- Met de Russische invasie van Oekraïne is er een nieuwe internationale verdeeldheid ontstaan die doet denken aan de Koude Oorlog.
- Het nieuwe conflict wordt mogelijk een stuk gevaarlijker.
- Redacteur Mattathias Schwartz van Insider legt uit waarom.
- Lees ook: Waarom het aantal landen met kernwapens mogelijk zal toenemen door de oorlog in Oekraïne.
ANALYSE – Op een avond begin maart, een paar dagen nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, stuurde ik Vladislav Soerkov een e-mail. Ik vroeg Soerkov of hij misschien geïnteresseerd was om Vladimir Poetins’ kant van het verhaal te vertellen.
Hoewel Soerkov misschien niet zo bekend is in het Westen, is hij berucht in Moskou. Soerkov staat er bekend als de ‘grijze kardinaal’. Soerkov werkt al meer dan twintig jaar nauw samen met de Russische president. Desgevraagd beschrijft de Russische elite hem als de op een na machtigste man van Rusland – na Poetin, maar voor de Russische premier. Surkov is een man die Engelstalige gedichten van de beatgeneratie uit het hoofd kan voordragen, en snijdende en eigenzinnige fictie schrijft.
Soerkov verliet het Kremlin in 2020. In zijn kantoor hingen ingelijste foto’s van zowel Barack Obama als rapper Tupac Shakur. Wie beter om Poetins gedachtegoed aan een westers publiek uit te leggen?
Ik kreeg het e-mailadres van Soerkov via zijn Amerikaanse uitgever. Hij reageerde binnen een dag op mijn verzoek: “Je belangstelling wordt op prijs gesteld. Een dergelijke toewijding is zelfs bewonderenswaardig nu de positie van de werkelijkheid het meest lijkt te worden afgesloten door optische barricades en firewalls. Maar het is juist op deze momenten dat de tegenstrijdigheden van steeds ronddraaiende verhalen, als hemellichamen die met elkaar in botsing komen, zo’n enorme wrijving teweegbrengen dat de waarheid zich kan vormen in de plasmische hitte van het conflict.”
Ik was verbijsterd, maar ik begreep wat hij bedoelde. Het was volgens hem "bewonderenswaardig" dat ik hem te midden van de "ronddraaiende verhalen" de hand had gereikt. En de "waarheid", zoals hij het ziet, zou naar boven komen uit de invasie, "de plasmische hitte van het conflict".
Soerkov vervolgde: "Mensen, waaronder hen die ik ooit als vrienden beschouwde, beschrijven mijn rol als pr of perceptiemanagement. Maar wat ik echt ben is een 'pyromancer', een bewaarder van de vlam die nieuwe realiteiten voortbrengt. Is er iets meer waarheidsgetrouw dan een schone lei? Je mag je vragen naar mij opsturen."
Dat deed ik. Ik vroeg aan Soerkov waarom Poetin Oekraïne had aangevallen. Ik wilde weten of er, met de kennis van nu, daarbij fouten waren gemaakt, ofwel bij het plan of bij de uitvoering. Ook vroeg ik aan Soerkov hoe de Amerikaanse sancties tegen hem, hem raakten. De Rus was in 2014 immers de man achter de annexatie van de Krim en de oorlog in de Donbas. Sindsdien mag hij niet meer reizen naar of zaken doen in de Verenigde Staten.
Soerkov reageerde niet meer op mijn vragen. Maar kort na ons contact kondigde Poetin aan harder op te treden tegen afwijkende meningen in Rusland. De president gebruikte grote woorden die verdacht veel leken op die van zijn voormalige 'pyromancer'. Poetin noemde de nieuwe golf aan censuur een "natuurlijk en nodige zelfreiniging van de maatschappij", om "verraders" te zuiveren die een "slaafachtig geweten" hebben.
In de toespraak van Poetin was een echo van Sovjet-dictator Jozef Stalin te horen. Net als Soerkov ziet Poetin zich als "de bewaarder van de vlam waaruit nieuwe realiteiten geboren worden". Net zoals zijn illustere voorganger is Poetin bezig om een IJzeren Gordijn langs de Russische grenzen op te trekken.
Poetin heeft Westerse internetplatforms verboden, de teugels van de binnenlandse media strakker aangetrokken en heeft het moeilijker gemaakt voor gewone Russen om het land te verlaten. Voor Poetin, die vanuit zijn KGB-positie in Dresden de Berlijnse muur zag omvallen, is de Koude Oorlog nooit echt geëindigd.
