Finland en Zweden geven hun neutrale status op en staan vanwege de Russische agressie in Oekraïne op het punt een aanvraag in te dienen om lid te worden van de NAVO.

President Sauli Niinisto en premier Sanna Marin van Finland stelden donderdag in een gezamenlijke verklaring dat “een NAVO-lidmaatschap de veiligheid van Finland zou versterken” en dienen naar verwachting binnen enkele dagen een officiële aanvraag in om deel uit te gaan maken van het militaire bondgenootschap.

NAVO-baas Jens Stoltenberg verwelkomt de verklaring en stelt dat de Finnen kunnen rekenen op een snelle en soepele toetreding. Een woordvoerder van het Kremlin noemt de aanstaande uitbreiding van de NAVO “absoluut een bedreiging voor Rusland” en verwijt Finland mee te doen aan “onvriendelijke stappen” tegen Rusland.

Zweden zal volgens de Zweedse krant Expressen maandag in een speciale vergadering van het kabinet beslissen over het aanvragen van het NAVO-lidmaatschap.

Einde aan lange neutraliteit

Als beide Scandinavische landen daadwerkelijk lid worden, komt er een einde aan een lange periode van officiële neutraliteit. Finland koos daarvoor na een bittere nederlaag tegen de Sovjet-Unie aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Zweden is zelfs al meer dan 200 jaar neutraal.

Ten opzichte van Rusland was het idee altijd dat zij zich niet aan zouden sluiten bij het westerse bondgenootschap en dat de Russen hen in ruil daarvoor met rust zouden laten, maar de oorlog in Oekraïne heeft alles veranderd.

In Finland schommelde de steun voor toetreding tot de NAVO volgens de BBC jarenlang tussen de 20 en 25 procent, maar schoot dat na de Russische invasie van Oekraïne omhoog tot 76 procent. Finland heeft een 1.300 kilometer lange grens met Rusland en is bang dat wat met Oekraïne is gebeurd ook hen kan overkomen, als voormalig onderdeel van het Russische tsarenrijk.

In Zweden is de samenleving wat verdeelder, maar is inmiddels ook 57 procent voor toetreding.

“In een ideale wereld zouden we samen willen werken met Rusland, want we kunnen niet ontsnappen aan het feit dat het onze geografische buurman is”, zegt voormalig Fins premier Alexander Stubb tegen CNN. “Maar we weten ook van de geschiedenis dat Rusland de grootste realistische bedreiging vormt voor onze nationale veiligheid en in de afgelopen tijd is steeds duidelijker geworden dat Rusland meer chaos wil creëren in onze regio.”

Helemaal neutraal waren Zweden en Finland de laatste decennia al niet meer, want in 1994 werden ze al officiële partners van de NAVO en deden sindsdien ook al mee aan meerdere gezamenlijke oefeningen. Maar na toetreding geldt ook artikel 5 dat bescherming biedt tegen Rusland of eventuele andere agressors, omdat daarin is vastgelegd dat een aanval op één lid van het bondgenootschap wordt opgevat als een aanval op allen.

“Hoewel beide landen een sterk leger hebben opgebouwd realiseren ze zich dat ze in hun eentje weinig uit kunnen richten tegen een machtige agressor”, zegt geopolitiek expert Leo Michel van het Scowcroft Center for Strategy and Security tegen Atlantic Council.

In de overgangsfase tot officiële toetreding geldt die bescherming nog niet, maar de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland hebben al veiligheidsgaranties afgegeven.

Rusland dreigt met 'serieuze politieke en militaire gevolgen'

Rusland is erg tegen uitbreiding van de NAVO en voelt zich daardoor bedreigd. De Russen hebben Finland en Zweden al meerdere malen gewaarschuwd voor "serieuze politieke en militaire gevolgen" en dreigde kernwapens te gaan stationeren in het Oostzeegebied, al is dat een grotendeels een loos dreigement omdat die er al zijn in het tussen Litouwen en Polen gelegen Kaliningrad.

President Vladimir Poetin heeft in de loop der jaren regelmatig gezegd dat elke uitbreiding van de NAVO naar het oosten een directe bedreiging vormt voor de Russische soevereiniteit en veiligheid.

Volgens voormalig onderdirecteur Martti Kari van de Finse militaire inlichtingendienst is Rusland al bezig met een desinformatiecampagne tegen het aanstaande lidmaatschap van Finland. "Centraal daarin staat dat Finland een nazi-land is dat samen met nazi-Duitsland gevochten heeft tegen de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog", zegt hij tegen CNN.

Waarschijnlijk zal Rusland na een Fins NAVO-lidmaatschap militairen gaan stationeren aan de grens en mogelijk ook regelmatig het Finse luchtruim gaan schenden, blokkades op zee gaan opwerpen en cyberaanvallen gaan uitvoeren.

Toch denken de meeste westerse analisten dat de bescherming die een NAVO-lidmaatschap Finland en Zweden biedt ruimschoots opweegt tegen de risico's die de 'provocatie' ten opzichte van Rusland met zich meebrengt. "Het Finse en Zweedse lidmaatschap is een duidelijke boodschap voor Rusland: het wordt gestraft voor de oorlog en krijgt precies wat het had willen vermijden", zegt Eva Michaels van het Institut Barcelona d'Estudis Internacionales tegen Carnegie Europe.

"Lid zijn van de NAVO maakt Europese landen minder kwetsbaar voor externe agressie en helpt hen evenwicht te bereiken ten opzichte van Rusland. Dat is de enige optie om op langere termijn een vreedzamer Europa te krijgen", voegt ze eraan toe.

Normaal gesproken duurt het hele proces van toetreding zeker anderhalf jaar, maar in het geval van Zweden en Finland wordt dat naar verwachting al veel sneller afgerond. Volgens het Center For Strategic & International Studies zullen de aanvragen mogelijk al op de NAVO-top in Madrid van eind juni worden goedgekeurd en kan daarna snelle ratificatie volgen door de huidige dertig lidstaten.

LEES OOK: Europese Unie belooft meer militaire steun aan Moldavië – dit is waarom het buurland van Oekraïne dat nodig heeft