Leeuwarder startup bestrijdt pijn met virtual reality-bril

Als Business Insider in Leeuwarden aanklopt bij het klassieke kantoorpand Villa de Kroon, zit de 28-jarige Martijn Schwarte al aan een virtual reality-bril te frunniken. Die krijgt Business Insider zo dadelijk op, voor een virtuele reis door het menselijk lichaam. Schwarte werkt als verkoopmanager bij startup Reducept, dat virtual reality inzet om mensen met aanhoudende pijnklachten te helpen.

“Bij deze groep mensen is het lichaam na een blessure eigenlijk al weer hersteld”, zegt Schwarte, “maar omdat ze bepaalde emoties en gedachten hebben, blijft het lichaam denken dat er pijn is. Die pijn blijft het lichaam vervolgens aanmaken.”

Een bekend voorbeeld is dat van een bouwbakker die op een spijker ging staan, doceert Schwarte, die dit verhaal geregeld vertelt aan potentiële klanten. “Hij schreeuwde het uit van de pijn. De bouwvakker had zoiets vaker bij collega’s gezien gebeuren en dacht: dat doet pijn, straks kan ik niet meer staan. De emoties in zijn lichaam gaven dus aan dat er pijn was.”

In het ziekenhuis bleek echter dat de spijker tussen zijn tenen was gekomen, vervolgt Schwarte, “dus niet in zijn voet. Toch ervoer de bouwvakker échte pijn. Zijn lichaam maakte deze pijn aan door zijn emoties.”

Pijnbeleving zit dus altijd ergens in je hoofd, stelt Schwarte. “Je hebt lichamelijke schade, maar daaroverheen zitten emoties en gedachten. Als je tegen een deur aanloopt, kun je denken: ‘Lekker boeiend’, of: ‘Straks kan ik niet meer werken’. In dat laatste geval zul je veel meer pijn ervaren.”

De sleutel tot succes in pijnbestrijding zit hem dus in hoe mensen pijn beleven, vinden ze bij Reducept. Om dat te sturen, zet dit bedrijf virtual reality in. Door middel van vr-simulaties en -games probeert de Friese startup patiënten te leren hoe pijn werkt en ze te helpen er beter mee om te gaan.

Pijn bestrijden met virtual reality

Als Business Insider zo’n vr-bril opzet, maken we een reis door een computersimulatie van het menselijk lichaam. Terwijl een verteller uitlegt wat pijn precies is, reizen we met de pijnprikkels mee, via de rugwervel naar het brein. Even later krijgen we een spel voorgeschoteld, waarin we op pijnprikkels mogen schieten.

“Door je brein over te belasten, hebben patiënten minder geestelijke ruimte om op hun pijn te letten”, legt oprichter Louis Zantema (35) uit, die aanschuift. “De klachten zullen dus tijdelijk afnemen. Hierdoor leren ze dat langdurige pijn ook met gedachten en emoties te maken heeft.”

Pijn ontstaat volgens Zantema in het emotionele, onderbewuste deel van het brein. “Virtual reality beïnvloedt dat deel makkelijker dan een normaal tekstje. Je emotionele brein is evolutionair gezien een heel oud deel van je hersenen. Als je naar een spannende film kijkt, reageert je emotionele brein er al op. Je krijgt een verhoogde hartslag, omdat je emotionele brein niet doorheeft dat het om een tv-beeld gaat. Het brein denkt dat de situatie onveilig is. Bij virtual reality werkt dat nog sterker, want je kunt niet wegkijken.”

Veel patiënten met aanhoudende pijnklachten hebben dan ook onveilige opvattingen over het eigen lichaam, stelt Zantema. “De één stoot zijn knie en denkt: ‘Ik ben een jonge vent en ik kan wel wat hebben’, terwijl de ander meteen in de stress schiet. Die ervaart meer pijn.”

Nog zo’n voorbeeld, volgens Zantema: onderzoekers tikten eens met een klein hamertje op de vingers van een professioneel ballerina en dito vioolspeler. “Het was maar een minitikje. Toch ervoer de vioolspeler veel meer pijn dan de ballerina, omdat de muzikant zijn handen nodig heeft voor zijn broodwinning.”

Pijn ontstaat vaak uit het 'emotionele brein'

Zantema is van huis uit psycholoog. In 2016 kwam hij te werken op de pijnafdeling van het Leeuwarder ziekenhuis MCL, waar altijd twee psychologen rondlopen om patiënten te begeleiden. “In het begin dacht ik: wat heb ik als psycholoog te zoeken in deze wereld van medicijnen en prikken? Dat was aanvankelijk best demotiverend. Ik besloot me te verdiepen in de wetenschap achter pijn en leerde dat veel pijn te maken heeft met ons emotionele brein.”

