De Nederlandse politiek blijft verder versplinteren, maar nieuwkomers Thierry Baudet en Jan Roos zullen daar hoogstwaarschijnlijk niet van profiteren, denkt kiezerspeiler Maurice de Hond.
Forum voor Democratie gaat als politieke partij meedoen aan de verkiezingen in maart 2017 om “het bestel van binnenuit open te breken”, zo kondigde boegbeeld Thierry Baudet afgelopen zondag aan in een korte YouTube-video.
Na Jan Roos is Baudet de tweede winnaar van het recente referendum tegen het associatieverdrag tussen EU en Oekraïne die de politiek instapt. Roos en Baudet werkten samen in de coalitie GeenPeil, die voldoende stemmen tegen het Oekraïne-verdrag wist te mobiliseren.
Roos zei daarop zijn succesvolle carrière als journalist bij BNR, Powned en GeenStijl vaarwel en werd lijsttrekker van VNL, de politieke partij die is opgezet door de twee oud-PVV-Kamerleden Louis Bontes en Joram van Klaveren.
Drukke boel op rechts
Nu ook Baudet de politiek ingaat, wordt het dringen op de rechterflank van het Nederlandse politieke spectrum. Geert Wilders’ PVV is volgens Peil.nl van De Hond nog altijd de grootste partij, maar daalde in een jaar tijd wel van 39 naar zo’n 28 virtuele zetels.
Uit andere peilingen zou blijken dat de VVD van premier Mark Rutte de PVV al heeft ingehaald. Maar ook als de VVD tijdens de komende verkiezingen voor de Tweede Kamer de grootste partij zou worden, is er nauwelijks zicht op een werkbare coalitie van partijen voor een nieuw kabinet.
Als de PVV tien zetels zou inleveren van de 39 virtuele zetels waarop de partij eind vorig jaar stond, dan zouden CDA plus VVD plus D66 "op circa zestig zetels" uitkomen, zo voorspelde De Hond eind vorig jaar, en PvdA plus SP plus GroenLinks "op circa 44". Beide coalities blijven daarmee ver verwijderd van een meerderheid in de Tweede Kamer.
Links-rechts niet langer relevant
Dit jaar is een werkbare meerderheidscoalitie verder uit zicht geraakt. De PVV hééft in de peilingen tien zetels ingeleverd, maar de centrum-rechtse coalitie komt bij Peil.nl niet verder dan 59 zetels, en de centrum-linkse combinatie blijft steken op 38 zetels. "De versplintering van de Nederlandse politiek gaat onverdroten verder", reageert De Hond tegenover Business Insider. Maar dat betekent volgens hem niet dat er meer kansen ontstaan voor nieuwkomers als VNL en Forum voor Democratie.
"De oude tegenstelling links-rechts is niet langer relevant", meent De Hond. "Die is vervangen door een blok laagopgeleide kiezers die vrezen voor hun financiële toekomst en de veranderingen in de wereld vooral als bedreigingen zien, en een blok hoger opgeleiden dat geen zorgen heeft en vooral kansen ziet."
Het eerste blok stemt volgens De Hond voor twee derde op PVV, SP of 50PLUS – vandaar dat ook die laatste partij op winst staat. "Je zou 50PLUS kunnen typeren als de centrumpartij voor deze groep."
Van het blok hoger opgeleiden stemt minder dan 7 procent op PVV, SP of 50PLUS, zo leidt De Hond af uit zijn regelmatige peilingen. "Dat blok heeft de overhand in de politiek, in het openbaar bestuur en in de media. Die mensen willen maar niet begrijpen wat er werkelijk leeft aan de andere kant van de nieuwe politieke scheidslijn. Dat verklaart waarom beide blokken zo fel tegenover elkaar staan. Niet alleen in Nederland. Ook in de VS en de rest van Europa."
Zetel voor Roos of Baudet?
Zowel voor Baudet als voor Roos zal het heel moeilijk worden om één of twee zetels te winnen, denkt De Hond. Zij hebben gelijk dat Nederlanders in feite weinig te kiezen hebben: noch het kabinet, noch de Tweede Kamer, waarvoor de politieke partijen bepalen welke kandidaten een verkiesbare plaats op de lijst krijgen. Forum voor Democratie noemt dat "het partijkartel", omdat de circa tienduizend Nederlanders die actief lid zijn van een partij een micropercentage uitmaken van de stemgerechtigde burgers.
Maar dat gelijk heeft niet automatisch tot gevolg dat kiezers op Roos en Baudet zullen stemmen. Integendeel. "Zeker voor de Tweede Kamer stemmen heel veel Nederlanders strategisch," aldus De Hond. "Namelijk op de man of vrouw van wie zij denken dat die het coalitiekabinet in het zadel kan helpen dat zij het liefste zien regeren."
Of beter, gezien het huidige politieke klimaat: dat zij als het minste van twee kwaden beschouwen. Van dat strategisch stemgedrag profiteren historisch gezien vooral grote, gevestigde namen als Mark Rutte en Diederik Samsom.
"In het recente verleden is het Rita Verdonk en Hero Brinkman ook niet gelukt om door dat strategische stemgedrag heen te breken", aldus De Hond. Daarbij komt dat Roos en Baudet nu een andere rol gaan spelen. "Als vechters tegen het bestel hebben ze veel respect en goodwill opgebouwd. Als politici zullen mensen anders naar hen gaan kijken."
Bindende referenda
Baudets Forum voor Democratie bepleit de invoering van bindende referenda en gekozen burgemeesters. Op zich prima standpunten, maar niet genoeg voor echte hervorming van het Nederlandse bestel, denkt De Hond. "We moeten eerst de Eerste Kamer afschaffen. De regerende coalitie heeft een meerderheid in de Tweede Kamer maar niet in de Eerste, en het is ook steeds minder waarschijnlijk dat die er ooit nog komt. Dat maakt Nederland onregeerbaar."
Vervolgens moeten er aparte verkiezingen komen voor de enige overgebleven Kamer, en voor de premier. De Hond: "De premier moet zijn eigen kabinet kunnen formeren, de Kamer moet ophouden met meeregeren en weer gaan controleren."
Langs die weg zouden we eindelijk echt onze eigen regering en onze eigen toezichthouders op die regering kunnen kiezen. Pas dan heeft de invoering van bindende referenda zin, aldus De Hond, die deze serie hervormingen al jaren bepleit.
"Burgers die vinden dat de regering verkeerd bezig is, kunnen dan proberen genoeg kiezers te mobiliseren voor een referendum. Maar de premier kan dat ook, wanneer de Tweede Kamer dwarsligt bij een belangrijk besluit dat hij of zij per se wil nemen. Die stok achter de deur zal premier én parlementariërs gevoeliger maken voor de wil van de kiezers. Daardoor zal de regeerbaarheid van Nederland toenemen."