Fraude en bedrog stimuleren de economie, maar maken ook slachtoffers. De hedonistische maatschappij heeft nooit het eeuwige leven, stelt Mels-Werner Dees.

Nico Vijsma is dood. Het overlijden van de ‘adviseur’ die in de praktijk als manusje van alles een belangrijke rol speelde in de Klimop-zaak, zette de schijnwerpers afgelopen week weer even op de voor Nederlandse begrippen extreme vastgoedfraude.

Vijsma toonde voor mij aan hoe krachtig de Fabel van de bijen is, een boek van de Nederlandse filosoof Bernard de Mandeville (1670-1733). Die maakt in zijn geschriften duidelijk hoe de wereld aan deugd ten onder kan gaan. Zijn provocerende stelling: de maatschappij profiteert van fraude en bedrog, ontrouw is de motor van de economie.

“Een losbandig persoon handelt uit slechte neigingen, maar dit levert werk op voor kleermakers, dienstknechten, parfumeurs, koks en dames van lichte zeden, die op hun beurt weer bakkers, timmerlui enzovoort nodig hebben”, betoogde De Mandeville. Hebzucht is kortom goed voor de gemeenschap – je komt er alleen niet mee in de hemel. Vandaar dat de tijdgenoten van De Mandeville weinig van deze ideeën moesten hebben.

De Mandeville werkte zijn opvallende opvattingen verder uit in de fabel over een bijenkorf, waarin geen ethiek bestaat en regels niet gehandhaafd worden. Dit leidt tot ongebreidelde groei en alle burgers zijn rijk. Wie genoeg geld heeft delegeert zijn taken. De kunst floreert, mooie huizen worden gebouwd, het eten is duur en goed.

Tot de goden ingrijpen en iedereen zich volgens de regels gaat gedragen. Meteen stort de huizenmarkt in, de prijs van vlees keldert, kunstenaars worden veroordeeld tot de bedelstaf, werklieden zitten zonder arbeid.

Uitspattingen van de vastgoedhausse

In de vastgoedsector ging het niet anders. Ook daar konden ontwikkelaars en architecten floreren in de gouden jaren tot 2008, de feesten tijdens de jaarlijkse Mipim in Cannes waren duur, privéjets waren niet aan te slepen en ook genoeg dames wisten te profiteren van het goede geld van de executives. En zelfs de kunst pikte een graantje mee.

Zo trad vastgoedtycoon Dirk-Jan Paarlberg als sponsor op van een prachtig koffietafelboek over ‘Wijn & Opera’. En kon dus ook een man als Nico Vijsma een grootse, maar toch ook uiterst merkwaardige carrière maken.

De verliezers

De vraag is: waarom gaat het fout? Waarom moet een hedonistische maatschappij zoals Bernard de Mandeville schetst toch ten onder gaan? Het antwoord is, dat er uiteindelijk altijd verliezers zijn. Bedrogen echtgenotes, benadeelde relaties (denk aan de mensen die een pensioen hopen te krijgen uit het Philips pensioenfonds) en natuurlijk rivaliteit aan de top van de apenrots.

Hybris was het woord dat de oude Grieken gebruikten voor hoogmoed. En wel die vorm van grootheidswaarzin, waarbij de hoogmoedige zijn eigen val veroorzaakt. Dat hebben we gezien, de afgelopen jaren. Ook bij Nico Vijsma.

Mels-Werner Dees  is consultant en schrijft over economische ethiek

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl