- De Amsterdamse startup Farmless werkt aan een manier om melk, zuivel en zelfs vlees te kunnen produceren zonder dierlijke eiwitten.
- Het bedrijf maakt daarbij gebruik van een proces van een potpourri van fermentatie, CO2, waterstof en hernieuwbare energie.
- Business Insider Nederland bezoekt de nieuwe faciliteit, waar Farmless tests doet. Al eind dit jaar hoopt de startup een aanvraag voor de Europese markt te doen.
- Lees ook: Melk, maar dan van erwten? Dat kán, laat Zweedse startup Sproud zien: ‘We willen een alternatief bieden voor zuivel’
Voor het glas melk van de toekomst hebben we geen koe of gras meer nodig, denken ze bij de Amsterdamse startup Farmless. Het bedrijf probeert de eiwitten voor zuivel en zelfs vlees op basis van fermentatie te produceren.
Door dierlijke eiwitten voor natuurlijke varianten te vervangen, zo stellen ze hier in Amsterdam, is er straks minder landbouwgrond nodig voor vee. In de gloednieuwe proeffaciliteit, door Farmless omgedoopt tot ‘pilotbrouwerij’, laat 36-jarige ondernemer Adnan Oner zien hoe zoiets in zijn werking gaat.
Business Insider Nederland staat voor een middelgroot roestvrijstalen vat, dat verbonden is aan een omvangrijk web van kabels. “Heineken heeft er ook zo een staan in Nederland”, zegt de ondernemer, “maar dan veel groter. Wat wij doen, lijkt dan ook heel erg op bier brouwen, wat tevens draait om fermentatie.”
‘Eiwitrijk micro-organisme’
In dit vat fermenteert zijn bedrijf de eiwitten, legt de ondernemer uit. “We maken daarvoor gebruik van een micro-organisme [bacterie, red.]. Daar gaat CO2, waterstof en stikstof bij. Na een dag fermenteren heb je dan natuurlijke eiwitten met een vergelijkbaar smaakprofiel als de dierlijke variant.”
"We hebben gezocht naar een eiwitrijk micro-organisme", zegt Oner. "Dit beestje heeft een eiwitgehalte van wel 60 tot 80 procent." Zijn bedrijf kan er eiwitpoeder van maken of een vloeibaar product, dat als basis kan dienen voor bijvoorbeeld vloeibare zuivelproducten, zoals melk en yoghurt.
De CO2 hopen ze hier als vloeibare koolwaterstof binnen te kunnen krijgen. Leveranciers hiervan zuigen via grote filterinstallaties CO2 uit de lucht en laten dit reageren met waterstof. Wereldwijd werken bedrijven aan deze technieken, ook wel direct air capture (DAC) en elektrolyse genoemd.
Nu is Farmless bij lange na niet het eerste bedrijf dat via fermentatie natuurlijke eiwitten probeert te maken. De meeste concurrenten maken hiervoor gebruik van suikers, die ze via een proces van fotosynthese uit zonlicht extraheren.
"Fotosynthese is mooi om bomen en natuur te laten groeien, maar het is een erg inefficiënte manier om zonlicht in energie om te zetten", zegt Oner.
"Slechts 0,4 procent van alle energie wordt omgezet in planten. Wij maken onze grondstof van hernieuwbare energie. Zonnepanelen hebben nu al een efficiëntie van doorgaans 22 procent. Bovendien wordt zonne-energie zo goedkoop, dat het logisch wordt om dit in te zetten als grondstof voor fermentatie."
Landbouw staat al te lang stil, denkt startup
De grote vraag is natuurlijk: waarom zo'n ingewikkeld proces optuigen als je ook gewoon op basis van dierlijke eiwitten melk en kaas kunt maken? Om, zo raadt verraadt de naam van de startup al, het arsenaal aan landbouwgrond terug te brengen - handig in een overvol land als Nederland.
"Van alle bruikbare grond in de wereld bestaat de helft momenteel uit landbouwgrond", doceert de ondernemer. "Driekwart daarvan wordt gebruikt voor vee, dus voor de productie van dierlijke eiwitten. Als we een nieuwe manier vinden om die eiwitten te produceren, kun je land teruggeven aan de natuur en je kunt er woningen bouwen."
De landbouwsector staat wat Oner betreft al te lang stil. "De innovaties lopen vast. Het zijn puur wat incrementele vernieuwingen, zoals een klein beetje hogere opbrengsten en een iets minder hoge uitstoot."
In het verleden waren er veel grotere vernieuwingen, vindt Oner. "We waren eerst jagers en verzamelaars, creëerden toen de landbouw, bouwden er volledige samenlevingen mee en kwamen met steeds efficiëntere gewassen, waardoor er minder arbeid nodig was voor het bewerken van land. Die arbeid kwam vrij voor de industriële revolutie en tot slot leidde kunstmest tot de laatste grote voedselinnovatie."
Een innovatie die ervoor zorgt dat je met minder land net zoveel voedsel kunt maken, zou wat Oner betreft de volgende grote doorbraak kunnen worden. Een innovatie zoals die van hem, dus.
Voor hij Farmless in 2022 begon, werkte Oner als ondernemer en manager bij een hele trits aan bedrijven die níets te maken hadden met waar hij nu mee bezig is. "Ik heb e-commercebedrijfjes opgezet, heb zonnebrillen verkocht, zat in de software en werkte in de affiliate marketing."
Toen hij 30 jaar was, leerde Oner waar melk vandaan komt. "Gênant", vindt Oner, van huis uit natuurkundige. "Ik wist niet eens dat een koe er eerst zwanger voor moest worden. Ik dacht: melk ís er gewoon, maar dat is natuurlijk niet hoe het werkt. Ik zag mezelf als heel kritisch, maar was dat blijkbaar toch niet. Mijn hele wereldbeeld was gebroken."
