The good, the bad and the ugly: 3 toekomstscenario's voor het coronavirus

Even leek het erop of de deltavariant van het coronavirus alle andere varianten de baas zou worden. Maar sinds november is de aandacht van de wereld gevestigd op de nieuwe omikronvariant, die werd gespot door Zuid-Afrikaanse wetenschappers.

Uit de tot nog toe beschikbare studies blijkt dat de omikronvariant het risico op besmetting verhoogt, terwijl er nog weinig bekend is over hoe ziekmakend deze variant is.

Intussen is de vraag wat het coronavirus voor de iets langere termijn in petto heeft voor de wereld. In de meest gunstige scenario’s wordt corona een endemische ziekte die relatief mild is en af en toe een seizoensuitbraak heeft.

Een andere mogelijkheid is dat het virus resistenter wordt tegen vaccins, waardoor meer mensen ziek worden. En het meest onprettige scenario is als er een hybride, dodelijkere variant opduikt.

Dat laatste scenario is volgens directeur Vaughn Cooper van het Center for Evolutionary Biology and Medicine van de universiteit van Pittsburgh niet heel waarschijnlijk: "Het lijkt erop dat het virus niet veel meer schade kan aanrichten dan hetgeen we al meemaken."

Aan de andere kant stelt het coronavirus wetenschappers steeds weer voor verrassingen.

Hieronder bespreken we 3 scenario's voor de toekomst van het coronavirus.

Het beste scenario: het virus wordt een 'seizoensgebonden ongemak'

Virussen hebben één belangrijk doel: overleven. Wetenschappers zijn het er daarom over eens dat het huidige coronavirus, SARS-CoV-2, endemisch zal worden om op de lange termijn te kunnen overleven. Dat betekent dat de komende jaren het virus in golven de kop zal blijven opsteken, net als de griep.

Covid zal waarschijnlijk minder dodelijk worden, aangezien mensen in leven moeten blijven om anderen te blijven besmetten. En omdat het virus zich al verbeterd wat betreft de snelheid waarmee het verspreidt, zullen toekomstige varianten niet drastisch veranderen hoe het coronavirus zich in het lichaam gedraagt.

"Zullen we voor de voorziene toekomst een kat en muis spel blijven spelen met SARS-CoV-2? Nee. Het virus zal een seizoensgebonden ongemak worden", zegt Cooper. Hij voegt eraan toe dat hij verwacht dat dit zeker voor het einde van dit decennium zal gaan gebeuren.

Hoewel Cooper denkt dat we in sommige jaren zwaardere uitbraken van het coronavirus zullen zien dan andere, verwacht hij dat de vaccins ons tegen ernstige gevolgen van de ziekte zullen blijven beschermen. Dat komt omdat antilichamen niet de enige vorm van bescherming van het lichaam zijn: witte bloedcellen, bekend als T- en B-cellen, maken een langere ‘herinnering’ aan indringers van het lichaam aan dan antilichamen.

"Ik heb er alle vertrouwen in dat mijn drie doses van het vaccin hebben geleid tot een breed scala aan cellulaire immuunreacties die mij de komende jaren tegen het virus zullen beschermen", aldus Cooper. "Ik wil daar goed geld op inzetten. Ik kan ziek worden, maar het zal me niet echt ziek maken omdat mijn T-cellen en B-cellen het virus zullen herkennen en in actie zullen komen."

De middenweg: caccins worden minder effectief naarmate het virus verder evolueert

Het coronavirus kan uiteindelijk een grens bereiken wat betreft de mate waarin het zich kan verspreiden wanneer iedereen die besmet kan raken een bepaalde mate van immuniteit heeft opgebouwd. Op dat moment moet het virus beter worden in het omzeilen van de afweermechanismen van het lichaam, opgebouwd door vaccinaties of een natuurlijke infectie, om in leven te blijven.

"De gemakkelijkste manier voor het virus om nieuwe epidemieën te veroorzaken is door zich op zo’n manier te ontwikkelen dat het de immuniteit in de loop van de tijd kan omzeilen", zegt Adam Kucharski, epidemioloog aan de London School of Hygiene and Tropical Medicine, tegen het blad Nature. "Dat is vergelijkbaar met wat we zien bij andere seizoensgebonden coronavirussen."