Een jaar later klopte Margryt Fennema (30) aan bij het MCL. De student gezondheidsinnovatie had bij het ziekenhuis aangeklopt voor haar afstudeeropdracht. Ze wilde weten of er ergens een patiëntengroep was die net als de behandelaars behoefte had aan een technologische verbetering. Fennema en Zantema rakten aan de praat en kwamen tot het idee van de vr-brillen.

De twee ontwikkelden een hulpprogramma rondom virtual reality en mochten hun systeem bij het MCL testen met patiënten. “Zij reageerden hier bijzonder op”, zegt Zantema. “Ze leken meer aan te nemen over pijn dan als we het ze zelf vertelden. Toen dachten we: we zijn iets op het spoor.”

In 2019 zegde Zantema zijn baan bij het MCL op om samen met Fennema startup Reducept te beginnen. Ze vonden een geldschieter in het Amsterdamse investeringshuis Healthy Capital, dat samen met “twee angel investors” een half miljoen euro inlegde. Een spin-off van het MCL wil Zantema zijn bedrijf niet noemen, want het ziekenhuis besloot zelf geen aandelenbelang te nemen.

175 praktijken werken al met vr-brillen

Nu, vijf jaar later, maken 175 praktijken in Nederland gebruik van de brillen van Reducept. Volgens verkoopmanager Schwarte zetten “300 tot 360 behandelaren” de brillen in, van fysiotherapeuten tot behandelaars in de verslavingszorg. “Psychologen in de ggz gebruiken het”, somt Schwarte verder op, “het wordt ingezet in de pijnrevalidatie en bijvoorbeeld bij pijnpoli in ziekenhuizen”.

Behandelaars betalen de startup maandelijks 80 euro per geleasde vr-bril. Ze krijgen daar het hele pakket aan vr-lessen in pijnbestrijding en een aantal scholingsdagen bij, zegt Schwarte. “We hebben inmiddels klanten in het hele land; van Maastricht tot Middelburg en van Den Helder tot Groningen.”

Reducept krijgt er naar eigen zeggen iedere maand tien nieuwe praktijken bij als klant. Dat zouden er volgens Schwarte en Zantema best meer kunnen zijn, maar voor veel fysiotherapeuten is hun product simpelweg te duur. De brillen van de Leeuwarder startup worden door de meeste zorgverzekeraars nog niet vergoed, waardoor praktijken zelf met de kosten worden opgezadeld.

In de regel worden gezondheidsproducten pas vergoed na een medische validatie. Reducept wist in meerdere kleine patiëntonderzoeken al aan te tonen dat het product kan werken als ondersteuning bij pijnbestrijding. Voor zo’n officiële medische validatie zijn daarentegen vaak wel drie grote klinische onderzoeken nodig en die kosten meerdere miljoenen.

Dat hebben ze niet bij de startup; investeerders zien liever dat het bedrijf eerst winstgevend wordt. “We hopen ergens halverwege 2024 break-even te draaien”, zegt Zantema.

Meer hulp uit Den Haag is nodig, vindt Reducept

Bij Reducept zouden ze graag zien dat er vanuit Den Haag meer wordt gedaan om het gebruik van digitale zorgproducten verder te stimuleren. “Er is nu een groot tekort aan zorgbehandelaars”, zegt Zantema. “Dat vergoedingen voor digitale oplossingen niet groter worden, helpt dan niet mee. Juist door gebruik te maken van zoiets als onze vr-bril, kunnen zorgverleners meer mensen helpen. Als een patiënt met de vr-bril bezig is, kan de zorgverlener verder werken.”

Pijnpatiënten kosten de overheid nu ook al veel geld, weet Zantema. Hij wijst op een onderzoek uit 2011 rondom mensen met aanhoudende lage rugklachten – een groep waarbij emotionele pijn vaak een grote rol speelt. “Verzuimers uit deze groep kosten de overheid jaarlijks wel 20 miljard euro, bleek indertijd. Mogelijk is dit alleen nog maar meer geworden, omdat de bevolking verder is gegroeid.”

Overheidssteun of niet, bij Reducept gaan ze door met hun strijd tegen pijn. Sinds kort experimenteren Duitse ziekenhuizen met de vr-modules van de Friese startup. Een Noorse distributeur wil het product ook daar aan de markt brengen, zegt Zantema. Daarnaast komt er een app, zodat patiënten ook thuis met een vr-bril aan de slag kunnen.

Zantema: “Het zou mooi zijn als Reducept over een paar jaar een gevestigde naam is in de wereld van de pijnbestrijding.”

LEES OOK: Dit zijn tekenen dat je een effectieve workout hebt gedaan, ook als je niet hebt gezweet of geen spierpijn voelt