Rijke families droppen vermogen in stichting waar het onbelast blijft

Familiestichtingen bulken van het geld. In totaal bezitten ze minstens 30,8 miljard euro aan vermogen waarover geen belasting wordt betaald. Van de 50 rijkste statutaire familiestichtingen behoort bijna de helft van de bestuurders tot de top 1 procent rijkste huishoudens in Nederland.

Dat blijkt uit nieuw onderzoek in opdracht van het ministerie van Financiën, dat volgt op eerder onderzoek over de vermogensverdeling in Nederland. In dat onderzoek werden experts geraadpleegd die vermoedden dat privévermogens deels in stichtingen belanden vanwege de fiscale voordelen.

Het rendement op vermogen van een particulier wordt belast via de inkomstenbelasting en de winst van bedrijven met de vennootschapsbelasting. Vermogen in stichtingen valt buiten deze categorieën. Stichtingen hoeven alleen vennootschapsbelasting te betalen als ze ook ondernemen.

Stichtingen betalen wel schenk- en erfbelasting, maar ANBI’s (Algemeen Nut Beogende Instelling) en SBBI’s (Sociaal Belang Behartigende Instelling) zijn hiervan gevrijwaard.

In het onderzoek zijn stichtingen onder de loep genomen waar in de statuten staat dat een deel van het bestuur altijd uit leden van een bepaalde familie moet bestaan (statutaire familiestichtingen), en naar stichtingen waarbij ten minste één bestuurslid een familiaire of zakelijke relatie heeft met minstens de helft van de bestuursleden (feitelijke familiestichting).

Omdat stichtingen niet belastingplichtig zijn, konden de cijfers niet bij de Belastingdienst worden opgevraagd. Voor het onderzoek werden gegevens gecombineerd, zoals informatie over Nederlandse bankrekeningen die banken doorgeven aan de Belastingdienst, gegevens over onroerend goed van de Waarderingskamer en gegevens van de Kamer van Koophandel over de belangen van stichtingen in ondernemingen.

Bijna €31 miljard onbelast vermogen bij familiestichtingen

Hieruit komt naar voren dat familiestichtingen op 1 januari 2022 gezamenlijk goed waren voor minstens 30,8 miljard euro aan vermogen. De top 50 statutaire familiestichtingen had minstens 19 miljard euro in bezit.

Feitelijke familistichtingen met meer dan 100.000 euro aan vermogen, waren in 2022 goed voor 12,5 miljard euro, zo laat de onderstaande tabel uit het onderzoek zien.

De 30,8 miljard euro aan vermogen bestaat vooral uit aandelen en woningen, blijkt verder uit het onderzoek. Volgens de onderzoekers is het vermogen ook erg scheef verdeeld. Maar liefst 97 procent van de 19 miljard euro van de statutaire familiestichtingen, zit bij 13 stichtingen die meer dan 50 miljoen euro bezitten.

En ruim een derde van de 12,5 miljard euro van feitelijke familiestichtingen, zit bij 39 stichtingen die meer dan 50 miljoen euro bezitten. Deze 39 stichtingen zijn gezamenlijk goed voor 4,3 miljard euro.

Over het rendement op vermogen van statutaire familiestichtingen werd in bijna alle gevallen (99,7 procent) geen belasting betaald, schrijven de onderzoekers. Een deel (64 procent) van deze familiestichtingen, die goed zijn voor 1 miljard euro aan vermogen, had de ANBI-status.

In 2021 werden aan 12 van deze ANBI's in totaal 60 giften gedaan voor in totaal 35 miljoen euro. Dat komt neer op 3 miljoen euro per ANBI die in aanmerking kwam voor giftenaftrek bij de aangifte inkomstenbelasting.

Bij de feitelijke familiestichtingen met meer dan 100.000 euro aan vermogen gold dat 83 procent geen belasting betaalde over het rendement op vermogen. Een vijfde van de 5.920 stichtingen, goed voor een kwart van het vermogen (3 miljard euro) had de ANBI-status.

In 2021 werden aan 439 van deze ANBI"s in totaal 9.380 giften gedaan, voor in totaal 170 miljoen euro. In 2020 was het 270 miljoen euro. Wederom was hierop de giftenaftrek bij de aangifte inkomstenbelasting van toepassing.

