Russische invasie Oekraïne kan de wereldorde ingrijpend veranderen

Er is zich een nieuwe wereldorde aan het vormen en economen zijn de consequenties daarvan aan het bestuderen.

Het is nu een maand geleden dat Rusland buurland Oekraïne binnenviel, en dat is in alle opzichten te merken op het geopolitieke toneel. Het Westen heeft zich eensgezind achter Oekraïne geschaard en strenge sancties afgekondigd tegen Rusland. Dat land is inmiddels afgesneden van het financiële systeem.

De NAVO is de laatste tientallen jaren niet zo eensgezind geweest als nu. Maar China blijft neutraal en laat daarmee de deur open voor een mogelijke samenwerking met Rusland. Daarmee zou het onder de sancties zuchtende Moskou mogelijk belangrijke economische steun kunnen krijgen.

Hoewel het conflict pas enkele weken speelt, is er nu al sprake van “een beslissend moment in het herschikken van de geopolitieke orde”, stelt de Economist Intelligence Unit (EIU) – het onderzoeksbureau van weekblad The Economist – in een woensdag gepubliceerd rapport.

De invasie heeft inmiddels al grote gevolgen tot ver buiten Oost-Europa, van een torenhoge inflatie tot een historische vluchtelingencrisis. Maar het conflict leidt ook tot een enorme opschudding van de wereldorde met nieuwe allianties en verdeeldheid.

Dit zijn drie manieren waarop het conflict tussen Rusland en Oekraïne de wereldwijde machtsbalans kan veranderen.

Het einde van het tijdperk na de Koude Oorlog

De eerste periode na het einde van de Koude Oorlog werd gekenmerkt door de enorme macht van de NAVO en Amerikaans unilateralisme. Maar sinds de eeuwwisseling zien we China een ongekende economische groei doormaken en Rusland opnieuw op zoek gaan naar zijn geopolitieke macht.

Daardoor is er ook "rivaliteit" ontstaan binnen het Westen en brokkelde de rol van de VS als leidende wereldmacht af, zo stelt de denktank van The Economist. De Russische invasie van Oekraïne is het ultieme bewijs van die verschuiving en een teken dat het tijdperk van de Amerikaanse dominantie na de Koude Oorlog voorbij is.

"De Russische invasie van Oekraïne is een enorme inbreuk op de rol van de VS als wereldwijde politieagent en wijst erop dat de wereld veel instabieler en gevaarlijker is geworden", zeggen de economen.

Terwijl het tijdperk na de Koude Oorlog werd gekenmerkt door Amerikaans unilateralisme, ziet de EIU de komende decennia als een periode met twee "elkaar beconcurrerende vijandige kampen."

De Russische aanval zal de afkeer van het globalisme versnellen en zorgen voor een terugkeer van het regionalisme waarbij China en Rusland tegenover het Westen staan. Sommige landen zullen proberen om neutraal te blijven, maar die "balanceeroefening" zal in de loop van de tijd steeds moeilijker worden, omdat de kloof tussen tussen de rivaliserende kampen steeds groter zal worden.

Een nieuwe scheidslijn in Europa

Er zal ook een veel scherper gemarkeerde scheidslijn ontstaan binnen Europa, tussen de EU en Rusland. De Russische president Vladimir Poetin heeft de internationale orde in 2014 al flink getest met het annexeren van de Krim, maar met de inval in Oekraïne kan er echt een hele nieuwe grens ontstaan in Europa.

"De Russische afwijzing van de door het Westen geleide orde op basis van regels, zorgt ervoor dat Rusland afdrijft van Europa en er drie decennia na de val van de Berlijnse Muur een nieuwe scheidslijn ontstaat op het continent", stelt de Economist Intelligence Unit.

De "bufferzone" die gecreëerd wordt als Rusland slaagt, zal bestaan uit een flink deel van Oekraïne, Belarus en Kazachstan. Daardoor zal de Russische invloed reiken tot vlakbij de EU-landen Polen, Roemenië en Slowakije.

De NAVO en de EU hebben gewaarschuwd dat invallen in lidstaten zullen leiden tot een krachtige militaire reactie. Het Westen wil vooralsnog geen troepen naar Oekraïne sturen, uit angst dat het conflict zal ontaarden in een Derde Wereldoorlog. Maar met de bloedige invasie die voorlopig niet beëindigd lijkt te gaan worden, wordt de nieuwe scheidslijn steeds duidelijker.

Herziening van de banden met China

Een van de grootste vraagtekens tijdens dit conflict is welke positie China uiteindelijk zal kiezen. De economische grootmacht heeft tot nu toe de Russische invasie niet gesteund of veroordeeld, maar de economische banden die de Chinezen en de Russen hebben ondergraven het effect van de westerse sancties.

Rusland is sinds 2012 bezig de samenwerking met China flink te versterken, en is sindsdien in toenemende mate afhankelijk geworden van de handel met China. De presidenten Poetin en Xi Jinping kondigden bij de afgelopen Winterspelen in Beijing aan dat hun bondgenootschap "geen grenzen kent" en de NAVO beconcurreert. Volgens de EIU is het heel waarschijnlijk dat hun onderlinge band de komende jaren alleen maar verder zal worden aangehaald.

"Wat begon als een verstandshuwelijk is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een strategisch bondgenootschap", schrijft de EIU. "Voor China biedt een alliantie met Rusland zekerheid langs de noordelijke grens, grondstoffen, en een gezamenlijke autoritaire houding ten opzichte van het Westen."

Die trend kan het Westen volgens de economische denktank dwingen de banden met China te herzien. De VS zal zich moeten concentreren op het aanpakken van Rusland en het minder afhankelijk worden van de handel met China.

Amerikaanse banden met Aziatische bondgenoten als Japan, Zuid-Korea en Taiwan zullen aangehaald worden, omdat ze waarschijnlijk meer behoefte zullen hebben aan Amerikaanse bescherming. Er kan zo een coalitie ontstaan tegen China in de regio Azië-Pacific. 

Lees ook:

• Goedkope Russische olie gaat naar China en India tegen de achtergrond van ingrijpende sancties
• Oekraïne heeft honderden Russische tanks vernietigd, waardoor experts zich afvragen: hebben tanks hun beste tijd gehad?
• Poetin heeft naar verluidt het bevel gegeven tot een zoektocht naar ‘westerse spionnen’ binnen de Russische inlichtingendienst FSB
• Rusland kan extra druk zetten op Oekraïne dankzij een sterke vriendschappelijke relatie met China