Weg met de affiliate marketing, dacht Oner. Als ondernemer zou hij iets moeten proberen te doen aan de wereldproblemen. Maar wat? Jarenlang dook hij in de literatuur en sprak hij met experts. "Ik wilde weten welke problemen er niet goed worden opgelost in de wereld en welke potentiële oplossingen ervoor zijn. Waar werken nog te weinig mensen aan?, was telkens mijn grote vraag."
Aan gefermenteerde, natuurlijke eiwitten, bleek uiteindelijk zijn antwoord op die vraag. Sinds 2022 bouwde hij aan zijn bedrijf, met op moment van spreken een team van twaalf vaste medewerkers plus acht stagiairs.
Farmless wil in 2027 de markt op
Maar goed, nu eerst de markt maar eens op. Met de nieuwe installatie hoopt Farmless de komende jaren de broodnodige tests voor zijn product te kunnen doen. De minibrouwerij kostte het bedrijf "minder dan 1 miljoen euro", zegt Oner desgevraagd. Dit konden ze betalen van een deel van de 7 miljoen euro die Farmless tot dusver ophaalde bij zowel investeerders als de Europese Unie.
In 2027 hoopt het bedrijf een volwaardige eiwitbrouwerij in Nederland gebouwd te hebben. Hiervoor wil Oner een investering van zo'n 20 miljoen euro ophalen, zegt hij desgevraagd tegen Business Insider Nederland. In 2027 hoopt hij zijn eiwitten in te kunnen zetten voor de productie van proteïneshakes en energierepen.
De jaren daarop hoopt hij zijn eiwitten aan voedingsbedrijven te kunnen aanbieden, zodat zij er zuivelproducten van kunnen maken. "We zijn al met meerdere spelers in gesprek", zegt Oner.
Om de markt op te mogen, moet het product van Farmless eerst door de voedingsautoriteiten goedgekeurd worden. In de EU ga je dan de beruchte novel food-procedure door, een strenge veiligheidskeuring die minstens anderhalf jaar in beslag neemt. Een medewerker van Farmless werkt momenteel "fulltime" aan het verkrijgen van de juiste onderzoeken hiervoor.
'Eind 2025' wil startup EU-aanvraag doen
Farmless zal desalniettemin al "eind 2025 of begin volgend jaar" een verzoek bij de Europese voedselautoriteit indienen om er de markt op te mogen, zegt Oner, tegelijkertijd met een verzoek in de VS en Singapore. "In Amerika en Singapore duurt zoiets doorgaans minder lang", verklaart Oner. "Het betekent dus dat we als eerste in de VS zullen leveren."
Toch, kweekvleesbedrijven zijn ook al jaren bezig de Europese markt op te komen. Jarenlang bereidden ze hun onderzoeken voor en nog maar twee bedrijven hebben een aanvraag bij de EU ingediend. Is Oner niet bang voor hobbels op de weg?
Nee, reageert hij: "Ons product draait om fermentatie en dat is zo oud als de weg naar Rome. Wij hebben het enkel aangepast naar de 21e eeuw. De eerste resultaten met ons product zijn bovendien goed. De compositie van essentiële aminozuren is bij ons product beter dan bij melk. Bovendien is ons product rijk aan vitamine B12."
De producten die Oner voor ogen heeft, verwacht hij aanvankelijk iets duurder in de markt te moeten zetten dan de dierlijke varianten. "We moeten grote investeringen doen, die terugverdiend moeten worden", legt de ondernemer uit. Maar zodra zijn bedrijf de productie op kan schalen, verwacht Oner juist onder de reguliere marktprijs te kunnen komen.
"In tegenstelling tot de landbouw hebben wij geen koeien en land nodig", zegt Oner. "Dat scheelt ontzettend in de kosten. "Ook hoeven we geen grondstoffen van over de hele wereld te halen, zoals de zuivelindustrie. Dat scheelt zowel CO2-uitstoot als transportkosten."
Lokale productie staat centraal voor Farmless
Op kantoor hangt dan ook een grote Nederlandse vlag. Die staat symbool voor het feit dat je met de techniek van Farmless alles lokaal kunt produceren, legt Oner uit.
"Ook een land zoals Saudi-Arabië staat te springen om dit soort technieken", zegt Oner. "Zij importeren 80 procent van al hun voeding, omdat ze zelf geen landbouwgrond hebben."
Is het dan niet opmerkelijk dat Farmless als eerste de Amerikaanse markt op wil gaan, terwijl de startup juist in Nederland een fabriek wil bouwen? Dat is inderdaad "wat onhandig", vindt ook Oner, "maar ik wil het eerst hier doen. Nederland heeft zoveel te bieden: we hebben de Wageningen Universiteit, de TU Delft, de Unilevers en DSM's. Ik wil de techniek hier goed onder controle krijgen, voor we in andere landen dit soort brouwerijen gaan openen."
Innovaties zoals die van Oner bedreigen wel het verdienmodel van de traditionele veeboer. Waarom immers nog vee houden als je alles in de fabriek kunt maken? Boze boeren heeft hij desalniettemin niet aan de deur gehad, zegt Oner desgevraagd.
"Boeren hoeven ook niet bang te zijn dat wij de hele markt gaan overnemen", zegt Oner. "De voedingsmarkt zal altijd gefragmenteerd blijven."
"Tegelijkertijd denk ik dat niemand blij is met de industriële manier waarop we nu melk en vlees maken", vervolgt hij. "Iedereen ziet dat het een rotsysteem is voor dieren en bijvoorbeeld de mensen die in de slachterij werken. Wij willen de landbouw dier- en mensvriendelijker maken en dus extensiever."