Rijkste Nederlanders zitten achter familiestichtingen

Volgens de onderzoekers behoren de families achter de familiestichtingen relatief vaak tot de groep meest vermogende Nederlanders. De top 50 statutaire familiestichtingen telt in totaal 215 bestuurders, waarvan er 188 belastingplichtig zijn in Nederland.

Van deze groep is dus het vermogen bekend. Bijna de helft (90 personen) behoort tot de top 1 procent meest vermogende huishoudens. In de groep van 90 personen is een relatief grote vertegenwoordiging van de top 0,1 procent en 0,01 procent rijkste huishoudens, het gaat om respectievelijk 41 en 19 personen.

Gezamenlijk zijn de 188 in Nederland belastingplichtige bestuurders van statutaire familiestichtingen, goed voor een totaal privévermogen van 6,4 miljard euro. Dit is dus het vermogen los van het vermogen dat in de stichtingen zit.

De 5.920 feitelijke familiestichtingen tellen in totaal 10.940 bestuurders, waarvan het gros (10.690) belastingplichtig ks in Nederland. Zij waren gezamenlijk goed voor 57,6 miljard euro aan privévermogen.

Meer dan 20 procent van deze groep bestuurders behoort tot de top 1 procent meest vermogende huishoudens in Nederland. Bijna de helft (46 procent) van het vermogen in feitelijke familiestichtingen wordt bestuurd door de top 1 procent.

4 dubieuze constructies

De Belastingdienst ziet vier vaker voorkomende situaties waarbij het de vraag is of de stichting een maatschappelijk belang dient. We noemen er vier:

1. Onderhoud landgoed betalen met aftrekbare giften

In 2019 waren ruim honderd ANBI-stichtingen eigenaar van een zogenoemd NSW-landgoed. Dit zijn landgoederen die vallen onder de Natuurschoonwet, wat fiscale voordelen met zich meebrengt.

Volgens de onderzoekers komt voor dat het landgoed in privébezit was, maar dat de oprichter van de ANBI het landgoed via periodieke aftrekbare giften schonk aan de ANBI.

Er is ook een constructie mogelijk waarbij het landgoed alleen aan de familie verhuurd kan worden, terwijl de familie er al zeggenschap over heeft en er woont. De familie betaalt het onderhoud van het (vaak monumentale) landgoed via aftrekbare periodieke giften aan een zelf opgerichte ANBI.

In dit geval betaalt de staat dan mee aan het onderhoud van het familielandgoed, een bedrag dat bovenop eventuele subsidie komt voor het onderhoud van monumenten.

2. Familiebedrijf wordt met giftenaftrek geschonken aan familie-ANBI

Volgens het onderzoek komt het voor dat een heel bedrijf of een deel daarvan wordt geschonken aan een familiestichting met ANBI-status. Dit gebeurt met periodieke giften die aftrekbaar zijn. Bij de verkoop van een bedrijf moet belasting worden betaald over de winst, wat al snel om miljoenen euro's kan gaan.

Toen de periodieke giftenaftrek nog niet begrensd was, liep de Belastingdienst het gros van van dat geld mis. In 2023 en 2024 werd de giftenaftrek gemaximeerd op 250.000 euro per jaar. Voor 2025 stijgt die grens naar 1,5 miljoen euro per jaar, waardoor er weer meer voordeel te behalen valt met deze constructie.

3. Intrekken ANBI-status na cashen fiscale voordelen

Stichtingen kunnen hun ANBI-status laten intrekken als ze niet langer aan de voorwaarden kunnen voldoen. Het valt de Belastingdienst op dat "in het bijzonder bij familiestichtingen" de ANBI-status wordt ingetrokken kort nadat gebruik is gemaakt van fiscale voordelen, zoals de giftenaftrek en de vrijstelling van schenkbelasting.

De Belastingdienst kan niet anders dan akkoord gaan met de intrekking. De familiestichting kan de fiscale voordelen uit voorgaande jaren behouden.

4. Combinatie van bovenstaande constructies

De Belastingdienst ziet ook combinaties van bovenstaande constructies voorbijkomen. Er zijn gevallen bekend waarin een familiebedrijf via periodieke, aftrekbare giften werd geschonken aan een familiestichting met ANBI-status. Die familiestichting beheerde dan weer een NSW-landgoed waar de familie zelf op woonde. Na de overdracht via aftrekbare giften, verzocht de stichting de Belastingdienst de ANBI-status in te trekken.

LEES OOK: Zoveel vermogen moet je hebben om in Nederland tot de top 10% of top 1% rijkste mensen te behoren