Poetins' 'tegenstanders' in het Westen spreken inmiddels ook met woorden die passen bij de komst van een nieuwe Koude Oorlog. Eind maart deed de Amerikaanse president Joe Biden ook een beroep op de woorden van een voorganger, in zijn geval Ronald Reagan. In de Poolse hoofdstad Warschau verkondigde Biden zijn toewijding aan het kapitalisme en "de vrije wereld". De president probeerde hiermee het conflict in Oekraïne te framen als een worsteling tussen twee morele tegenpolen: "de duisternis achter autocratie" versus "de vlam van de vrijheid".
Zulke tegenstellingen werken misschien goed in toespraken, maar werken niet bij de ideologische complexiteit van het conflict dat op ons afstormt. "Er zijn experts die denken dat deze voorgestelde tweedeling tussen autoritarisme en democratie de verdeling tussen communisme en democratie in de Koude Oorlog kopieert. Maar dat klopt niet", aldus hoogleraar geschiedenis Arne Westad van Yale University. Hij schreef meerdere boeken over de Koude Oorlog. "China is nog steeds een communistisch land waar de partij zegt de bevolking te vertegenwoordigen. Rusland daarentegen is een kleptocratische, persoonlijke dictatuur die zich voordoet als democratie."
De Koude Oorlog 2.0 is al begonnen
De Koude Oorlog 2.0 begon op 24 februari, op het moment dat Russische troepen de Oekraïense grens overstaken.
Kijkend naar het begin van dit conflict, is al te zien dat het meer complex en veranderlijk is dan zijn voorganger. In tegenstelling tot de eerste Koude Oorlog is dit geen bipolair duel tussen twee supermachten. Dit conflict is multipolair. De Koude Oorlog 2.0 is een machtsstrijd tussen twee losse en veranderlijke confederaties van staten. De uitkomst zal ook sterk afhangen van Ruslands pogingen om China, een echte wereldmacht, aan zich te binden. Vanaf het begin van de invasie van Oekraïne is het duidelijk dat Rusland en het Westen geen grote machtsstrijd uitvechten, maar een echte oorlog.
Net zoals de eerste Koude Oorlog kan deze strijd jarenlang, dan wel decennialang, duren.
Om de eerste dagen van de Koude Oorlog 2.0 te begrijpen, benaderde ik een groot aantal academici en experts. Zij waarschuwen ervoor dat het huidige conflict op verschillende manieren kan ontvouwen, die misschien helemaal niet herkenbaar zijn door de lens van de eerste Koude Oorlog. Van de strijd om ideologie en informatie tot aan de dreiging van een nucleaire oorlog. De mensen die ik gesproken heb waarschuwen dat de wereld een periode is ingegaan die de geopolitieke orde drastisch gaat veranderen. En dan hebben we het over de manier waarop de val van de Berlijnse muur of 9/11 de wereld veranderde.
Een eenzijdige ideologische oorlog
De terughoudendheid van Soerkov om zijn retorische tanks ten strijde te laten trekken laat een van de grote verschillen tussen de twee Koude Oorlogen zien. De Sovjet-Unie had in de eerste een heel andere ideologie dan de Verenigde Staten, maar wat daar aangehangen werd, sloeg ook elders in de wereld aan.
Voor de Sovjets was communisme het natuurlijke en onvermijdbare eindpunt van de menselijke geschiedenis. Het was een universeel systeem dat taal, cultuur, grenzen en de levens van individuele leiders oversteeg. De Sovjet-Unie gebruikte macht, maar ook overtuigingskracht om het eigen systeem elders in de wereld te repliceren. Communisme vond vruchtbare bodem in Cuba, Vietnam, Angola en Nicaragua. Op die manier ontwikkelde het volgers in tientallen landen.
Al jaren probeert Poetin afstand te creëren tussen zijn eigen soort autoritarisme en die van de Sovjet-Unie. De Russische president geeft Lenin de schuld van etnische spanningen in het land. Ook sloeg hij het honderdjarige jubileum van de Russische Revolutie over.