In dat geval zou wijdverspreide immuniteit het virus onder druk kunnen zetten om nieuwe varianten te vormen die vaccins steeds minder effectief maken.

"De evolutionaire krachten die vaccinatie zouden kunnen ondermijnen, komen eraan", zegt ook Andrew Read, professor infectieziekten aan de Pennsylvania State University. “Het virus heeft nog lang niet zijn volledige ‘mutatievermogen’ aangeboord."

Het slechtst denkbare scenario: het virus fuseert met een ander coronavirus in een dier en verspreidt zich vervolgens verder onder de mens

Aangezien het coronavirus zich op grote schaal blijft verspreiden, is het mogelijk dat dieren met twee coronavirussen tegelijk besmet raken: het huidige Covid-19-virus plus een ander coronavirus dat bij in het wild levende dieren wordt aangetroffen. In dit nachtmerriescenario zouden die virussen een hybride variant kunnen vormen die overslaat op de menselijke populatie en dodelijker is dan zijn voorganger.

"We hebben ontzettend veel SARS-2 virussen in omloop, dus de kans dat het huidige virus combineert met een andere SARS-2-variant en overslaat naar de mensheid is vrij groot", zegt Read. 

Deze eeuw zijn er al drie coronavirussen die ernstige gevolgen kunnen hebben, SARS-CoV, MERS-CoV en SARS-CoV-2, van dier op mens overgedragen. Coronavirussen fuseren ook gemakkelijk samen om zo een nieuw virus te vormen, aldus Read. Een onderzoek in mei vond al bewijs van zo’n mengeling in een patiënt die met ernstige longontsteking in het ziekenhuis lag. 

De onderzoekers van dit onderzoek traceerden de oorsprong van het combinatievirus naar een coronavirus dat voorkomt bij katten en honden. Hoewel wetenschappers de oorsprong van SARS-CoV-2 nog aan het onderzoeken zijn, suggereert een onderzoek van december vorig jaar dat het virus is ontstaan uit een fusie van een vleermuis-coronavirus en een schubdier-coronavirus.

De mogelijkheid van nog zo’n jump "is behoorlijk verontrustend”, zegt Read. Maar Cooper waarschuwt dat het zeldzaam is dat een mens of dier met twee virussen tegelijk besmet raakt.

"We moeten ons er zorgen over maken, maar het is zeker niet de grootste zorg. De kans dat dit gebeurt, is nog altijd vrij laag", zegt hij. Cooper noemt zorgen over combinatievirussen dan ook "meer een zaak voor de lange termijn".

"De meeste combinaties mislukken, omdat de onderdelen van de virussen niet goed samenwerken”, legt hij uit. "Maar als we iets geleerd hebben over deze pandemie, dan is het dat wanneer de combinatie wel werkt, het een grote impact heeft op de wereld."

Zowel Cooper als Read zeggen dat witstaartherten op dit moment goed in de gaten worden gehouden door onderzoekers, omdat die soort afgelopen winter geteisterd is door een zware uitbraak van het coronavirus.

"Ik woon net buiten Pittsburgh, een gebied waar veel witstaartherten voorkomen. Ik kan daardoor niet meer objectief naar de dieren kijken en me alleen afvragen of ze al SARS-CoV-2 hebben gehad of het momenteel hebben", zegt Cooper. "Dat het virus zich verder ontwikkelt in hen, dat is zeker. Maar hoe en wat dat voor ons zal betekenen, dat weten we niet."

Lees meer over de omikronvariant:

• Een wetenschapper die het coronavirus onderzoekt, voorspelt dat het blijft muteren maar langzamer dan in het verleden
• Pfizer: na 3 prikken met huidige vaccin voldoende bescherming tegen omikron
• Word je zieker van omikron? 10 vragen over de nieuwe variant van het coronavirus
• Een onbekende altcoin genaamd omicron stijgt naar recordhoogte terwijl de nieuwe coronavariant rondgaat
• De topman van Pfizer heeft er vertrouwen in dat de COVID-19 pil van de farmaceut effectief is tegen de omikronvariant