- Volgens onbevestigde berichten geeft de Russische president Vladimir Poetin hooggeplaatste functionarissen de schuld van tegenslagen in Oekraïne.
- Maar experts zeggen tegen Insider dat Poetin zelf verantwoordelijk is voor een cultuur waarin misinformatie gedijt.
- “Dit is alleen maar gebeurd, omdat hij de waarheid niet wilde horen,” aldus Rusland-deskundige Robert English.
- Lees ook: Beelden tonen het brandende Russische marineschip Moskva, vlak voor het zonk
Toen de Russische strijdkrachten in de vroege uren van 24 februari Oekraïne binnenvielen, rekende de Russische president Vladimir Poetin volgens velen op een zekere en snelle overwinning.
Volgens onbevestigde berichten verwachtte de Russische leider dat de militairen het buurland zouden binnenrijden, een bescheiden verzet zouden overrompelen en zouden worden onthaald door massa’s dankbare Oekraïners met brood en zout, een traditionele Oekraïense begroeting.
In werkelijkheid heeft het Oekraïense verzet veel bloediger en moeizamer uitgepakt voor de Russische indringers — een onverwachte tegenslag die Poetin ertoe heeft bewogen om hooggeplaatste medewerkers die hij de schuld geeft van de verliezen te ontslaan, volgens experts.
“Ik denk dat hij naar mensen uithaalt van wie hij denkt dat ze hem hebben misleid, en hen tot zondebok maakt,” zegt historicus Simon Miles van de Duke University. Miles is een specialist op het gebied van de Sovjet-Unie en Amerikaans-Russische betrekkingen.
Half maart meldden Oekraïense media dat Poetin Roman Gavrilov, ondercommandant van de Russische Nationale Garde, heeft ontslagen.
Volgens Russische berichten heeft Gavrilov ontslag genomen. De reden voor zijn vertrek was niet direct duidelijk; volgens een bron van de organisatie voor onderzoeksjournalistiek Bellingcat had zijn ontslag te maken met het "lekken van militaire informatie, met verlies van mensenlevens tot gevolg."
Enkele dagen later doken berichten op dat Poetin twee prominente functionarissen van de FSB, de Russische geheime dienst, onder huisarrest had geplaatst wegens tekortkomingen bij de informatievoorziening over Oekraïne. Een van hen is volgens Andrei Soldatov, een Russische journalist en deskundige op het gebied van Russische inlichtingendiensten, naar de Lefortovo-gevangenis gestuurd, een beruchte gevangenis van de FSB aan de rand van Moskou.
Waarnemers zeggen echter tegen Insider dat Poetin zelf verantwoordelijk is voor een autocratische angstcultuur die ervoor zorgt dat hij misinformatie voorgeschoteld krijgt.
"Dit is alleen maar gebeurd omdat hij de waarheid niet wilde horen," zegt Robert English, hoogleraar aan de University of Southern California op het gebied van Rusland, de Sovjet-Unie en Oost-Europa. "Het is gebeurd omdat hij zichzelf heeft omgeven met 'ja-knikkers' in plaats van intelligente, onafhankelijke mensen die zijn vooroordelen zouden kunnen weerleggen."
Poetin dacht dat Oekraïne makkelijk kon worden veroverd, maar vergiste zich
In tegenstelling tot Poetins verwachting dat Oekraïners Rusland met open armen zouden ontvangen, "was er zoals bekend geen brood en zout," zegt Miles.
Eerder deze maand dwong een impasse in de strijd Rusland om zich terug te trekken uit gebieden rond Kiev en zich in plaats daarvan te concentreren op het oosten van het land. Velen vragen zich af hoe Poetin het zo bij het verkeerde einde kon hebben.
De Russische onderzoeksjournalist Soldatov zei in maart tegen The New Yorker dat sommige ontslagen in de Russische inlichtingengemeenschap volgens zijn bronnen mogelijk het gevolg zijn van mislukte pogingen tot politieke inmenging in Oekraïne.
Volgens Soldatov had de buitenlandse tak van de FSB waarschijnlijk de taak om vóór de invasie politieke netwerken van pro-Kremlin groepen binnen Oekraïne op te zetten. Maar dat kwam niet goed van grond.
