ANALYSE – Tweeëntwintig jaar zwaait Vladimir Poetin nu de scepter over Rusland, maar de straatvechter heeft met zijn oorlog tegen Oekraïne toch verkeerde inschattingen gemaakt over de weerbaarheid van de Oekraïners en de weerstand van het Westen.

De Russische leider dacht dat Amerika en Europa de inval redelijk op z’n beloop zouden laten, onder meer uit angst voor de economische fall-out. Met andere woorden, Poetin nam aan dat het Westen voornamelijk gedreven zou worden door het nummer C.R.E.A.M van de New Yorkse hiphopformatie Wu-Tang Clan: Cash Rules Everything Around Me.

Vriend en vijand waren verbaasd over de snelheid en eensgezindheid waarmee een zeer vergaande sanctiepakket werd ingesteld tegen Rusland, een pakket waarmee Rusland financieel en economisch grotendeels geïsoleerd is.

De tegenslagen op het slagveld en de financieel-economische uppercuts van het Westen hebben Moskou mogelijk bewogen om welwillender aan de onderhandelingstafel te zitten om een uitweg vinden zonder gezichtsverlies. Of althans een dergelijke indruk te wekken.

Maar of nu snel een vredesakkoord beklonken wordt of niet, de laatste hardhorenden die nog geloofden in de louterende werking van vrijhandel en globalisering als brengers van democratie en vrijheid zijn nu door Russische bommen en granaten oorverdovend bij de les gebracht.

Om de rappers uit Staten Island nog een keer te citeren:

But shorty's runnin' wild, smokin' sess, drinkin' beer. And ain't tryna hear what I'm kickin' in his ear

Neglected for now, but yo, it gots to be accepted, That what?

That life is hectic

In deze hectische, volatiele en onvoorspelbare wereld is dé vraag of signalen dat Kiev en Moskou voorsorteren op het inruilen van de bokshandschoen voor een eventueel akkoord, werkelijk groen licht opleveren voor vrede.

3 scenario's voor de uitkomst van de oorlog in Oekraïne

Er zijn drie mogelijke scenario’s:

Verschroeide aarde. Poetin trekt zich niets aan van sancties en andere pogingen hem af te stoppen en neemt met niets minder genoegen dan de gehele Oekraïne. In dit geval wordt Oekraïne een vazalstaat van Rusland.

Verdeelde aarde. Poetin stopt zijn offensief met de acceptatie door het Westen en Kiev van de Russische zeggenschap over de Donbas en Krim en de toezegging dat Oekraïne geen NAVO-lid wordt.

Onder de aarde. Vernietigde Oekraïense steden, duizenden en duizenden Oekraïense burgerdoden, vele gesneuvelde Russen, een economische depressie en vrijwel volledige internationale isolatie gaan het Russische volk en een deel van de elite te ver en ze komen in opstand met mogelijk niet alleen een einde aan Poetins regime, maar ook aan zijn leven.

Velen in het Westen zouden staan te juichen als Poetin van het wereldtoneel zou verdwijnen, maar hiervoor geldt be careful what you wish for.

Als de oorlog op een sof uitdraait voor Rusland, zou dat het hele regime en systeem van Poetin delegitimeren. Gelet op het feit dat Poetin van Rusland een volledige top-down samenleving heeft gemaakt - waarbij pijlers van een gezonde, veerkrachtige staat zijn weggeslagen of volledig aangevreten door corruptie - kan het afhakken van het hoofd van het beest tot gevaarlijke stuiptrekkingen leiden.

Afgelopen week reageerden de financiële markten uitgelaten op veronderstelde vooruitgang bij de vredesonderhandelingen.  Het optimisme was voorbarig. Het tweede scenario blijft het meest waarschijnlijk: de oorlog is voorlopig niet ten einde en vroeg of laat gaat deze over in een bevroren conflict. 

Daarbij kunnen we de komende tijd flinke volatiliteit zien in de financiële markten naar gelang positieve dan wel negatieve signalen over een vredesakkoord naar buiten komen.

Dat het einde van de oorlog voorlopig niet in zicht is, komt door de volgende factoren:

  • Het woord rationaliteit, of beter de afwezigheid ervan bij Poetin, is de afgelopen weken veelvuldig de revue gepasseerd bij ontelbare analyses van de oorlog. Maar onder meer terrorisme-expert Beatrice de Graaf stelt dat het veel passender is om de man door een radicaleringsframe te bekijken. Vanuit een dergelijk kader bezien zijn de acties van Poetin beter verklaarbaar en is het ook zeker mogelijk dat hij nog verder gaat.
  • Om succesvol onderhandelingen af te sluiten moeten tegenpartijen in elk geval een deels overlappend wereldbeeld hebben. De laatste jaren is daarvan tussen het Westen en Poetin steeds minder sprake.
  • Poetin ziet zichzelf volgens Rusland-experts werkelijk als de man die staat tussen chaos en orde. Als hij overtuigd is dat hij de enige is die zo’n heilige taak kan volbrengen, zullen de grenzen aan wat hij bereid is te doen ook ver buiten de kaders vallen die Westerse politici als reëel achten.
  • Historici waarschuwen voor de parallellen met de Eerste Wereldoorlog. Destijds was het Oostenrijk-Hongarije – de zwakkere partner – en niet Duitsland dat de rampzalige knuppel in het hoenderhok gooide; je zou de oorlogsverklaring destijds kunnen zien als laatste wanhoopsdaad om het afkalvende rijk te redden. Nu is het weer de onderliggende partij in een alliantie, van in dit geval China en Rusland, die de oorlog verklaart. Wat een eeuw geleden gebeurde geeft aan dat een kat in het nauw rare sprongen maakt.  Ondanks de welwillende woorden uit het Kremlin kan Poetin nog altijd redeneren dat “a war of choice has become a war of necessity.” 
  • Hierop aansluitend blijft het gevaar van miscalculaties bestaan. Zoals Tom McTague het in The Atlantic omschreef: “The danger is that escalating Western support for Ukraine—fueled by Putin’s barbarism, Ukrainian success, and Western optimism—will combine with the regime’s growing weakness to create the conditions for miscalculation born of desperation.”

Indien de onderhandelingen spaak lopen en het conflict juist verder escaleert, kunnen we nog sterke bewegingen verwachten op de financiële markten, aangezien de schade tot nu toe relatief meevalt en ruimte bestaat voor het inprijzen van meer negatieve ontwikkelingen.

Als Poetin doorgaat met het platbombarderen van steden, sancties verder worden uitgebreid en aanvoerlijnen verstoord blijven, liggen de volgende bewegingen voor de hand:

  • De euro kan verder verzwakken tegenover de de dollar en de beweging richting pariteit weer inzetten.
  • Financiële markten zullen meer voorzichtigheid bij het monetaire beleid van de ECB inprijzen.
  • Europese aandelen zullen verder verzwakken
  • Goud kan ver boven de 2.000 dollar oplopen.
  • De olieprijs breekt waarschijnlijk weer door de 130 dollar per vat.

Zoals gezegd zie ik de crisis geleidelijk bewegen richting een bevroren conflict. Als de zekerheid over dit scenario toeneemt in de markten, zullen we ruwweg omgekeerde bewegingen zien van de bovenstaande.

Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ICC Consultants, een onafhankelijk adviesbureau en researchhuis gespecialiseerd in valuta-, rente- en financieringsvraagstukken. Op het researchplatform van ICC leest u de analyses van een team van economen, technische analisten en Andy over financiële markten, economie en politiek.