Poetins aanhangers identificeren zijn regime juist steeds meer met dat van het Russische keizerrijk, en de bijbehorende tsaristische tradities. Bondgenoten van de Russische president binnen de orthodoxe kerk gaven hun zegen aan de eerste Russische koninklijke bruiloft in meer dan een eeuw, en een van zijn oligarchen blies nieuw leven in de tsaristische Dubbelkoppige Adelaar-vereniging.
De grote theorie van een door sociale klassen gedreven revolutie is door Poetin van tafel geveegd en vervangen door een dun weefsel van ruwe, nationalistische eufemismen: "denazificatie" en "speciale militaire operatie".
De Koude Oorlog luidde een tijd in van ideologische strijd: het communisme tegen het kapitalisme. In versie 2.0 is dat anders. Niet alleen zijn de Russische acties in Oekraïne onverdedigbaar, maar ook is het leiderschap in het Kremlin niet geïnteresseerd om die echt te verdedigen. De Russische retorische muren zijn zo kaal dat de staatstelevisie begonnen is met het gebruiken van ondertitelde videoclips van de Republikeinse spreekpop Tucker Carlson. Poetin probeerde om internationale steun op te trommelen voor zijn acties in Oekraine, maar faalde. Vervolgens wijtte hij die mislukte poging aan de 'cancelcultuur'.
"Voor sommige mensen liep Rusland voorop in een opkomende internationale extreemrechtse beweging die het tegen het liberalisme zou opnemen", vertelt internationale veiligheidsexpert Murtaza Hussain van The Intercept. "Maar geen enkele rechtse Europese overheid, met uitzondering van Belarus, kiest echt de kant van Rusland. Voor hen is de inzet van dit conflict concreet. Aan de kant staan van Rusland betekent een terugkeer naar de tijd waarin ze gedomineerd werden door de Sovjet-Unie of de tsaren."
Hussain is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een onmisbare stem rond internationale betrekkingen. Hij is een van de zeldzame heterodoxe denkers die zowel het reflexieve militarisme als het reflexieve isolationisme van de VS verwerpt. De Russische invasie van Oekraïne bewijst volgens hem de voorspelling die Francis Fukuyama deed in het boek 'Het einde van de geschiedenis en de laatste mens': dat er geen ideologische alternatieven voor het liberalisme meer zouden ontstaan.
"Poetin daagt de liberale rechtsorde uit, maar hij wil eigenlijk een terugkeer naar het nationalisme van de negentiende eeuw", zegt Hussain. "Er was een extreemrechts narratief dat Poetin de grote redder zou worden van witte, westerse volkeren. Maar Hongarije, Polen - allemaal bijzonder rechtse landen - zien er geen brood in."
Poetins pogingen om westerse democratieën elders te ondermijnen, hebben de president niet geholpen om af te leiden van de gevolgen van zijn nieuwe oorlog. Rechtse politici in Amerika, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië hebben sinds 24 februari hun best gedaan om afstand tot het Kremlin te zoeken.
Tijdens de originele Koude Oorlog was de Sovjet-Unie een echte tegenstander van het kapitalisme, een die in staat was om hearts and minds te winnen. "De ideologische confrontatie in de Koude Oorlog was groot", zegt Westad van Yale University. "Het was absoluut. Het bepaalde hoe en waarover we praatten." De 2.0 versie is daarentegen een strijd tussen het kapitalisme en de ideologische equivalent van een lege stoel.
Ook al heeft Rusland de strijd om ideologie opgegeven, zijn Westerse landen terughoudend om echte strijd te leveren in de verdediging van de eigen waarden en normen. Het idee dat de Verenigde Staten de eerste dagen van de Koude Oorlog 2.0 hebben "gewonnen" is afhankelijk van twee dunne draadjes: Russische incompetentie op het slagveld en de bereidheid van Oekraïeners om te vechten.
Het Westen heeft een nieuw wapen
De eerste Koude Oorlog zag grote opofferingen van bloed en vermogen aan beide kanten. De Verenigde Staten waren zo geobsedeerd met het verslaan van het communisme dat het bijna een decennium probeerde, en faalde, om een Zuid-Vietnamees regime in stand te houden. Bijna zestigduizend soldaten, en 2 miljoen Vietnamese burgers, verloren hierbij hun leven. Door Amerika gesteunde anticommunistische strijders richtten in El Salvador slachtpartijen aan, en zorgden voor bloedige militaire staatsgrepen in Chili en Guatemala. De Sovjet-Unie vermoordde honderdduizenden mensen tijdens de bezetting van Afghanistan en zette meerdere malen troepen in om dissidenten in Oost-Europa en Azië het zwijgen op te leggen.
