Ze is hard en onpartijdig. Ze is de schrik van Microsoft, ING, Royal Bank of
Scotland en Opel. Ze vertegenwoordigt de grootste kracht van de Europese
Unie als beschermer van consumentenbelangen. Ze kent Brussel op haar
duimpje. Ze kan zich prima handhaven in een gezelschap van dominante mannen.
Van Washington tot Moskou weet iedereen wie ze is.

Is een sterker Europees statement denkbaar dan de benoeming van Neelie
Kroes als eerste permanente voorzitter van de raad van regeringsleiders van
de Europese Unie? Ofwel: Neelie als president van Europa.

Beter toch dan de uitgerangeerde Tony Blair of grijzen muizen Jan Peter
Balkenende en Herman van Rompuy?

Als eurocommissaris voor Mededinging heeft de VVD-politica sinds 2004 een
indrukwekkende staat van dienst opgebouwd. Kroes trad als Europese
kartelwaakhond in het spoor van voorgangers Mario Monti en Karel van Miert,
maar kreeg al snel een eigen profiel.

Gates aan de leiband
Opvallend was de snoeiharde aanpak van softwaregigant Microsoft. Trucs die
het bedrijf van Bill Gates uithaalde om het bijna-monopolie van
besturingssysteem Windows te verankeren, bestrafte Kroes in 2007 en 2008 met boetes
die opliepen tot bijna één miljard euro. De Amerikaanse zakenkrant The Wall
Street Journal riep haar in 2007 prompt uit tot belangrijkste vrouw van
Europa.

In de kredietcrisis leek Kroes aanvankelijk het onderspit te delven, toen
nationale overheden met massale steunacties banken overeind hielden en
vermeend strategische bedrijfstakken als de auto-industrie spekten met
subsidies. Eerlijke concurrentie, gelijk speelveld voor bedrijven? Dat kon
wel even wachten.

Nu de ergste pijn van de recessie is geleden, slaat Kroes echter ongenadig
terug.

Lak aan Duitse powerplay
Eind oktober was het de beurt aan de banken. Met de Nederlandse financiële
reus ING als afschrikwekkend voorbeeld, gaf Kroes een belangrijk signaal af:
wie staatssteun krijgt, moet diep snijden in eigen vlees. Voor ING pakte dit
overigens uit als een verkapte zegen. Waar het management jarenlang talmde
om duidelijke focus aan te brengen, dwong Kroes financieel conglomeraat ING
tot een heldere
keuze voor de Europese bancaire tak.

Als klapstuk kwam dinsdag 3 november een late triomf in het getouwtrek rond
autobouwer Opel. Toen diens Amerikaanse eigenaar General Motors dit voorjaar
zo goed als failliet was, kwam de Europese dochter in de etalage te staan.

De aanvankelijke deal, een verkoop van Opel aan een Russisch-Canadees
consortium, onder toezegging van een Duits steunkrediet van 4,5 miljard
euro, leek uit te draaien op staaltje Duitse powerplay. De overlevingskansen
voor de werknemers van Opel's Duitse fabrieken werden door deze deal
plotseling veel beter dan die in België en het Verenigd Koninkrijk.

Omdat de zaak van belang was voor de Duitse, nationale verkiezingen van
afgelopen september, en voorzitter Barroso van de Europese Commissie geen
mot wilde met de Duitse bondskanselier Angela Merkel, leek Kroes voor een
onneembare politieke blokkade geplaatst.

Toch niet, blijkt nu. Kroes heeft bij de Duitse regering een toezegging
losgepeuterd, die het Duitse steunpakket voor Opel los koppelt van de
eigenaar. Wat voor General Motors dinsdag aanleiding was om te verklaren dat Opel
toch niet wordt verkocht. GM wil zelf saneren in Europa, en bepaalt
daarbij eigenhandig of de grootste klappen vallen bij Duitse, Britse of
Belgische fabrieken.

Weinig vrienden
De Opel-affaire markeert een nieuwe Europese triomf voor Kroes, maar toont
tegelijk ook haar zwakte. Door het algemene belang van de Europese consument
consequent te bewaken, heeft ze zacht uitgedrukt weinig vrienden bij
nationale Europese politici. Bondskanselier Merkel kan het bloed van Kroes
waarschijnlijk wel drinken. De Franse president Sarkozy is als fervent
voorstander van nationale bedrijfssteun nooit een fan van ijzeren Neelie
geweest.

Met Kroes als boegbeeld van de Europese regeringsleiders, zouden ze in de VS,
Rusland en China geen moeite hebben om het juiste telefoonnummer te vinden
als ze Europa willen bellen. Maar gelet op de interne krachtsverhoudingen
zijn Kroes' kansen op een dergelijke positie vrijwel nihil.

In november worden ook de posten voor de Europese Commissie opnieuw verdeeld.
Een nieuw mandaat voor Kroes als commissaris voor Mededinging, de
belangrijkste positie binnen de Europese Commissie na het voorzitterschap,
zit er evenmin in.

Reden is dat afgelopen jaar de Nederlander Alexander Italianer tot hoogste
ambtenaar werd benoemd op Kroes' departement. De ongeschreven regel luidt in
Brussel dat de eurocommissaris en de hoogste ambtenaar van een departement
niet dezelfde nationaliteit mogen hebben. Brussel-kenners legden destijds al
een verband met mogelijke ambities van CDA-premier Balkenende op een hoge
Europese post, waarvoor Kroes moest wijken.

Premier Kroes
In de Tweede Kamer gaan stemmen op om Kroes alsnog voor te dragen voor een
tweede termijn in de Europese Commissie, maar dat zal hooguit op een
departement kunnen zijn dat veel minder profiel heeft dan de
kartelbestrijding.

Moet Kroes dan maar terug naar de landelijke politiek? Gelet op de povere
staat van de VVD, lijkt vervanging van Mark Rutte door Kroes als aanvoerder
voor de parlementsverkiezingen van 2011 een uitgelezen kans om een
stemmenkanon binnen te halen. Twee weken geleden bleek uit een peiling van
Maurice de Hond dat Kroes, samen met PvdA-coryfee Job Cohen, favoriet is als
premierkandidaat in Nederland.

Probleem is dat politici het, naar analogie van het bedrijfsleven, vaak lastig
vinden om bij intern gekonkel over de poppetjes naar marktkansen te kijken.
Dikke kans dat Kroes als 68-jarige pensionado in de luwte belandt.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl