- De oorlog in Oekraïne maakt Rusland veel afhankelijker van China, met grote gevolgen voor de geopolitieke en economische verhoudingen in de wereld.
- Rusland importeert meer goederen uit China en verkoopt meer energieproducten dan ooit aan deze trouwe bondgenoot, maar geeft daardoor veel macht uit handen.
- Volgens sommige experts dreigt Rusland een vazalstaat te worden van Beijing.
- Lees ook: Poetin gebruikt nucleaire dreigementen om westerse landen bang te maken, zodat ze inpikken van Oekraïens grondgebied accepteren, volgens Amerikaanse analisten
ANALYSE – Rusland gedraagt zich nog steeds als een supermacht op het wereldtoneel, zoals de Sovjet-Unie ten tijde van de Koude Oorlog. Maar de realiteit is dat de oorlog in Oekraïne uiterst moeizaam verloopt, waarbij een einde aan het conflict nog ver weg lijkt.
In Europa is er begrijpelijkerwijs veel aandacht voor de uitkomst van de oorlog in Oekraïne. Tegelijk voltrekt zich op de achtergrond een geopolitieke en economische omwenteling die op de lange termijn mogelijk van enorm strategisch belang is: Rusland wordt in hoog tempo zeer afhankelijk van China.
China is een opkomende supermacht en heeft de afgelopen jaren steeds meer de samenwerking met Rusland opgezocht, militair en economisch. Tijdens de Olympische Spelen vlak voor de invasie van Oekraïne spraken de twee landen uit dat hun ‘vriendschap’ geen ‘limieten’ kende.
Voor het Rusland van Vladimir Poetin is Beijing een logische bondgenoot. Samen kunnen de twee autoritaire regimes een blok vormen tegen het ‘decadente’ Westen en de NAVO, die als een bedreiging wordt gezien voor de invloedssferen van beide landen (in voormalige Sovjet-staten, Taiwan en de Zuid-Chinese Zee).
De Russische oorlog in Oekraïne heeft echter ook barstjes in die vriendschap blootgelegd. Moskou wordt namelijk steeds meer beschouwd als een pr-probleem voor - de weinig overgebleven - bondgenoten van president Poetin, ook al levert Rusland aan landen als India en China spotgoedkope olie.
Vanwege de westerse sancties tegen Rusland is het land ook veel afhankelijker geworden van de vriendschap met China. Zo sterk zelfs, dat volgens de Amerikaanse denktank Carnegie Endowment for International Peace, Rusland een vazalstaat dreigt te worden van Beijing.
Dit zijn vier manieren waarop China steeds meer grip krijgt op Rusland:
1. De handel in yuan
Omdat Rusland door westerse sancties veel minder mogelijkheden heeft om internationaal te handelen, heeft het nog maar weinig handelspartners over. Doordat het land ook nog eens is buitengesloten van het internationale betalingssysteem SWIFT, zocht Rusland het afgelopen jaar naarstig naar manieren om alsnog voor de internationale handel betalingen te kunnen doen.
Moskou en Russische bedrijven probeerden tevergeefs om handelspartners, bijvoorbeeld Europese klanten van aardgas, te dwingen om transacties in roebels uit te voeren. Ook werden betalingen in natura of met contant geld uitgevoerd, maar niks bleek zo handig te werken als het handelen in de Chinese yuan.
Eind vorig jaar was volgens Russia Briefing al duidelijk dat de yuan de euro had ingehaald als internationaal betalingsmiddel in Rusland. In december liet een onderzoek van Russische staatsbank Promsvyazbank zien dat de Chinese munt voor Russische middelgrote en kleine bedrijven goed was voor 31 procent van de internationale transacties, tegen een aandeel van 28 procent voor de euro.
Rusland werd afgelopen oktober ook het op drie na grootste offshore handelscentrum voor de yuan, meldde persbureau Reuters. Opmerkelijk, want zes maanden eerder stond het land niet eens in de top vijftien van offshore yuan-gebruikers.
Door te handelen in yuan, kan Rusland deels westerse economische sancties ontlopen. Maar analisten van de Amerikaanse denktank Carnegie wijzen erop dat de groeiende Russische afhankelijkheid van de yuan vooral de Chinese autoriteiten helpt om de eigen munt een belangrijkere rol te geven als internationale reservemunt.
De Russische afhankelijkheid van de yuan zal de internationale geopolitieke en economische rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China alleen maar aanwakkeren. Beijing is hierbij de spelbepaler, waarbij Rusland voor internationaal zakendoen moet leunen op de Chinese munt.
2. Toenemende import van vitale producten uit China
De internationale sancties hebben Moskou niet alleen afhankelijk gemaakt van Beijing op valutagebied, maar ook bij de import van essentiële goederen en diensten.
De totale Russische import kwam afgelopen jaar uit op 346 miljard dollar, volgens een schatting van de Russische centrale bank. Rusland importeerde voor liefst 76 miljard dollar goederen uit China, ofwel 22 procent van de totale invoer.