Tot nu toe, is er echter pas een kant in de Koude Oorlog 2.0 die heeft laten zien dat het bereid is om militaire macht in te zetten. Al meerdere malen heeft het Witte Huis laten weten dat het geen Amerikaanse troepen naar Oekraïne zal sturen. Een van de eerste dingen die het deed na de invasie was het opzetten van een hotline voor de-escalatie met Rusland, om er zo voor te zorgen dat beide partijen het conflict niet uit de hand laten lopen.
Op dit moment lijken de Verenigde Staten en de NAVO content om het vechten aan Oekraïne over te laten, terwijl het Westen het machtigste niet-militaire wapen dat het heeft inzet: economische sancties.
"Deze crisis laat zien dat als Amerika, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie dat willen, ze iedereen kunnen uitsluiten binnen de wereldwijde economie", vertelt Edward Luttwak. Hij is een strategist die overheden adviseert. Zelfs China, benadrukt Luttwak, is afhankelijk van grote vrachtschepen met olie en honderd miljard aan voedingsmiddelen ieder jaar. Als het Westen de aanvoer van sojabonen afsnijdt, een derde van de Chinese import, dan zal Beijing het moeilijk krijgen om hun burgers te voeden. Stijgende voedselprijzen ondermijnen daarnaast het narratief van de Chinese regerende elite, waarin ze toenemende welvaart preken onder het communistische systeem.
Dat betekent dat China het zich niet kan veroorloven om bijvoorbeeld Taiwan binnen te vallen of een Amerikaans vliegdekschip te laten zinken. "Het maakt niet uit of China alle Amerikaanse schepen in de Pacifische Oceaan tot zinken brengt", zegt Luttwak. "Als ze dat doen, dan blijven de containerschepen weg. Na twee of drie maanden worden dan alle varkens in China geslacht, waarna er geen eiwitbronnen meer te vinden zijn in het land. Dat is de grootste les van de oorlog in Oekraïne: het is geen G20-wereld. China's macht is beperkt. De macht van Rusland is nog veel kleiner. Als de G7 je laten vallen, zeg dan maar vaarwel tegen je welvaart."
Luttwak beredeneert vanuit cijfers. Samen zijn de G7-landen goed voor veertig procent van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp). China is slechts goed voor zo'n 15 procent, net als de rest van de G20. Als je dan kijkt naar de monopolistische voordelen die de G7 heeft op het gebied van software en precisietechnologie - de ruggengraat van moderne technologische economieën - dan is de macht van de G7 nog veel groter.
In de Koude Oorlog 2.0 heeft het Westen de beste kaarten in de hand, denkt Luttwak. Tenminste, als ze samen blijven optrekken - en samen sancties blijven handhaven.
Kernwapens zijn een zwaard, geen schild
De eerste Koude Oorlog normaliseerde het monsterlijke concept dat twee supermachten genoeg kernwapens in handen hadden om de wereld meerdere malen compleet te verwoesten, alleen om ervoor te zorgen dat dit niet gebeurde. Deze doctrine van 'mutually assured destruction' (MAD) maakte het mogelijk dat de VS en de Sovjet-Unie hun burgers kon laten opdraaien voor wapensystemen die biljoenen euro's kostten, maar nooit gebruikt zouden worden.
In deze nieuwe Koude Oorlog is de MAD-doctrine veranderd in iets wat 'unilaterally incited aggression' genoemd kan worden. Poetin gokt erop dat andere kernmachten zich niet zullen bemoeien met zijn niet-nucleaire agressie in Oekraine, juist omdat zij een nucleaire escalatie vrezen. In het geval van Rusland werkt de MAD-doctrine juist zo dat Poetin vrij spel krijgt om te doen wat hij wil.
"Een vastberaden agressor zoals Rusland heeft vrij baan", legt de Russische kernwapenexpert Pavel Podvig uit. "Als die andere landen ervan overtuigd dat het bereid is meer te riskeren dan jij, dan werkt dat afschrikkend. Dat zien we nu gebeuren in Oekraine." Noord-Korea en Iran, voegt Podvig toe, zijn hier ook voorbeelden van.
