- Tv-presentatrice Olga Skabejeva is één van de meest prominente propagandisten van het Kremlin op de Russische staats-tv.
- Onlangs waarschuwde ze dat de oorlog in Oekraïne is uitgelopen op een Derde Wereldoorlog.
- Volgens waarnemers laat de steeds radicalere retoriek van Skabejeva een verandering zien in de manier waarop president Poetin zijn acties rechtvaardigt.
- Lees ook: Dit zijn 4 doelen van Rusland in de tweede fase van de oorlog in Oekraïne, volgens een EU-functionaris
De Russische staats-tv kent vele propagandisten die de standpunten van het regime van president Vladimir Poetin uitdragen. Een van de meest opvallende figuren in dit gezelschap is tv-presentatrice Olga Skabejeva.
Ze heeft inmiddels een reeks bijnamen toebedeeld gekregen, waaronder ‘Hoofd Propaganda‘, ‘Speciale Interventiemacht‘ van de staats-tv en ‘de ‘helleveeg van Poetin TV.’
In de afgelopen weken en maanden grossierde Skabejeva in tirades op de Russische staatszender Russia-1. Daar ging ze los over de militaire problemen van het Russische leger in Oekraïne, kwam ze met verzonnen claims over westerse leiders en verspreidde ze een samenzweringstheorie waarin het Oekraïense leger verantwoordelijk werd gesteld voor de honderden burgerdoden in het stadje Boetsja.
Skabejeva is één van de vele stemmen van de staatspropaganda op de Russische tv, waarin het publiek een alternatieve realiteit krijgt voorgeschoteld over de oorlog in Oekraïne. Maar volgens experts toont de steeds extremere retoriek die ze spuit, dat er een verandering plaatsvindt in de manier waarop het Kremlin zijn eigen acties rechtvaardigt.
De Russische media-onderzoeker Vasili Gatov, werkzaam bij het USC Annenberg Center on Communication Leadership and Policy, noemt Skabejeva "een monster".
Ze presenteert al een aantal jaar samen met haar man Jevgeni Popov de politieke talkshow '60 Minuten' op Russia-1. Ze vertegenwoordigt volgens Gatov een stroming binnen de Russische media die zijn inziens "patriottisch, chauvinistisch, onkritisch, pro-regering en regelrecht schandalig" opereert.
Eerder deze maand schoot Skabejeva weer eens in 'overdrive' toen ze op op tv verklaarde dat het conflict in Oekraïne is geëscaleerd tot een Derde Wereldoorlog. Dat lokte behoorlijk wat internationale kritiek uit.
'Je ziet een verschuiving in wat gezien wordt als acceptabele staatsretoriek'
Hoogleraar journalistiek Sarah Oates aan de University of Maryland merkt op dat er een belangrijke verschuiving plaatsvindt in de Russische staatsretoriek. Dat kan ook licht werpen op de vraag hoever president Poetin bereid is te gaan om zijn doelen in Oekraïne te bereiken.
"Je hebt weinig aan propaganda als het gaat om waarheidsvinding, maar propaganda is bijzonder nuttig om uit te vinden wat de intenties van de Russische regering zijn", zegt Oates.
Volgens Oates is de referentie van Skabejeva aan een Derde Wereldoorlog om twee redenen van belang:
- De opmerking verwijst indirect ook naar de Tweede Wereldoorlog, die een belangrijk referentiepunt is voor Russische nationalisten en het morele gelijk van Rusland onderstreept.
- Skabejeva gebruikt expliciet het woord 'oorlog', iets dat ingaat tegen de eerdere claim van de Russische president Poetin dat de invasie van Oekraïne als een "speciale militaire operatie" moet worden gezien in het kader van de "denazificatie van Oekraïne."
Het woordgebruik van Skabejeva is geen toeval, want voor propagandisten op de staats-tv is er weinig ruimte voor een vrije expressie van gedachten. Volgens Oates is het dan ook zeer waarschijnlijk dat Skabejeva directe instructies van het Kremlin heeft ontvangen om over de Derde Wereldoorlog te spreken.
"Je ziet een verschuiving in wat als acceptabele staatsretoriek wordt gezien, want ze is een spreekbuis van de staat", geeft Oates aan. "Elk woord dat ze zegt, weerspiegelt de manier van denken in het Kremlin."
Volgens Oates is het alarmerend dat Skabejeva het over de Derde Wereldoorlog heeft, omdat Rusland een belangrijke kernmacht is en "we weten niet waar de ambitie van Poetin eindigt".
Een polariserende persoonlijkheid in de Russische media
Skabejeva is uitgegroeid tot één van de meest prominente commentatoren op de Russische staats-tv, waarbij ze jarenlang consequent de visie van de Russische regering op actuele ontwikkelingen heeft uitgedragen.
Ze schuwt overdrijving niet en poneert regelmatig flagrante onwaarheden. Zo stelde ze in een verslag over het homohuwelijk in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk dat 40 procent van de kinderen die opgroeien in gezinnen met ouders van hetzelfde geslacht, last heeft van geslachtsziekten.
Experts geven aan dat Skabejeva een polariserende persoonlijkheid is die de Russische samenleving verdeelt. Aan de ene kant heeft ze veel invloed, vooral bij trouwe kijkers van de Russische staats-tv. Tegelijk roept ze, vooral bij jongere Russen die verschillende informatiebronnen raadplegen, intense afkeer en wantrouwen op.
De anti-corruptie stichting van de Russische oppositiepoliticus Aleksej Navalny bracht afgelopen jaar een documentaire uit waarin wordt gesteld dat Skabejeva en haar man onroerend goed in Moskou bezitten ter waarde van bijna 4 miljoen euro. Daarop reageerde ze woedend en stelde dat het om volstrekte leugens ging. "We verdienen niet zoveel geld en in het algemeen gaat dat je niets aan."
Poetins propaganda haalt vaak uit naar het decadente Westen en presenteert Rusland als een belegerde veste
Russische staatspropaganda is niets nieuws. Maar terwijl de nadruk in de Sovjet-periode lag op positieve boodschappen over de volhardendheid van het vredelievende Rusland, voert een negatieve boodschap de boventoon in het tijdperk van Poetin, aldus media-onderzoeker Gatov.
"Wat eruit springt bij de propaganda van Poetin is dat de rest van de wereld echt vreselijk en decadent is. De boodschap is dat wij, de grote Russische natie, het laatste bastion van een morele samenleving zijn", legt Gatov uit. "Militaire- en nu ook totalitaire propaganda - want dat is het inmiddels geworden - gaat uit van een extreem simplistisch wereldbeeld van een belegerde veste. De wereld is tegen ons en wij zijn de laatste verdedigers van morele waarden."
Skabejeva is een vertolker van dit wereldbeeld. Ze klaagt regelmatig over westerse excessen, terwijl ze Rusland als een moreel superieur land presenteert dat vreselijk oneerlijk wordt behandeld.
Hoogleraar Oates geeft aan dat de boodschap van Skabejeva goed valt bij delen van de Russische maatschappij, vooral bij ouderen die vooral staatstelevisie kijken. Tegelijk denkt Oates dat de huidige propaganda een uiterste houdbaarheidsdatum heeft.
Uiteindelijk zullen ook gewone Russen gaan twijfelen aan de staatspropaganda, zeker als de directe economische gevolgen van de oorlog langer aanhouden en steeds voelbaarder worden. "Complete ontkenning gaat niet werken op de langere termijn. Russen zijn niet gek."
Vertalingen uit het Russisch door Oleksandr Vynogradov.