De oorzaak van deze Russische misstappen is volgens deskundigen waarschijnlijk gebrekkige of opgeklopte informatie die Poetin ontving van het Russische inlichtingenapparaat en zijn adviseurs.
"Ze hebben hem waarschijnlijk verteld dat ze veel uitgebreidere netwerken hadden, die veel dieper in de Oekraïense regering reikten", zegt Miles. "En dat ze een fundament hadden gelegd voor een veel effectievere binnenlandse oppositie tegen Zelenski, die zou worden geactiveerd zodra Russische troepen de grens zouden oversteken." Maar daar "is zoals we weten helemaal niets van terechtgekomen."
Poetin heeft mogelijk ook de oppositie tegen president Volodimir Zelenski binnen Oekraïne overschat, wat "niet zo gek" was, zegt Daniel Treisman, een hoogleraar aan de University of California die is gespecialiseerd in de Russische politiek en economie.
"Opiniepeilingen gaven aan dat Zelenski niet erg populair was", aldus Treisman tegen Insider. Hoewel de Oekraïense president momenteel overweldigende steun ontvangt in Oekraïne en uit het buitenland, lag zijn steun voor de oorlog op ongeveer 30 procent.
"Poetin was in de veronderstelling dat een veel groter deel van de Oekraïense bevolking zich verbonden voelde met Rusland en vervreemd was van de Oekraïense regering", aldus Treisman, erop wijzend dat Poetin "waarschijnlijk een zeer misleidend perspectief werd gegeven van de Oekraïense publieke opinie" door degenen om hem heen.
In autocratische regimes bereikt slecht nieuws de top niet
Vorige maand zei een Amerikaanse overheidsfunctionaris dat Poetins topadviseurs hem opzettelijk onbetrouwbare informatie geven over de oorlog omdat ze "te bang zijn om hem de waarheid te vertellen."
Als alle macht van de staat in handen is van één individu, hebben adviseurs en werknemers er uitzonderlijk veel belang bij om zich te bewijzen tegenover de man aan de leiding – zelfs als dat ten koste gaat van nauwkeurigheid en verantwoordelijkheid, aldus Miles tegen Insider.
"Ik vermoed dat hij zeer opgeblazen verhalen kreeg van de figuren bij de FSB die nu kennelijk onder huisarrest staan", aldus Miles, doelend op de vroege militaire tegenslagen van Rusland in Oekraïne. "En wanneer zijn inlichtingendiensten hem informatie gaven, lieten ze hem in de veronderstelling dat ze dat deden met een hoge mate van vertrouwen."
Miles voegt daar aan toe dat slecht nieuws binnen autoritaire regimes niet makkelijk de top bereikt. "Niemand wil de verantwoordelijkheid op zich nemen om te zeggen dat dingen niet goed gaan", aldus Miles. "En niemand wil het risico nemen om een alternatieve manier voor te stellen om het aan te pakken."
Poetins isolatie is al tientallen jaren in de maak
Poetins probleem met misinformatie heeft niet alleen te maken met de mensen in zijn kring, maar ook met de kring zelf — vooral de krimpende omvang ervan. Recent is veel gewezen op de toenemende isolatie van de Russische president in de aanloop naar de Russische aanval op Oekraïne.
Maar volgens experts tekent die trend naar isolatie zich al tientallen jaren af. "Toen hij begon in de vroege jaren 2000, had hij een brede reeks van verschillende adviseurs met uiteenlopende meningen", aldus Treisman. "Nu is het beperkt tot onbuigzame Russisch-nationalistische vrienden en adviseurs."
De afgelopen jaren is Poetins sociale isolatie ook fysiek geworden. Gedurende het grootste deel van zijn presidentschap woont hij in het presidentiële complex dat een uur buiten Moskou ligt, zegt Miles. De afgelopen periode gaat Poetin nog zelden naar het Kremlin, behalve voor officiële aangelegenheden.
Poetins neiging zich te isoleren is versterkt door de coronapandemie. De 69-jarige president is uitzonderlijk voorzichtig in verband met het virus. Hij dwingt mensen om meerdere tests te ondergaan en dagenlang in quarantaine te gaan voor een persoonlijke ontmoeting.
"Dus de afzondering is niet nieuw. En ik denk dat die afzondering een sleutelrol heeft gespeeld bij zijn besluit om hieraan te beginnen", zegt Miles, doelend op de oorlog tegen Oekraïne.