Hoewel kernwapens vooralsnog een kernoorlog lijken te voorkomen, zorgen ze er wel voor dat juist de voordelen van het beginnen van een conventioneel conflict groter worden.
Volgens Richard Samuels, die aan het hoofd staat van het Center for International Studies van MIT, is de nucleaire logica in een multipolaire wereld zo dat landen juist gaan denken dat ze kernwapens nodig hebben. Onlangs suggereerde de voormalig premier van Japan, Abe Shinzo, dat Tokio moet overwegen om kernwapens te delen met de VS, zoals dat binnen de NAVO plaatsvindt.
"De Koude Oorlog 2.0 gaat zorgen voor een wereld met meer kernwapens", zegt Samuels. "Sommige landen, de zogeheten latente kernmachten, kunnen snel kernwapens ontwikkelen. Het idee dat het bezit van kernwapens de wereld veiliger maken, gaat ervan uit dat landen rationeel handelen. Op dit moment zien we een persoon - die sommigen omschrijven als gek - die dreigt met het inzetten van kernwapens. Het is geen wonder dat de wereld minder veilig en stabiel is."
Experts waarschuwen er ook voor dat Rusland mogelijk chemische of biologische wapens kan gaan inzetten. "Poetin is in een hoek gedrukt en kan daarom besluiten om iets radicaals uit te proberen", zegt Jaime Yassif. Volgens de hoofdonderzoeker van de denktank Nuclear Threat Initiative is de internationale handhaving rond dit soort wapens een stuk zwakker dan bij kernbommen. Ondanks dat 183 landen het Verdrag Biologische Wapens hebben ondertekend, ontvangen de handhavers ervan jaarlijks minder dan 1,5 miljoen euro. "Dit is een wake-up call", zegt Yassif, "we nemen deze dreiging helemaal niet serieus".
Tijdens de Koude Oorlog waren er momenten van spanning waarop de VS en de Sovjet-Unie hun nucleaire strijdkrachten in verschillende stadia van paraatheid brachten. Er waren ook conflicten zoals de Cubacrisis, toen een nucleaire oorlog dagen of zelfs minuten weg leek te zijn. Maar wat vroeger bijna nooit gebeurde, was iets dat centraal lijkt te staan in de Koude Oorlog 2.0: leiders als Poetin, Kim Jong Un en Donald Trump die openlijk dreigen om hun nucleaire capaciteiten te ontketenen. "De oorspronkelijke koude strijders waren waarschijnlijk iets voorzichtiger over hoe hun nucleaire houding publiekelijk werd gepresenteerd", zei Westad van Yale University.
"Dit is iets dat we vroeger niet zagen", beaamt Podvig. "Niet zo expliciet. Iedereen wist dat de Sovjet-Unie en de VS kernwapens hadden, maar ik denk niet dat iemand die wapens zo openlijk op tafel legde en zei: 'Wij durven zover te gaan.'"
De strijd der leugens
Het is moeilijk om je nu een tijd te herinneren, voor de komst van het internet, waarin het voor overheden gemakkelijk was om het intellectuele leven van het eigen volk te beheersen. Decennialang moesten schrijvers in de Sovjet-Unie vergunningen aanvragen om hun werk te doen, werden hun boeken gescreend en gecensureerd, en maakte de staat uit wie mocht werken bij kranten en tijdschriften. De overheid beheerste ook de fysieke tools om ideeën te laten circuleren: communicatie-infrastructuur en drukpersen. Het enige alternatief voor staatsmedia was de ondergrondse 'samizdat', de Koude Oorlog-versie van zelfgemaakte tijdschriften, gemaakt met typemachines en stiekem verzameld papier. Alleen voor het bezit van een samizdat kon je al gearresteerd worden.
In de Koude Oorlog 2.0 zien we dat Rusland en China op eenzelfde manier binnenlandse informatie en discussie in de kiem proberen te smoren. Westerse platforms, waaronder Facebook, Twitter en Instagram, zijn in deze twee landen verboden. In Moskou houden agenten willekeurige burgers aan om hun smartphones te inspecteren.
Maar het internet, hoe strikt gecensureerd en in de gaten gehouden ook, geeft burgers ook de tools om alsnog aan informatie van buiten te komen. Iedereen met een virtual private network (VPN) kan buitenlandse websites bezoeken. De Russische en Chinese overheid hebben daardoor te maken met dissidenten die staatspropaganda kunnen bevechten, terwijl ze zelf ook een informatieoorlog uitvechten op het wereldtoneel.
