De miljarden vlogen maandag over de tafel. Na weken van onderhandelen sloot
het Russische staatsbedrijf Rosneft een
overeenkomst met het Britse BP over de verkoop van BP’s belang in de
Russische olie- en gasexploitant TNK-BP.
De andere helft van dit bedrijf is in handen van een club van Russische
miljardairs, die hun deel voor 28
miljard dollar in contanten verkopen aan Rosneft.
BP daarentegen krijgt 12,3 miljard in contanten en via aandelenruil een
minderheidsbelang van bijna 20 procent in Rosneft. Of het daarmee ook enige
invloed krijgt op het reilen en zeilen van dit Russische staatsbedrijf is
twijfelachtig.
BP in Rusland
Het Britse BP, samen met ExxonMobil en Shell één van drie grote westerse
energieconcerns, merkte al jaren dat het lucratieve Russische dochterbedrijf
TNK-BP een doorn in het oog was van de Russische autoriteiten – BP’s huidige
topman, Bob Dudley, werd enkele jaren geleden als directeur van TNK-BP zelfs
persoonlijk Rusland
uitgezet.
Met de huidige deal is BP dus van het politieke gekissebis met het Kremlin af.
Maar het raakt ook zijn claim kwijt op de helft van de 1,9 miljoen vaten
olie en gas die TNK-BP dagelijks produceert, en de helft van de 10 miljard
aan olie- en gasreserves van dit bedrijf. Daar staan als het goed is nieuwe
dividendinkomsten uit Rosneft tegenover, maar als minderheidsaandeelhouder
heeft BP daar geen controle over.
Staatsdominantie
Met de overname van TNK-BP verstevigt de Russische president Vladimir Poetin
zijn greep op de energiesector. De grootscheepse privatisering van Russische
olie- en gasbedrijven in de jaren negentig, waarbij jonge 'oligarchen'
destijds op slag miljardair werden, is nu volledig teruggedraaid.
Rusland voegt zich hiermee ook bij het selecte gezelschap van staten die
primair teren op hun olie- en gasrijkdom. Met gasreus Gazprom en Rosneft
heeft het twee giganten in huis. Daarmee komt het in de buurt van
staatsconcerns zoals Saudi-Aramco, het Iraanse Inoc en Pvdsa uit Venezuela.
De honderden miljarden vaten olie en gas waar deze staatsgiganten op zitten,
doen de reserves van westerse, privaat gefinancierde energieconcerns
verbleken. Zie de grafiek hieronder
{"dataSourceUrl":"//docs.google.com/a/z24.nl/spreadsheet/tq?key=0AuXPkySqju4QdG1QWDJZYnVKTXd6aUJkYmlXV2RmcUE&transpose=0&headers=0&range=D20%3AE29&gid=0&pub=1","options":{"vAxes":[{"useFormatFromData":true,"title":"Miljard vaten olie-equivalent","minValue":null,"viewWindowMode":"pretty","viewWindow":{"min":null,"max":null},"maxValue":null},{"useFormatFromData":true,"minValue":null,"viewWindowMode":"pretty","viewWindow":{"min":null,"max":null},"maxValue":null}],"titleTextStyle":{"bold":true,"color":"#000","fontSize":"20"},"booleanRole":"certainty","title":"Bewezen olie- en gasreserves: staatsbedrijven en multinationals","animation":{"duration":0},"backgroundColor":{"fill":"#faf4ed"},"legend":"none","hAxis":{"useFormatFromData":true,"title":"Bron: Oil & Gas Journal 2011, jaarverslagen","slantedTextAngle":90,"slantedText":true,"minValue":null,"viewWindowMode":null,"viewWindow":null,"maxValue":null},"tooltip":{},"isStacked":false,"width":469,"height":289},"state":{},"view":{},"chartType":"ColumnChart","chartName":"Diagram 1"}
Voor westerse energieconcerns is het in ieder geval duidelijk dat ze bij
nieuwe projecten in het olie- en gasrijke Rusland niet meer dan een bijrol
mogen spelen, zolang president Poetin aan de touwtjes trekt.
Exxon, BP en Shell concentreren zich steeds meer op grote, technologisch
complexe projecten, bijvoorbeeld in ijsgebieden of in de diepzee. Die
expertise kan ook van pas komen in Rusland, dat grote reserves heeft in
Arctische gebieden. Maar de vraag is of de definitieve machtsgreep van
Poetin in de energiesector het investeringsklimaat in Rusland ten goede
komt.
Vloek van olie
Grondstofrijke landen waar de staat vrijwel volledige controle heeft over de
olie- en gaswinning, en daarmee beschikt over een makkelijke bron van
miljardeninkomsten, blinken doorgaans niet uit in transparant zakendoen en
productieve efficiëntie, blijkt uit onderzoek.
Het belang van de politieke elite die de olie- en gasrijkdom beheerst, heeft
doorgaans grote invloed op het management van staatsbedrijven.
Het bredere risico dat Rusland loopt door zich sterker te spiegelen aan landen
als Saudi-Arabië en Venezuela, is dat de broodnodige diversificatie van de
economie niet van de grond komt.
In theorie kan olie- en gasrijkdom voor investeringen in bijvoorbeeld de
technologiesector worden ingezet. Maar landen in het Midden-Oosten laten
zien dat dit makkelijker gezegd is dan gedaan. Als de economische en
politieke macht sterk geconcentreerd is, hebben zittende machthebbers
doorgaans geen belang bij de bloei van onafhankelijke nieuwkomers.
De overwinning van Poetin, die extra miljarden naar de staatskas toetrekt, kan
op de langere termijn wel eens betekenen dat Rusland de aansluiting met
groeilanden als China, India en Brazilië verliest.
Lees ook:
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl