De Europese top over het herstelfonds van honderden miljarden voor de coronacrisis neemt flink wat tijd in beslag en gaat naar verwachting nog tot diep in de nacht van maandag op dinsdag door.
Premier Mark Rutte wil dat landen het toekennen van gelden kunnen blokkeren als er geen serieuze economische hervormingen worden doorgevoerd.
De “korzelige” sfeer van afgelopen weekend lijkt omgeslagen en Nederland kan volgens het laatste voorstel een fikse korting op de EU-afdracht tegemoet zien.
Nederland krijgt volgens het nieuwste compromisvoorstel van EU-president Charles Michel een fors hogere korting op de jaarlijkse EU-afdracht. Die zou stijgen van ruim anderhalf miljard euro naar meer dan 1,9 miljard euro.
Ook mag Nederland 25 procent in plaats van de huidige 20 procent houden van de douaneheffingen die met name in de Rotterdamse haven namens Brussel worden geïnd, staat in het nieuwe voorstel. Michel hoopt daarmee na dagenlange onderhandelingen de Europese leiders op één lijn te krijgen over de EU-begroting en het coronaherstelfonds.
Dat herstelfonds, dat in totaal 750 miljard euro groot blijft, bevat in het nieuwe voorstel 390 miljard euro aan subsidies. Aanvankelijk was dat 500 miljard euro, maar dat is door Michel al naar beneden gebracht tot 450 miljard. De rest bestaat voornamelijk uit leningen.
Nederland en zijn ‘zuinige’ bondgenoten kunnen alleen met zoveel subsidies leven als er wat tegenover staat, maakten ze eerder duidelijk. Michel komt Nederland daarin met de hogere korting en douanevergoedingen stevig tegemoet. Ook de Nederlandse wens om subsidies te kunnen dwarsbomen voor landen die te weinig werk maken van hervormingen, nam Michel eerder al in grote lijnen over.
Meerjarenbegroting blijft op 1074 miljard euro
De meerjarenbegroting van de Europese Unie voor 2021 tot en met 2027 blijft in het nieuwe voorstel op totaal 1074 miljard euro. Nederland heeft ingezet op 1050 miljard euro.
Michel blijft ook bij zijn voorstel dat een grote meerderheid van de lidstaten kan beletten dat EU-landen waar de rechterlijke macht en de vrije pers in de knel komen, zoals Hongarije, geld krijgen uit het coronaherstelfonds. Hij wil ook dat de lidstaten elk jaar een uitvoerige "dialoog over de rechtsstaat" houden.
Ook blijft in het nieuwe compromisvoorstel de eis behouden dat 30 procent van de uitgaven moet bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelen. De begroting bevat wel minder geld voor innovatie.
Optimisme bij regeringsleiders
Verscheidene leiders hadden zich maandagmiddag al optimistisch uitgelaten over de kans op een akkoord, nadat ze in de nacht meermaals met elkaar botsten en er harde woorden vielen. "Het gaat stapje voor stapje, en we zijn er nog niet, hoor", zei premier Mark Rutte voor hij van zijn hotel naar het raadsgebouw in Brussel vertrok.
Volgens de Italiaanse premier Giuseppe Conte "lijkt de sfeer veranderd" en is er een kanteling gekomen. Dat gebeurde nadat de houding van Italië, Spanje, Portugal, Frankrijk, Duitsland en Griekenland zich verhardde ten opzichte van de starre houding van vooral vijf 'zuinige' landen onder aanvoering van Rutte. "Ik heb iedereen opgeroepen verantwoordelijkheid te nemen", zei Conte "Het gaat hier niet om een grap en we kunnen niet naar onze nationale navel blijven staren. We zijn bezig met een Europees antwoord". Met name Italië is zwaar door de coronacrisis getroffen.
Kloof tussen 'zuinige vier' andere regeringsleiders geslonken
De gapende kloof tussen voor- en tegenstanders van het verstrekken van subsidies om landen te helpen uit de coronacrisis op te krabbelen was voordat het laatste voorstel van Michel op tafel lag al een heel eind gedicht.
Nederland en de andere landen die als 'zuinig' te boek staan, vinden die subsidies, die de ontvangers anders dan leningen niet hoeven terug te betalen, niet langer taboe. Maar dan wel tegen strenge voorwaarden over economische hervormingen, controle daarop en tegen een prijs, zoals meer kortingen op de jaarlijkse EU-afdracht.
Michel wilde maandag aanvankelijk om 14.00 uur weer beginnen met een plenaire zitting, maar stelde dat tijdstip snel bij naar 16.00 uur. Sindsdien is dat alweer twee keer verder opgeschoven. Volgens Rutte doet Michel "heel goed werk". "Ik ben onder de indruk van zijn voorzitterschap, de rust die hij brengt, van zijn voorstellen", zei hij. Betrokkenen rekenen op minstens nog een nacht doorhalen.
Rutte zei eerder op maandag dat de gesprekken nu zo ver opgeschoten dat er verder onderhandeld kan worden. Hij is tevreden met toezeggingen over de economische hervormingen die landen moeten doorvoeren om in aanmerking voor subsidies te komen en de controle daarop.
Spannend weekend
De emotionele oproep van Michel zondagavond na het diner aan de leiders om hun geschillen te overbruggen en "een onmogelijke opgave" te volbrengen heeft volgens Rutte wel geholpen.
Zaterdag dreigde het spannend te worden toen de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel na een ontmoeting met de 'zuinige' vier - Nederland, Oostenrijk, Denemarken en Zweden - geïrriteerd wegliepen. Macron probeerde druk te zetten door het bericht te laten verspreiden dat hij een vliegtuig liet klaarmaken om te vertrekken naar Parijs.
Uiteindelijk bleef iedereen gewoon dooronderhandelen. De Oostenrijkse premier Sebastian Kurz zei daarover volgens de site Politico. "Duitsland en Frankrijk zijn gewend dat ze een voorstel op tafel legden, en dat iedereen dan akkoord ging. De groep van zuinige landen biedt de kans om tot een echte discussie en echte onderhandelingen te komen."
Rutte laat kritiek van zich afglijden
De bakken kritiek die de minister-president Rutte sinds het begin van de onderhandelingen op vrijdag over zich heen heeft gekregen vanwege zijn onwrikbare houding "kunnen me niet zoveel schelen". "Ik ben hard aan het werk voor de belangen van de Nederlandse en Europese burger. Ik laat me niet afleiden door achtergrondgeruis. Dat neem ik maar even op de koop toe."
Een belangrijke eis van Nederland, de mogelijkheid om met een veto subsidies uit het herstelfonds te blokkeren als de ontvanger verzuimt te hervormen, heeft meer ingang gevonden.
Nederland stelde vrijdag als harde eis dat uitbetalingen uit het herstelfonds door een lidstaat moet kunnen worden geblokkeerd als toegezegde economische hervormingen onvoldoende worden doorgevoerd. Rutte wilde dit geen veto noemen: "Het zit ingewikkelder in elkaar."
Naast Nederland hebben ook andere landen moeite met de omvang van het herstelfonds en het feit dat vooral leningen en niet subsidies aan steun vragende landen moeten worden verstrekt.