De selfievideo's van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zijn een zeldzaam voorbeeld van een staatshoofd die technologie gebruikt om het narratief van een conflict vorm te geven. "Op het moment dat Zelensky op sociale media verscheen met zijn boodschap 'wij gaan nergens heen', kon elke Rus zien dat Poetin hen had voorgelogen", zegt consultant Luttwak. "In andere woorden, niemand kan het narratief beheersen. Omdat het aantal mediabronnen zo divers en talrijk is, kan niemand meer een totale leugen verkopen. Niemand kan alle informatie manipuleren, hoe slim ze ook zijn, want er zijn gewoon teveel bronnen, te veel iPhones. Poetin betaalt deze prijs: zijn narratief is uit elkaar gevallen."
Anders dan in de eerste Koude Oorlog, toen beide kanten streden om de controle over het narratief, profiteert het Westen nu van de technische dominantie die het heeft over de informatievoorziening. Op TikTok en Telegram na heeft elk grote onlineplatform zijn wortels in het Westen. Vergeleken met de Sovjet-Unie zijn die platforms extreem open. Maar als het erop aankomt, hebben ze zich bereid getoond om samen te werken met de veiligheidsdiensten in hun thuislanden om content te weren. En dat doen ze met een efficiëntie waar Lenin jaloers op zou zijn geweest. In de Koude Oorlog 2.0 rest voor Rusland en China de controle over hun eigen alternatieve platforms als Yandex en Weibo, ook al kunnen technisch handige jongeren de firewalls wel omzeilen.
Maar het managen van de online-conversatie is niet een exclusief Russisch of Chinees probleem. Het zal voor beide kanten in de Koude Oorlog 2.0 lastig zijn om de samenleving te verbinden. "Kan je zoveel centrale controle hebben met ook economische groei?", vraagt historicus Ronald Granieri van het US Army War College zich af. "Vroeg of laat zal de behoefte aan innovatie en economische groei het centraal geleide economieën moeilijk maken concurrerend te blijven. Maar tegelijkertijd denk ik aan Peter Thiel en Elon Musk, die niet veel op hebben met democratie omdat daarin 'takers' dingen eisen van 'makers'. We zullen sowieso te maken krijgen met steeds sterkere verdeeldheid binnen samenlevingen, of er nu wel of niet sprake is van een nieuwe Koude Oorlog." Dus ook het Westen zal in een tijdperk van gedecentraliseerde media moeite hebben het narratief te controleren.
Tijdens de eerste Koude Oorlog opereerden de Sovjet-media als een hermetisch afgesloten universum van aliens, compleet met zijn eigen regels en interne logica. Maar in de Koude Oorlog 2.0 zorgt internet ervoor dat beide partijen meer op elkaar lijken. "Er zijn veel overeenkomsten tussen de VS en Rusland", zegt politiek historicus Kathleen Frydl. "Beiden leven in een wereld waarin ze wederzijds afhankelijk zijn, maar beiden hebben hun bevolking opgesloten in verschillende informatiewerelden. In Rusland volgt zo'n 60 procent van de mensen een extreem onrealistisch narratief, terwijl de andere 40 procent het moeilijk heeft hun narratief kenbaar te maken. In de VS is er ook een groep van zo'n 40 procent die een vergelijkbaar onrealistisch narratief volgt, en tot ongeluk van de Amerikanen leven we in een politiek systeem die de macht aan die 40 procent kan geven."
Met de Koude Oorlog 2.0 betekent dat slecht nieuws voor de Verenigde Staten. Democratie is een krachtig wapen als het aankomt op het smeden van internationale bondgenootschappen, maar kan juist een zwakte zijn bij het iedereen op één lijn krijgen in eigen land. Het presidentschap van Trump liet zien dat de verdeeldheid en de instabiliteit in de VS te vergelijken is met hevige protesten over Vietnam en burgerrechten tijdens de eerste Koude Oorlog. Tegelijkertijd heeft de pandemie laten zien hoe centraal geleide landen als China in het voordeel zijn om een snel en krachtig antwoord te formuleren op een wereldwijde crisis.
