De Nederlandse liefde voor kaas was al duizenden jaren geleden bekend. In het jaar 57 voor Christus schreef Julius Caesar dat “in de lage landen de mensen kaas eten”. Andere gevonden artefacten tonen aan dat kaas al in 800 voor Christus werd gemaakt.

Het belang van kaas voor Nederlanders wordt mede duidelijk uit de hoeveelheid spreekwoorden over kaas. Een bekende is dat je ‘ergens kaas van hebt gegeten’. Dat betekent dat je verstand hebt van een bepaald onderwerp. ‘Kaas eten’ betekende dat je tot een bepaalde kring mensen hoorde. Ook ‘hij laat zich de kaas niet van het brood eten’ heb je vast wel eens gehoord.

Uiteindelijk kreeg ons volk zelfs de bijnaam ‘kaaskoppen’, mede omdat Nederlanders sinds mensenheugenis een van de grootste exporteurs van kaas ter wereld zijn. Die export kwam in de Middeleeuwen op gang, toen de kaasproductie in een stroomversnelling raakte.

Aan het begin van de 21e eeuw waren er zo’n 300 Nederlandse kaasboerderijen in bedrijf.

Nederland produceert 970 miljoen kilo kaas per jaar

Volgens de jongste gegevens van brancheorganisatie ZuivelNL produceerde Nederland in 2020 970 miljoen kilo kaas. Meer dan tweederde daarvan is bestemd voor de export. Maar er wordt ook relatief veel kaas per hoofd van de bevolking in eigen land geconsumeerd: Nederlanders eten gemiddeld 25 kilo kaas per jaar.

De belangrijkste exportlanden zijn Duitsland, België en Frankrijk. Daarnaast is 17 procent van de Nederlandse export bestemd voor buiten de EU. De belangrijkste bestemmingen daar zijn Japan en de Verenigde Staten.

Aangezien kaas zo'n belangrijk deel van ons dieet uitmaakt, werden Nederlandse huishoudens dit jaar hard geraakt door de plotselinge, forse prijsstijging van het hartige hapje.

Kaas tot 40% duurder in 12 maanden tijd

Volgens Tuncay Ozguner, hoofd van het dochterbedrijf Zijerveld van zuivelproducent Friesland Campina, zijn de kaasprijzen met 30 tot 40 procent gestegen ten opzichte van een jaar geleden.

Friesland Campina behoort tot de top tien van de grootste zuivelproducenten wereldwijd en produceert meer dan de helft van de Nederlandse kaasproductie.

"Op dit moment kost een kilo onbewerkte kaas 5 euro, vorig jaar was dat 3 euro", legt Ozguner uit. Hij heeft het over de Goudse kazen, de gele koemelkkazen met een zoute smaak en een stevige textuur. Dit is een van de meest geconsumeerde kaassoorten in Nederland en het zijn ook de kazen die het meest worden geëxporteerd.

Maar waarom wordt kaas duurder? De prijsstijging wordt door een aantal dingen veroorzaakt, zegt Ozguner. "Op de boerderij wordt alles duurder, het vee, de lonen van de mensen, de energie. Dat draagt allemaal bij aan duurdere kaas."

Daarnaast is er een relatief tekort aan melk, waardoor de prijs van de belangrijkste grondstof voor kaas is opgedreven. Voor een kilo kaas heb je 10 liter melk nodig. Vorig jaar kostte een liter melk 35 cent, nu is de prijs gestegen tot 50 cent. Dit verschil van 15 cent per liter maal tien liter betekent al 1,50 euro meer voor een kilo kaas.

Een van de redenen achter het tekort aan melk is het milieubeleid van de overheid, is de overtuiging van Ozguner. Veel boeren worden uitgekocht, zodat hun land teruggegeven kan worden aan de natuur. "Minder boeren betekent minder melk en dat zorgt voor hogere prijzen", legt hij uit.

Lees ook: Landbouw en veeteelt gaan mede door stikstofplannen kabinet structureel krimpen, verwacht ING

Kaas blijft in trek, ondanks hogere prijzen

Friesland Campina ziet de vraag naar kaas niet afnemen, ondanks de forse prijsstijgingen. "De vraag is nog steeds hoog en het groeit", zegt Ozguner. "Mensen blijven trouw aan hun voorkeuren. Er is geen grote verschuiving gaande. Kaas is een essentieel onderdeel van het dieet van mensen, geen luxegoed. Het is net als tandpasta, je hebt het nodig."

Ook Albert Heijn merkt niet dat mensen minder kaas kopen of hun voorkeuren aanpassen, laat de supermarkt desgevraagd weten.

Op de Amsterdamse Dappermarkt verkoopt Kees Kaas & Anne-Lynn wekelijks zo'n 200 kilo Gouda-kaas. Volgens eigenaar Anne-Lynn Dietz blijven mensen ondanks de prijsstijging op de lange termijn trouw aan hun kaasvoorkeuren. De kaas die zij verkoopt is onlangs duurder geworden, van 12 euro per kilo naar 13 euro per kilo.

"Als kaas duurder wordt, schieten mensen in de paniek en beginnen ze een goedkopere kaas te kopen of kopen ze überhaupt minder. Maar zodra ze beseffen dat de prijzen elders ook zijn gestegen, vallen ze terug op hun oude gewoontes", zegt Dietz.

Een goedkopere Goudse kaas betekent vaak dat je een kaas koopt die minder oud is. Hoe meer de kaas gerijpt is, hoe arbeidsintensiever het proces is om het te maken, en dus hoe duurder de kaas.

Joeri Bos, de eigenaar van een andere kraam op de Dappermarkt, Wereldse Kaas van Klaas, die ook een kaaswinkel heeft en 600 kilo kaas per week verkoopt, ziet ook dat klanten trouw blijven aan het soort kaas dat ze gewoonlijk kopen.

"We hebben onlangs onze prijzen verhoogd en gaan ze de komende maand nog verder verhogen. We zien dat bepaalde klanten als gevolg daarvan helemaal niet meer naar de winkel komen of kleinere hoeveelheden kopen", aldus Bos.

'Dalende vraag mogelijk door pandemie-effect'

IRI Nederland, een bedrijf dat gegevens over koopgedrag verzamelt, ziet dat in de eerste vier maanden van het jaar het volume van de in Nederland verkochte kaas met 6 procent is gedaald, terwijl de prijzen met 6 procent zijn gestegen. Dit wijst erop dat Nederlanders inderdaad minder kaas kopen omdat deze duurder is geworden.

Maar een lager kaasvolume kan ook het gevolg zijn van een omkering van het pandemie-effect, toen mensen meer kaas kochten dan gewoonlijk, zo concludeert IRI Nederland.

Bovendien is er een verschuiving gaande in veel producten en ook in kaas, van premium-merken naar meer eenvoudige huismerkproducten, merkt IRI Nederland op.

LEES OOK: Boodschappen worden duurder: consument stapt over op huismerk, maar gaat niet op koopjesjacht bij verschillende supermarkten