ANALYSE – Mark Rutte verliest volgens de voorlopige uitslag een zetel of acht, Wilders wint er ongeveer vijf.
Na een jaar van verrassende overwinningen van Donald Trump en het Brexit-kamp, zal Rutte zijn zetelverlies toch makkelijk kunnen verkopen als een overwinning.
Hij heeft, in zijn eigen woorden, de kwartfinale tegen het “verkeerde soort populisme” gewonnen.
Voor zijn Europese collega’s is dat niet onbelangrijk; met name in Duitsland en Frankrijk wordt nauwlettend meegekeken, met in het achterhoofd hun eigen populistische tegenstanders.
Pleur op
Om die overwinning te boeken heeft de VVD een behoorlijk rechtse campagne moeten voeren. Al voor de campagne officieel van start ging had Rutte het over ‘pleur op’ en later ‘normaal doen’.
En het is niet alleen campagnetaal. De VVD zegt in zijn verkiezingsprogramma dat het vluchtelingen het liefst alleen op uitnodiging wil toelaten en dat illegaliteit strafbaar moet worden, om een paar punten te noemen.
Sinds de jaren van Paars is de VVD behoorlijk opgeschoven naar rechts, en dat onder de leiding van een man die begin deze eeuw nog een sociaal-liberale fusie wilden vormen met D66.
Tegelijkertijd moet worden opgemerkt dat Rutte tijdens de debatten opvallend pro-Europees was. Bij vorige verkiezingen sloeg hij nog een opmerkelijk eurosceptische toon aan voor een partij die in de Kamer en het Europees Parlement doorgaans erg pro-Europees stemt.
Ook met een overwegend pro-Europese toon is een verkiezingsoverwinning dus prima mogelijk.
Opmerkelijke campagne
Maar de overwinning van Rutte is niet alleen aan hemzelf te danken.
Zoals hoogleraar politieke communicatie Claes de Vreese deze week al zei tegenover Business Insider: Geert Wilders heeft een opmerkelijke campagne gevoerd.
Wilders was vaak afwezig bij debatten, gaf zelden interviews aan de pers (behalve als het om buitenlandse journalisten ging) en was als gevolg daarvan amper zichtbaar tijdens de campagne. En dat met een verkiezingsprogramma van een A4’tje, in een redelijk inhoudelijke campagne.
Trump-effect
Je kunt ook vraagtekens zetten bij de steun van de PVV-leider aan Donald Trump, die misschien in de VS bij een groot deel van de bevolking populair is, maar in Nederland en Europa een stuk minder.
Maar de start van Trumps presidentschap is chaotisch en controversieel. De vergelijking tussen Trump en Wilders is door velen vaak en eenvoudig gemaakt, en de vraag is of dat altijd zo voordelig uitpakt.
Tenslotte is de rechts-populistische hoek in het Nederlandse politieke landschap dit jaar een stukje drukker. Forum voor Democratie en 50Plus halen - wederom, volgens de exitpolls, respectievelijk rond de 2 en 4 zetels.
Hoewel al die stemmen niet per se van de PVV worden afgesnoept, is het goed mogelijk dat de PVV daar een aantal kiezers - al dan niet door de onzichtbaarheid van Wilders - heeft verloren.