In de Koude Oorlog 2.0 zal de grootste zwakte van de VS uiteindelijk de eigen interne verdeeldheid zijn. Of het Westen verenigd kan blijven over Oekraïne hangt in grote mate af van de binnenlandse politiek in de VS. Zal het pro-NAVO-sentiment standhouden? Of zal het isolationisme van het Trump-tijdperk uit het verdomhoekje komen en weer mainstream worden bij de Republikeinen?
Die vragen hangen als een schaduw over de huidige internationale samenwerking. Tijdens een G7-bijeenkomst in het Verenigd Koninkrijk in de eerste zomer na zijn aantreden zei Biden: "America is back", toen hij aanschoof aan tafel. "Voor hoe lang?", kreeg hij direct te horen van een ander staatshoofd.
Allen tegen allen
Hoe het ook gaat uitpakken, de Koude Oorlog 2.0 zou wel eens een stuk gevaarlijker kunnen zijn dan de originele versie. De eerste Koude Oorlog heeft zich uitgestrekt over een periode van tientallen jaren, gelijkopgaand met de ontwikkeling van modernere wapens en communicatiesystemen. Diplomaten en militair strategen hadden de tijd om zich aan te passen aan die ontwikkelingen. Maar terwijl het komende conflict omgeven is met dezelfde onzekerheid en angst als in de vroege Koude Oorlog, zijn er nu razendsnelle wapens en communicatiemiddelen die destijds niet bestonden. Hypersonische wapens kunnen nu binnen enkele minuten antwoorden op vermeende nucleaire aanvallen en het internet maakt het moeilijker om snel de ware bron te achterhalen van afgegeven verklaringen, laat staan de daadwerkelijke intenties van een buitenlandse regering. De Koude Oorlog 2.0 is net zoiets als peuters achter het stuur van Formule 1-auto's zetten.
Vladislav Soerkov, de voormalige rechterhand van Poetin, heeft zijn visie op de komende strijd al gegeven. In zijn korte verhaal 'Without Sky' beschrijft hij de strategie van de Vijfde Wereldoorlog, die hij "de eerste non-lineaire oorlog" noemt. In de 19e en de 20e eeuw waren er volgens hem oorlogen tussen "twee partijen" te zien. Maar in de Vijfde Wereldoorlog is het "allen tegen allen" met provincies, steden, generaties en zelfs verschillende seksen die constant coalities sluiten en verbreken. Sommigen, die zijn geïnspireerd door het herrijzen van Frankrijk en Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, doen zelfs mee aan de Vijfde Wereldoorlog in de hoop op een nederlaag.
Het verhaal werd gepubliceerd in mei 2014, een aantal weken nadat Rusland de Krim annexeerde en marionettenstaten in de Donbas installeerde. Die eerste campagne in Oekraïne werd grotendeels geleid door Soerkov en was heel anders dan de huidige invasie: hij was makkelijker te negeren en telde veel minder doden. De Russische desinformatiecampagne die was bedoeld om tegenstanders te verwarren, werkte. Het was de voorloper van het allen tegen allen-conflict van Soerkov: de vraag wie wat deed, en wie loyaal was aan wie, was pas achteraf duidelijk.
Er zijn natuurlijk heel veel verschillende manieren waarop de Koude Oorlog 2.0 zich kan ontwikkelen. Veel hangt af van de oorlogszin van Poetin, de relatie tussen Rusland en China, en wie er in 2024 zal worden gekozen tot president in de Verenigde Staten. Maar als het conflict nog jaren gaat duren, kan dat voor iedereen desastreus uitpakken. De militaire uitgaven zullen fors toenemen. Voedsel en gas zullen schaarser worden en nationalistische tendensen in zowel Europa als de VS zullen worden versterkt. En veel landen op het zuidelijk halfrond zullen verder wegzakken in de ellende, waardoor China de mogelijkheid krijgt zijn economische en politieke invloed verder uit te breiden.
Op dit moment is de 'vrije wereld' nog steeds verenigd rond een gedeelde visie, eentje die in de kern de morele verschillen van de eerste Koude Oorlog meeneemt naar de Koude Oorlog 2.0. Maar om een revanchistisch Rusland te verslaan en de opkomst van China het hoofd te bieden, zal het Westen meer nodig hebben dan een gemeenschappelijke vijand. Het zal een oplossing moeten vinden voor het slepende debat over waar het eigenlijk voor staat, en wie mag genieten van de vrijheid en welvaart waarvoor het beweert te staan.