- Nu de oorlog in Oekraïne langer en langer duurt, wordt er regelmatig gespeculeerd over een eventuele paleiscoup tegen de Russische president Vladimir Poetin.
- Volgens de goed ingevoerde Russische journalist Andrej Pertsev van het onafhankelijke Russische nieuwsmedium Meduza zijn er twee groepen binnen de Russische elite die een paleiscoup kunnen organiseren.
- Maar volgens Pertsev is de kans klein dat Rusland na een paleiscoup een democratie wordt.
- Lees ook: Wat gebeurt er als Poetin doodgaat? ‘Er zijn geen politieke partijen die daadwerkelijk iets voorstellen, er zijn geen politici die naar voren kunnen treden’
De oorlog in Oekraïne sleept al maanden voort en daarbij duiken regelmatig speculaties op over een mogelijke paleiscoup, waarbij de Russische president Vladimir Poetin wordt afgezet.
Zo voorspelde het voormalige hoofd van de Britse inlichtingendienst MI6, Sir Richard Dearlove, afgelopen maand dat Poetin volgend jaar niet meer aan de macht zou zijn. Om een paleiscoup te voorkomen zou hij naar een sanatorium worden gestuurd en zodat iemand anders de macht kan overnemen.
Ook in Oekraïense media wordt regelmatig gespeculeerd over een paleiscoup. Zo stond er bijvoorbeeld afgelopen mei een bericht in de krant Ukrainskaja Pravda waarin op basis van informatie van Oekraïense inlichtingendiensten werd gesuggereerd dat een groep uit de Russische elite een moord zou voorbereiden op Poetin.
Ook invloedrijke Russische politicologen zoals Abbas Galljamov denken dat een paleiscoup een mogelijk scenario is. Galljamov zei in maart in een interview met de Russische nieuwszender Republic dat er onderdelen van de Russische elite zijn die niet blij zijn met de huidige situatie en dat daarmee de kans op een paleiscoup steeds waarschijnlijker wordt.
Daarnaast komt op Russische sociale media de uitdrukking "een sjaaltje en snuifdoos" steeds vaker voor. Deze uitdrukking refereert naar de paleiscoup van 1801 toen de Russische tsaar Paul 1 in het Michaël Paleis belaagd werd door een groep hoge officieren. Paul weigerde af te treden, werd door één van de officieren met een snuifdoos geslagen en vervolgens met een sjaal gewurgd.
Wie kan een paleiscoup tegen Poetin uitvoeren?
Journalist Andrej Pertsev van het onafhankelijke Russische nieuwsmedium Meduza, dat vanuit Letland opereert, schrijft in de nieuwsbrief van 21 juni, die is ingezien door Business Insider Nederland, dat er twee groepen binnen de elite in Rusland zijn die een paleiscoup kunnen organiseren. De eerste groep betreft voorstanders van spoedige vredesbesprekingen met Oekraïne. Zij willen een einde aan de oorlog. De tweede groep betreft de politieke hardliners, die beslissende stappen in de oorlog willen forceren.
Tot de eerste groep behoren belangrijke zakenlieden die door de sancties worden getroffen en Russische ambtenaren die vooral over economische kwesties beslissen. Zij vrezen voor de gevolgen van de oorlog voor de economie, schrijft Pertsev.
De tweede groep bestaat uit mensen met sleutelposities bij de veiligheidsdiensten en ambtenaren van het interne politieke blok van het Kremlin. Zij willen een verdere opmars van de Russische troepen in Oekraïne en de inname van nieuwe gebieden. Zij zien Poetin als onvoldoende daadkrachtig, aldus Pertsev.
De twee groepen hebben een uiteenlopende visie op de toekomst van Rusland en willen tegenovergestelde dingen. Een samenwerking zit er dus niet in.
Maar wat de groepen gemeen hebben, is dat Poetin voor beide "het minste kwaad" is. Zijn positie ligt in het midden, tussen de groep van vrede en de groep van de oorlog, schrijft Pertsev.
Omdat de elite verdeeld is in de twee kampen zijn er ook twee verschillende mogelijkheden voor een paleiscoup, concludeert Pertsev. De eerste mogelijkheid is dat Rusland successen boekt in de oorlog in Oekraïne, wat de groep die de oorlog steunt tevreden zou stellen. Zij zullen dan zich rond Poetin scharen.
De groep die op vredesonderhandelingen aanstuurt, zou in dit geval uit wanhoop tot een paleiscoup kunnen besluiten, aldus Pertsev. Maar de kans dat deze staatsgreep een succes wordt, is klein omdat de groep die vrede steunt, onvoldoende macht heeft om een paleiscoup te laten slagen.
Dan is er de mogelijkheid dat Poetin een vredesakkoord met Oekraïne sluit dat de haviken niet bevalt. Zij kunnen in dat geval besluiten tot een staatsgreep. De kans op succes hangt hierbij af van de vraag of Poetin dan wel zijn hypothetische tegenstanders op steun kunnen rekenen van de zogenoemde siloviki, aldus Pertsev. Siloviki zijn Russische politici die nauwe banden hebben met de veiligheidsdiensten of onderdelen van de krijgsmacht.
Er is ook nog een derde scenario denkbaar, schrijft journalist Pertsev. Poetin kan zijn huidige positie kwijtraken, waarin hij voor verschillende facties binnen de Russische elite de middenpositie vertegenwoordigt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren in het geval van een totale neergang van de Russische economie en aanzienlijke verliezen bij de oorlog in Oekraïne. Dit zou de kans vergroten dat één van de facties binnen de Russische elite aanstuurt op een paleiscoup.
Maar wat gebeurt er na een paleiscoup tegen Poetin? Wordt Rusland dan een democratie? Pertsev denkt dat die kans klein is. Hij wijst op statistieken over andere landen, bijgehouden door Columbia University. Daaruit blijkt dat slechts in 20 procent van de gevallen een autocratische regering bij een wisseling van de macht verandert in een democratie. Volgens ander onderzoek van een groep politicologen van de universiteit van Cambridge wordt het type autocratie dat Rusland kenmerkt, het minst vaak vervangen door een democratie.