OPINIE – Dit was de grens. Nadat de Russische troepen Oekraïne binnentrokken, trok het ene na het andere bedrijf zich terug uit Rusland. Een commercieel staakt-het-vuren dat z’n weerga niet kent.

Het bedrijfsleven lijkt vooral internationale sancties door politiek en regeringsleiders te volgen. De Krim, Syrië en andere oorlogen waren eerder geen reden tot zo’n massale terugtrekking.

Hypocrisie? Naïef? Gebrek aan leiderschap? Een logische reactie? Een combinatie misschien.

Nu de Russen in de Europese achtertuin staan, komt het te dichtbij. Dat is de gedachtegang.

De lijst van bedrijven die zich terugtrekken of activiteiten beperken, breidt zich in ieder geval razendsnel uit: KLM, Heineken, Philips, Nike, AirBNB, Apple, Carslberg, BP, Shell. En zo kunnen we wel even doorgaan. Het begin op te vallen als je niet op de lijst voorkomt.

Sancties genoeg. Statements van bedrijven ook. Wat ontbreekt, zijn de zakelijke leiders zelf die zich uitspreken. CEO’s en ondernemers.

Leiders uit het bedrijfsleven zijn vaak terughoudend om zich over maatschappelijke kwesties uit te spreken. Er worden schoorvoetend stappen gemaakt op thema’s als diversiteit en duurzaamheid, maar vaak nog onwennig.

Er rust nog steeds een taboe op. Dat taboe kon wat mij betreft al een tijdje geleden overboord.

Natuurlijk, bedrijven hebben belangen. Reputatie, aandeelhouders, klanten, medewerkers. Dit werkt vaak verlammend. Het lijkt erop dat CEO’s of oprichters bang zijn de reputatie van het bedrijf te schaden als ze zich uitspreken over iets dat niet direct over hun bedrijf of sector gaat.

Dat is een grote misvatting. Het omgekeerde is waar. Er ligt juist veel ruimte voor leiders om zich te laten horen.

Kijk naar Elon Musk. Hij handelt (de levering van het supersnelle internet Starlink aan Oekraïne) en spreekt zich tegelijkertijd sterk uit tegen en over de oorlog. Hij tweette “Hold strong Ukraine”. En voegde daar aan toe: “And also my sympathies to the great people of Russia, who do not want this”

Natuurlijk laat Musk zich ook vaak genoeg van een controversiële kant zien. In China bijvoorbeeld: Tesla opende daar onlangs een showroom in de provincie Xinjiang, waar de Chinese overheid hard optreedt tegen de Oeigoerse bevolking.

Maar, op belangrijke thema’s zijn leiders nodig die zichtbaar zijn en zich uitspreken. Mensen zoeken houvast, zeker in turbulente tijden, en politieke leiders kunnen zich nou eenmaal niet altijd vrij uitspreken (ook daar zijn de verschillen tussen leiders overigens groot).

Directieleden en ondernemers hebben meestal een sterke mening. Bovendien hebben ze het overzicht en de informatie om een situatie breder in te kunnen schatten. Of je nou een klein of groot bedrijf bent.

Leiders in het bedrijfsleven moeten alleen nog uitvinden hoe. Je uitspreken betekent in ieder geval niet uit de heup schieten of vol emotie een statement afgeven. Natuurlijk zijn er spelregels. Bedenk goed wat je wilt zeggen, en over welk thema. Maar durf vooral met een menselijke boodschap te komen.

Neem Musk weer. Er zullen cynici zijn die zeggen dat hij een commercieel belang heeft, maar oproepen tot verhoging van de olieproductie in de VS lijkt me niet in Tesla’s belang.

Je kunt ook tegenwerpen dat Musk als ondernemer niet politiek gebonden is. Misschien. Maar het is nog steeds een keus. Ik heb het gevoel dat hij simpelweg zijn menselijke kant laat zien. In onze wereld is het nou eenmaal zo dat je dan ook met tegengeluid te maken krijgt.

Sterke leiders maakt dat niet uit. Die menen wat ze zeggen en staan daar voor 100 procent achter. Hoe kun je ook anders als je je menselijke kant laat zien. Ze doen het voor een groter doel.

Waarschijnlijk zal dat velen alleen maar aanspreken. Klanten en medewerkers zijn ook mensen. Die kijken ook vol afschuw naar een oorlog, lijden onder een pandemie of hebben een mening over #metoo, diversiteit of een minder controversieel thema.

Een leider die zich op een goede manier uitspreekt, zal z'n reputatie of die van het bedrijf alleen maar versterken. Maar dat is nooit hun doel.

Er is namelijk nog iets veel belangrijker dan reputatie. En dat is respect. En dat verdien je automatisch als je je menselijke kant laat zien. Dat is in onze cultuur bijna heroïsch, maar zou eigenlijk de normaalste zaak van de wereld moeten zijn. Een echte leider snapt dat en durft dat.

Diederik Heinink is oprichter van East en adviseert bedrijven en leiders over hun positionering en bedrijfsstrategie. De afgelopen jaren was hij veel actief in de finance en techsector. Hij werkte onder andere voor ING, Randstad en veel internationale scale-ups en mid-corporates.