De fiscale naheffing van 13 miljard euro die Apple voor de kiezen krijgt, heeft ook een zware politieke lading. Eurocommissaris Margrethe Vestager profileert zich op een gebied waar de Europese Unie bij uitstek meerwaarde heeft, stelt Z24’s Jeroen de Boer.

De landen van de Europese Unie hebben de afgelopen twee jaar, zacht uitgedrukt, geen denderend succes te bieden bij het asiel- en migratiebeleid.

Ook de sinds 2011 opgelopen spanningen tussen Noord en Zuid –  aangewakkerd door crises in Griekenland, Portugal en Spanje – maken het lastig om een bindend verhaal te presenteren over Europa.

Maar er is één gebied waar dat anders ligt: de Europese Unie als marktmeester die een gelijk speelveld tussen landen afdwingt, ook op fiscaal gebied. Boegbeeld van de strijd tegen multinationals die zo machtig zijn dat ze individuele staten met gemak tegen elkaar uitspelen, is de Deense eurocommissaris Margrethe Vestager van Mededinging.

Apple versus Vestager

Het ongekend harde oordeel dat Vestager dinsdag velde over de fiscale praktijken van de mondiale technologiereus Apple, heeft verstrekkende gevolgen.

Apple moet, als het aan Vestager ligt, 13 miljard euro aan achterstallige belasting betalen aan de Ierse overheid. De maker van de iPad en iPhone is door de Ierse fiscus te vriendelijk behandeld en daarmee is het gelijke speelveld voor bedrijven aangetast.

Alles wijst erop dat Vestager Apple alleen op de vingers kan tikken, omdat ze namens de Europese Unie als economisch blok spreekt en niet gebonden is aan de deelbelangen van individuele staten.

Individuele EU-landen geven er immers keer op keer blijk van te zwichten voor de druk van multinationals om zo weinig mogelijk belasting te betalen, of het nu via speciale één-op-één deals met de fiscus is of systematische verlaging van de tarieven van de vennootschapsbelasting. Ierland is een sprekend voorbeeld,  maar ook Nederland, België en Luxemburg hebben op dit gebied behoorlijk wat boter op hun hoofd.

De macht van Apple

Interessant is dat de neiging om nog scherper in te zetten op belastingconcurrentie sterker lijkt te worden, zodra een land afstand neemt van de Europese Unie.

Pal nadat de Britten op 23 juni vóór de Brexit hadden gestemd, kondigde toenmalig minister van Financiën George Osborne aan dat de Britse vennootschapsbelasting in 2020 omlaag moet naar minder dan 15 procent. En afgelopen dinsdag grepen Britse ministers de uitspraak van de Europese Commissie onmiddellijk aan om een handreiking naar Apple te doen. Genoeg van Ierland? Bij ons is er wel plek voor bedrijven die zo min mogelijk belasting willen betalen.

Uit de reactie van Apple op het oordeel van Vestager blijkt ook dat topman Tim Cook en zijn medebestuurders scherp zien dat een gelijk speelveld in Europa op belastinggebied een enorme bedreiging is voor Apple. Het bedrijf doet in zijn tegenaanval immers nadrukkelijk een beroep op de fiscale soevereiniteit van de lidstaten: "This would strike a devastating blow to the sovereignty of EU member states over their own tax matters (...)."

Apple windt er ook geen doekjes om dat het gaat een uitruil tussen banen en belasting betalen: "Beyond the obvious targeting of Apple, the most profound and harmful effect of this ruling will be on investment and job creation in Europe." Dus: of je laat onze fiscale douceurtjes in tact, of we trekken ons terug en je verliest banen.

Dat een dergelijke dreiging van Apple uiterst effectief is om individuele landen op de knieën te krijgen, blijkt uit het feit dat Ierland zich heftig verzet tegen het aanpakken van Apple door de Europese Commissie. De Ierse regering wil alles in het werk wil stellen om zijn fiscale regime (onder meer met officieel slechts 12,5 procent vennootschapsbelasting) in tact te houden. Er staan immers duizenden banen in het plaatsje Cork op het spel.

Europese aanpak

De enige manier om aan de chantage van multinationals als Apple te ontkomen, is afspraken maken met een groep landen over minimumtarieven en de grondslag van de belasting voor bedrijven. Dat blijkt ook binnen de Europese Unie al jaren een moeizame zaak. Anderzijds biedt de EU verreweg het beste platform om dergelijke afspraken te maken. Niet in de laatste plaats omdat je op mededingingsgebied al een waakhond hebt met tanden die tegenspel kan bieden aan grote multinationals.

De zaak Apple biedt dus stof tot nadenken in het debat over de gebieden waar de EU nuttig kan zijn.

Het Verenigd Koninkrijk heeft, mede vanwege teleurstelling over de Europese aanpak van immigratie, gekozen voor een totale breuk met de Europese Unie. Sindsdien geeft de Britse regering op fiscaal gebied alleen maar signalen af die de race to the botttom bevorderen. Zonder daarbij te zeggen dat minder belasting voor multinationals elders gecompenseerd zal moeten worden: door te bezuinigen of belastingen voor burgers en kleinere bedrijven te verhogen.

De vraag voor andere EU-landen is: kun je niet beter zaken die op Europees niveau wel werken behouden, en daar waar de Europese Unie faalt inzetten op drastische hervorming?

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl