Donald Trump besloot dinsdag dan toch om definitief uit de nucleaire deal met Iran te stappen, ook wel bekend als de Joint Comprehensive Plan of Action, getekend in 2015.
Hoewel het besluit van Trump al lange tijd in de lucht hing, joeg hij dinsdag met zijn finale handtekening toch de internationale gemeenschap in de gordijnen.
De deal – ondertekend door het Verenigd Koninkrijk, Rusland, Frankrijk, China, Duitsland en de Europese Unie – beloofde de sancties tegen Iran af te zwakken in ruil voor de inperking van het nucleaire programma van Iran.
Trump kapittelde in oktober het akkoord al. Hoewel hij drie maanden later nog een stap zette richting het in stand houden van de deal.
Alex Vatanka, werkzaam voor het Midden-Oosten Instituut en expert op het gebied van de betrekkingen tussen Iran en de VS, vertelt tegen Business Insider wie de winnaars en verliezers zijn van de actie van Trump dinsdag.
Verliezers
• De EU en Nederland
Europese leiders zitten in een lastig parket in pogingen om de deal voort te laten bestaan, nu Amerika zich heeft teruggetrokken.
De Franse president Emmanuel Macron, de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Britse minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson reisden de voorbije weken af naar Washington om Trump op andere gedachten te brengen.
Hoewel Macron het met een hoop affectie probeerde, moest hij concluderen dat Trump zich uit de deal zou terugtrekken om 'binnenlandse redenen'.
De Iraanse president Hassan Rouhani antwoordde daarop met duidelijke taal: de deal is van de baan als Amerika zich terugtrekt. "Ik heb tegen Macron gezegd dat we niks aan de deal gaan aanpassen, zelfs niet een zin. Het is deze deal zoals opgesteld in 2015 of helemaal niks."
Europa moet omzichtig omgaan met de ontstane situatie, omdat drastische maatregelen weleens kunnen leiden tot het terugtrekken van Iran zelf uit de deal. Daardoor kan het land zijn nucleaire programma van voor 2015 hervatten.
De EU heeft economische belangen in het in stand houden van de deal. Het was ooit de belangrijkste handelspartner van Iran en de economische banden zijn sinds 2015 alleen maar toegenomen.
Op het gebied van veiligheid is de vraag nu of de stap van Trump hardliners in Iran de wind mee geeft, met mogelijk verder destabilisering in het Midden-Oosten en nieuwe vluchtelingenstromen die naar Europa komen? Iran-specialist Sanam Vakil spreekt in The Guardian van een ‘gift’ aan de conservatieve geestelijken in Iran om meer macht naar zich toe te trekken.
De olieprijs is een ander interessant punt. Raken Amerikaanse sancties de Iraanse olieproductie zodanig dat er meer opwaartse druk ontstaat op olieprijzen, met hogere brandstofprijzen als gevolgen? Een vat Brent-olie noteerde woensdag bijna 2 procent hoger op 77 dollar.
En hoe hard raken Amerikaanse sancties de handel met Iran? De Nederlandse uitvoer naar Iran is tussen 2015 en 2017 gestegen van een half miljard euro naar ruim één miljard euro, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Maar een woordvoerder van de Netherlands Iran Business Council zegt tegen het FD dat het opzeggen van het akkoord Nederlands niet heel hard raakt, omdat er niet op heel grote schaal is geïnvesteerd vanuit Nederland.
• Verenigde Staten
Terwijl Trump en andere hardliners in de VS zullen zeggen dat het terugtrekken uit de deal een overwinning is voor de VS, kan het er weleens voor zorgen dat het land vervreemd raakt van de internationale gemeenschap en diplomatie met Iran belemmert.
Trump suggereerde om een nieuwe deal met Iran te sluiten waarin Iran wordt aangesproken op zijn raketprogramma en zijn rol in de oorlogen in Jemen en Syrië. Trump wil ook af van de zogenoemde 'sunset-clausule'. Daarin staat dat sommige restricties van de aanvankelijke deal op termijn vervallen.
"Rusland gaat zich aan de aanvankelijke deal houden, net als China en de belangrijkste Europese leiders", denkt Vatanka. "De gesprekken over een nieuwe deal zullen waarschijnlijk een worsteling worden tussen het Witte Huis en het Congres. Iran zal zich daar niet druk om maken."
En Iran zal niet snel weer met de VS om de onderhandelingstafel gaan zitten. "Geen Iraanse haar op welk Iraans hoofd dan ook denkt aan nieuwe gesprekken", zegt Vatanka.
Iran vindt dat het moment om de deal uit 2015 aan te passen gepasseerd is en gaat zeker niet om tafel met partijen die zich niet aan de overeenkomst hebben gehouden, denkt Vatanka. Daardoor kan de VS weleens alleen komen te staan bij het opleggen van sancties richting Iran.
En als er geen diplomatieke weg meer is, kan Trump volgens Vatanka weleens naar militaire pressiemiddelen grijpen.
• Israël en Saudi-Arabië
Israël en Saudi-Arabië hebben zich nadrukkelijk uitgelaten over de invloed van Iran in de regio.
Israël heeft Iran aangesproken op de Iraanse steun voor Syrië, terwijl Saudi-Arabië met acties dreigde na recente luchtaanvallen die volgens de oliestaat uitgevoerd werden door door Iran gesteunde rebellen in Jemen.
"Beleidsbepalers in Israël, Saudi-Arabië en andere landen zullen hun plannen niet afzwakken vanwege de VS", zegt Vatanka.
In het slechtste geval ontsteekt Iran door de stap van de VS in woede, stapt het land uit de deal en start het het nucleaire programma snel weer op. Dat zou een directe bedreiging voor het Midden-Oosten betekenen en waarschijnlijk een wapenwedloop ontketenen.
In het minst slechte geval zou het actie van de VS ertoe kunnen leiden dat de bondgenoten in de regio sneller hun politieke agenda's gaan uitvoeren zonder de inmenging van de VS op diplomatiek vlak.
"Als de rest van de wereld verdergaat zonder de VS en het lukt om zelf goede strategieën te ontwikkelen, dan betekent dat dat de VS heeft verloren", aldus Vatanka.
Winnaars
• Iran
Ondanks de heftige woordenwisseling tussen de VS en Iran, gaat Iran waarschijnlijk door op dezelfde voet als de VS eenmaal officieel uit de deal is.
Iran beloofde onlangs de overeenkomst niet te zullen verlaten, ondanks het terugtrekken van de VS. Andere signalen geven aan dat het land het meent.
Vatanka zegt dat hoewel de Iraanse economie de gevolgen van het terugtrekken van de VS zal merken, het vertrek de rol van Iran op het wereldtoneel niet zal aantasten. "Er zal waarschijnlijk niks veranderen bij de Veiligheidsraad van de VN. Ook op het wereldtoneel zie ik niet snel iets veranderen", verklaart Vatanka.
Hij zegt dat Trumps besluit het vertrouwen van investeerders in Iran kan schaden en grote bedrijven kan afschrikken om te investeren in een onvaste markt. Hij voegde daar wel aan toe dat het juist voor kleine bedrijven een kans is te floreren.
"Iran en de VS hebben niet echt een economische relatie. Dus Iran heeft de rest van de wereld nog om handel mee te drijven", aldus Vatanka. Hij zegt verder dat de handelspartners van Iran - de EU, de Verenigde Arabische Emiraten en China - de Iraanse economie drijvende houden.
Iran kan volgens Vatanka het beleid van Trump ook nog eens gebruiken om de rol van de VS op het wereldtoneel te marginaliseren. "Iran heeft nu de kans om Amerika neer te zetten als de kwade genius", aldus Vatanka. "Iran kan nu zeggen: Wij hebben alles goed gedaan, terwijl de VS is weggelopen."
• China
De rol van China in de Iran-deal kan weleens een enorme boost krijgen nu de VS is vertrokken. Waardoor de Chinese politieke strategie voor het Midden-Oosten als geheel een duw in de rug krijgt.
China speelt tot nog toe een 'slim en stil spel' met zijn diplomatieke focus in het Midden-Oosten op handel. Daardoor wordt China's invloed groter, aldus Vatanka. China is goed voor 22,3 procent van de totale Iraanse handel.
Vatanka denkt dat China de huidige situatie kan gebruiken om de diplomatieke overhand te pakken tijdens gesprekken met de VS.