 mensen omkwamen en een andere vorige maand waarbij meer dan 1.000 mensen geëvacueerd moesten worden.
Eén van de redenen waarom Tsjernobyl zo'n impact had, is omdat de rook van de brand radioactieve deeltjes verspreidde. Een brand of overstroming kan eenzelfde effect teweegbrengen bij deze chemische fabriek.
Radionova is bezorgd dat de chemicaliën in de rivier Angara terechtkomen.
"Dit is in potentie een catastrofale milieuramp", zei Radionova tegen Izvestia. Als de putten met olie-afval het begeven of exploderen, dan kan de Angara zwaar vervuild worden. En dat betekent dat de vervuiling zich door heel Irkoetsk verspreidt.
De verontreiniging kan het begin zijn van een ecologische ramp à la Tsjernobyl, waarschuwt Radionova.
Radionova beschrijft de fabriek als een "giframp die staat te gebeuren", maar milieuminister Krjoetsjkov is het niet eens met de vergelijking met Tsjernobyl. Hij is het wel met Radionova eens dat het terrein zo snel mogelijk moet worden gesaneerd.