Opvallend is onder meer dat Chinese autofabrikanten in het gat zijn gesprongen dat westerse merken hebben achtergelaten. Zo was in januari 2022 iets minder dan 1 op de 10 nieuw verkochte auto's in Rusland van Chinese makelij, terwijl dit in november naar ruim 1 op 3 was gestegen.
Volgens denktank Carnegie zorgt de toenemende afhankelijkheid van Rusland van Chinese goederen ervoor dat Beijing meer invloed zal kunnen uitoefenen op Moskou. De Chinese export van vitale goederen naar Rusland kan een middel worden om Moskou te dwingen rekening te houden met de strategische, geopolitieke en economische belangen van China.
3. Verschuiving van de Russische olie- en gasexport van Europa naar Azië
Met de oorlog in Oekraïne heeft Rusland voor de nabije toekomst een einde gemaakt aan de Europese klandizie voor aardgas en olie. Dat betekent niet altijd dat Rusland minder energieproducten exporteert, schrijft marktonderzoeker Energy Intelligence.
De zware sancties die de Europese Unie, voorheen een van de grootste klanten, heeft opgelegd aan Rusland, hebben ervoor gezorgd dat Rusland andere afnemers heeft gevonden. Dit geldt overigens sterker voor olie dan voor gas, want de capaciteit van bijvoorbeeld Russische gaspijpleidingen naar China is veel kleiner dan het Europese netwerk van gasleidingen. De totale export van Russisch gas is in 2022 dan ook fors gedaald.
Het afgelopen jaar zijn China en India uitgegroeid tot de grootste klanten van Russische olie, meldde onder meer de BBC. Beide landen zouden ieder een miljoen vaten Russische olie per dag importeren. Hoeveel er precies verhandeld wordt, is echter onduidelijk. Want vanwege de sancties verloopt de energiehandel deels via sluiproutes, schrijft Energy Intelligence.
Omdat slechts een paar landen zoals China en India openlijk energie importeren uit Rusland, hebben zij veel meer macht gekregen in deze handelsrelatie. De Aziatische afnemers kopen op grote schaal olie en andere Russische energieproducten, maar wel tegen fikse kortingen.
Volgens persbureau Reuters zijn de inkomsten voor de Russische staatskas uit de energie-export het afgelopen jaar met 40 procent gekelderd. De verschuiving van de economische blik van Europa naar Azié, heeft Rusland het afgelopen jaar financieel zwakker gemaakt en de afhankelijkheid van China vergroot.
4. Russische leger is strategisch gefocust op westen
De laatste keer dat Rusland en China op het randje van een oorlog balanceerden, was in 1969. Toen vochten de troepen van de Sovjet-Unie en de Volksrepubliek zeven maanden lang een conflict uit aan de gezamenlijke grens.
Het was een dieptepunt in de relatie tussen de twee landen, die bijdroeg aan het Rode Schisma. De ideologische en geopolitieke splitsing tussen de twee communistische landen in de tweede helft van de twintigste eeuw.
Met de afgelopen jaar uitgesproken vriendschap 'zonder grenzen' tussen Poetin en Chinese president Xi Jinping is het niet waarschijnlijk dat de twee landen snel weer in conflict komen. Maar Rusland heeft in de aanloop naar de inval in Oekraïne wel behoorlijk wat troepen van zijn oostelijke grens met China naar het westen van Rusland overgebracht.
De hevige inzet - en zware verliezen - van het Russische leger Oekraïne zorgen ervoor dat het Kremlin militair een stuk zwakker is geworden en dus ook kwetsbaarder is in Oost-Rusland. Anders gezegd: Rusland heeft er alle belang bij om China te vriend te houden.
Momenteel wordt vooral gelet op hoe China omgaat met Taiwan - het eiland dat Beijing beschouwt als onderdeel van de Volksrepubliek. Ook de operaties van China in de Zuidchinese Zee krijgen veel aandacht.
Maar aan de Chinees-Russische grens bij Vladivostok ligt nog een tikkende tijdbom, schreef Radio France International afgelopen jaar. Een 600 vierkante kilometer groot gebied dat Rusland in de negentiende eeuw veroverde op China, maar waar Beijing nog altijd aanspraak op maakt.
Vladivostok heette in 1860 toen nog Haishenwai. En Chinese beleidsmakers zijn dat nog altijd niet vergeten, zo blijkt uit deze tweet uit 2020:
Met de economische invloed die China momenteel geniet en de verzwakte militaire macht van het Kremlin bestaat er een kleine kans dat Beijing 'Haishenwai' zou kunnen terugeisen. Hoewel dit op korte termijn onwaarschijnlijk is, krijgt China wel steeds meer strategische troeven in handen om zich te doen gelden.
De Volksrepubliek zou op den duur meer druk kunnen gaan uitoefenen op Moskou inzake oude territoriale geschillen. Een beleid waar China internationaal mogelijk makkelijker mee weg zou komen dan met een invasie van Taiwan.