- In de affaire rond de kinderopvangtoeslag is de betrokken ouders ‘ongekend onrecht aangedaan’, zo concludeert de onderzoekscommissie.
- Niet alleen het kabinet faalde in de aanpak, maar ook de Tweede Kamer, de Belastingdienst én de rechtspraak lieten veel steken vallen.
- Frans Weekers en Eric Wiebes (beiden VVD), voormalig minister Lodewijk Asscher (PvdA-leider) en premier Mark Rutte (VVD) worden specifiek genoemd als grondleggers van de fraude-aanpak.
- Premier Rutte noemt de conclusies van het rapport ‘heel heftig’, maar het kabinet komt pas na een speciaal Catshuisberaad met een uitgebreide reactie.
De commissie die het overheidsschandaal rondom de kinderopvangtoeslag heeft onderzoekt oordeelt hard over alle betrokken overheidsinstellingen. Ouders is in deze slepende kwestie ‘ongekend onrecht’ aangedaan.
Zowel het kabinet, de Tweede Kamer, de Belastingdienst als de rechtsspraak hebben ervoor gezorgd dat de grondbeginselen van de rechtstaat zijn geschonden in de affaire. Daarin werden tal van ouders “ten onrechte gebrandmerkt als opzettelijke fraudeurs”.
Bewindspersonen en topambtenaren tuigden na politieke druk een harde fraudeaanpak op.
Het rapport van de ondervragingscommissie van Kamerleden stelt dat signalen dat de harde aanpak voor sommige ouders ernstige en onterechte gevolgen had, jarenlang door de volledige politieke top werden gemist.
Sommige kabinet-watchers houden er zelfs rekening mee dat het kabinet vanwege de harde conclusies aftreedt en komend jaar demissionair door moet tot de verkiezingen.
Duizenden ouders onterecht als fraudeur bestempeld
De Belastingdienst ging ook in de fout. De commissie concludeert dat de fiscus de fraudejacht als "massaproces" aanvloog, zonder oog voor individuele gevallen.
Oud-staatssecretarissen Frans Weekers en Eric Wiebes (beiden VVD), voormalig minister Lodewijk Asscher (PvdA-leider) en premier Mark Rutte (VVD) worden specifiek genoemd als grondleggers van de fraudeaanpak. Zij sloegen allemaal onvoldoende aan op de signalen die naar boven kwamen.
Ook voormalig staatssecretaris Menno Snel, vanaf oktober 2017 staatssecretaris op Financiën, vroeg niet genoeg door na berichten die hij hierover ontving. De commissie oordeelt bovendien snoeihard over de informatievoorziening vanuit het ministerie van Financiën.
Zo kon het gebeuren dat duizenden ouders onterecht als fraudeur bestempeld en behandeld werden. De meesten moesten grote bedragen aan toeslagen in korte tijd terugbetalen, soms omdat de Belastingdienst een gastouderbureau of kinderopvangbedrijf indirect in de portemonnee wilde raken.
Ook de rechtspraak heeft de harde invulling van de wet in stand gehouden
"Ongekend onrecht", heet het rapport van de ondervragingscommissie, naar de gevolgen van de affaire voor de slachtoffers. De groepsgewijze aanpak waarmee de Belastingdienst fraudeurs te lijf wilde gaan, heeft "grove inbreuk gemaakt op het rechtstatelijke principe dat optimaal recht gedaan moet worden aan individuele situaties van mensen", zegt de commissie. Die ruimte voor individuele gevallen ontbrak ook in wetgeving, vastgesteld door beide Kamers en de kabinetten onder leiding van Rutte.
De rechtspraak heeft op zijn beurt de harde invulling van de wet in stand gehouden door verschillende uitspraken. "Daarmee heeft de bestuursrechtspraak zijn belangrijke functie van (rechts)bescherming van individuele burgers veronachtzaamd."
De slachtoffers van deze aanpak, de toeslagenouders, "stonden machteloos tegenover machtige instituten van de rechtstaat, die hen niet de bescherming boden die zij verdienden". De manier waarop ouders zijn behandeld stond in geen verhouding tot "wat hen - veelal onterecht - door de Belastingdienst werd verweten".
Het aangedane onrecht wordt nu meer onderkend, ziet de commissie. "Maar is nog niet rechtgezet. Excuses zijn gemaakt. Nu het herstel nog." Van de vele duizenden gedupeerden in beeld bij de Belastingdienst, is slechts een handjevol ouders gecompenseerd.
Premier Rutte: 'Heel heftig rapport'
Premier Rutte vindt het eindverslag van een speciale Kamercommissie over de toeslagenaffaire "een heel heftig rapport, ook voor de ouders en voor het hele systeem". Maar hij noemt het ook gedegen en terecht. "Je ziet dat inderdaad de rechtstaat niet burgers heeft beschermd, maar juist grote schade heeft toegebracht."
Rutte beschouwt het rapport, waarvoor verscheidene bewindspersonen onder wie hijzelf onder ede zijn gehoord, als "een opdracht om te zorgen dat dit niet meer gebeurt".
Het kabinet gaat de conclusies grondig bestuderen en bespreekt ze volgende week onderling tijdens een bijeenkomst in het Catshuis. Pas daarna komt het met een uitgebreide reactie. "Die zorgvuldigheid verdient dit rapport, maar vooral ook de ouders", zegt de premier.
De conclusie dat de grondbeginselen van de rechtstaat zijn geschonden, noemt Rutte "zeer zwaar". "De rechtstaat is er om ons te beschermen tegen de almacht van de overheid, hier heeft de overheid zich tegen de mensen gekeerd."
Voorlopig heeft het rapport nog geen invloed op de compensatie voor gedupeerde ouders. "Dat is een ontzettend ingewikkelde operatie", zegt Rutte. Er moet goed worden gekeken naar de individuele situatie van ouders. Enkele honderden ouders zijn inmiddels gecompenseerd, van de vele duizenden ouders die zich gemeld hebben. Dit jaar worden de meest schrijnende gevallen nog behandeld.