De hoogste rechters in Polen hebben geoordeeld dat het nationale recht in Polen boven het EU-recht gaat.
Hiermee ligt Polen op ramkoers met het Europees Hof van Justitie en de Europese Commissie.
Europarlementariërs spreken openlijk over een Polexit, een vertrek van Polen uit de Europese Unie.
In Brussel en in Luxemburg, zetel van het Europees Hof van Justitie, wordt verbeten gereageerd op het oordeel van de hoogste rechters van Polen dat het eigen recht zwaarder weegt dan het Europees recht. Volgens ingewijden kan de “opstand” van het Pools Grondwettelijk Hof tot een crisis binnen de EU of zelfs het vertrek van Polen uit de EU, een Polexit, leiden.
Eurocommissaris Didier Reynders (Justitie) zegt dat de commissie “alle middelen zal gebruiken om ervoor te zorgen dat Polen het EU-verdrag respecteert”. Hij kondigt “snelle actie” aan, zonder verdere toelichting. In een schriftelijke verklaring stelt de commissie dat ze “ernstig bezorgd” is over de uitspraak maar erbij blijft dat EU-wetgeving boven nationale wetten staat. Daarmee zijn de uitspraken van het Europees Hof bindend.
Volgens Jeroen Lenaers (CDA) drijft Polen steeds verder af van de koers van de Europese Unie. “De Poolse autoriteiten en de regerende PiS-partij beweren dat ze niet uit zijn op een Polexit maar dat is moeilijk te geloven als je naar hun handelen kijkt. Genoeg is genoeg, de Poolse regering heeft haar geloofwaardigheid verloren met deze uitspraak”, zegt hij. “De EU kan niet blijven toekijken terwijl de rechtsstaat op deze manier wordt ondermijnd door Warschau.”
Tineke Strik (GroenLinks): “De Poolse regering kan niet verwachten dat zij kan blijven profiteren van de voordelen van de Europese samenwerking als ze de Europese rechtsorde in twijfel trekt.” Ze wijst erop dat de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de EU, de mogelijkheid heeft de geldkraan dicht te draaien. “De commissie moet al het mogelijke doen om Europese fondsen aan het land te blokkeren. Het is belangrijk dat ze vandaag een helder signaal afgeeft: wie tornt aan het fundament van de EU kan verwachten dat zij buitenspel wordt gezet.”
Voor Polen staan tientallen miljarden aan Europees geld op het spel
Er zijn de komende jaren tientallen miljarden euro's beschikbaar voor Polen, onder meer om de economische achterstand in bepaalde regio's in het land weg te helpen werken en steun bij de overgang naar een duurzame samenleving. Ook heeft Polen in het voorjaar een coronaherstelplan ingediend waarmee 36 miljard euro is gemoeid. De commissie heeft dat plan nog steeds niet goedgekeurd omdat daar voorwaarden over de rechtsstatelijkheid aan zijn verbonden.
De commissie is al vijf jaar in een juridische strijd met de Poolse conservatief-rechtse machthebbers verwikkeld over hervormingen in het land die volgens Brussel steeds verder de democratie en rechtsstaat ondermijnen, en daarmee indruisen tegen EU-normen en waarden.
Bij het EU-hof in Luxemburg heeft Warschau al verschillende zaken verloren, waaronder recent een zaak over een tuchtcollege voor rechters. Ingewijden zeggen dat met de uitspraak van het Grondwettelijk Hof nu gebeurt waar veel juristen al jaren voor vrezen. Niet alleen zet Warschau zijn ramkoers door maar door de uitspraak zijn EU-burgers en bedrijven in Polen niet langer door EU-recht beschermd in geval van een conflict.
Nederlandse kabinet steunt Europese Commissie in Poolse kwestie
Het demissionaire kabinet deelt de zorgen van de Europese Commissie over Polen, waar de hoogste rechters geoordeeld hebben dat het nationale recht voorrang heeft op het Europese recht. Dat meldt een woordvoerder van minister Ben Knapen (Buitenlandse Zaken).
Het ministerie zegt verder inhoudelijk nog niets over de kwestie. "We zijn de uitspraak aan het bestuderen", laat de woordvoerder weten.
De Europese Commissie had eerder in een schriftelijke verklaring laten weten "ernstig bezorgd" te zijn over de uitspraak. Het dagelijks bestuur van de EU blijft erbij dat EU-wetgeving boven nationale wetten staat.
Laurens Dassen, fractievoorzitter in de Tweede Kamer van de pro-Europese partij Volt, stelt dat Polen breekt met het fundament van de EU. "Het land plaatst zich buiten de rechtsorde. Als je je niet aan een verdrag wil houden, moet je het ook niet ondertekenen." De consequentie moet wat Dassen betreft zijn dat Polen geen EU-geld meer krijgt en zijn stemrecht verliest.
PVV-leider Geert Wilders daarentegen geeft de Polen "groot gelijk". Hij vindt dat nationaal recht altijd voor EU-recht hoort te gaan en dat dit ook voor Nederland zou moeten gelden.