De peilingen hadden dit keer gelijk! Het zag er slecht uit voor premier Matteo Renzi bij het Italiaanse referendum over de hervorming van het politieke stelsel. En dat bleek ook te kloppen.

Italiaanse kiezers hebben zondag tegen de ingrijpende staatshervorming gestemd die de regering van Renzi had voorgesteld. Idee was om de macht van de Senaat te beperken, om zo de stroperige politieke besluitvorming in Italië aan te pakken.

Bijna 60 procent van de kiezers stemde tegen het voorstel. Uiteindelijk bracht een kleine 70 procent van de 51 miljoen kiesgerechtigden zijn stem uit. Renzi erkende vlak na de exitpolls de nederlaag, die hij als “buitengewoon duidelijk” bestempelde.

Renzi stapt op

Even na middernacht maakte Renzi, zoals aangekondigd, bekend zijn ontslag maandag aan te bieden aan de president. “We hebben de Italianen een kans gegeven voor verandering, maar we hebben het niet gehaald”, vervolgde hij zijn speech vanuit het Palazzo Chigi, waar de regering in Rome zetelt. “De ervaring van mijn regering eindigt hier.”

Op zich is de val van een regering niet iets ongewoons in Italië. Sinds 1945 heeft Italië 64 kabinetten gehad, inclusief het kabinet van Renzi.

Maar het land heeft economische hervormingen wel nodig om de traag groeiende economie te stimuleren. Bovendien sluimert er een bankencrisis, omdat een aantal Italiaanse banken nog altijd veel slechte leningen op de balans heeft.

Op de derde plaats is er de sluimerende populistische revolte van de 5-sterrenbeweging van de voormalig komiek Beppe Grillo, die als eurosceptisch bekend staat.

Euro daalt

Op financiële markten viel maandagochtend vooral de reactie van de euro op. De euro is maandag naar het laagste niveau ten opzichte van de dollar gezakt sinds maart 2015.

De Europese eenheidsmunt daalde vooral kort na de openingsbel op de beurzen in Tokio, om 02.00 uur (Nederlandse tijd), sterk. De euro bereikte daarbij een dieptepunt van 1,0506 dollar, het laagste peil sinds 16 maart 2015.

De euro noteerde omstreeks 08.15 uur op 1,0585 dollar. Daarmee krabbelde de koers op naar een niveau dat vorige week ook al enkele malen werd bereikt.

Op het gebied van de banken zet de regeringscrisis het reddingsplan voor de noodlijdende bank Monte dei Paschi op losse schroeven. Die bank zou door aandeelhouders met een injectie van 5 miljard euro worden geholpen, maar zij kunnen hun besluit met het oog op de onzekere marktomstandigheden terugschroeven. De bank moet dan mogelijk worden genationaliseerd, wat de toch al slechte Italiaanse overheidsfinanciën verder onder druk zou zetten.

3 scenario's voor Italië

Grofweg zijn er drie scenario's voor Italië, blijkt uit analyses van Business Insider Italia en zakenkrant The Wall Street Journal.

1) Renzi blijft toch premier

De Italiaanse president Sergio Mattarella zou Renzi kunnen vragen een nieuw kabinet samen te stellen om een nieuwe regering te vormen. Maar de kans lijkt niet heel groot dat Renzi dat zal willen.

2) Regering van technocraten

Een andere optie is dat de Italiaanse president iemand anders vraagt een regering te vormen - bijvoorbeeld minister van Economische Zaken Pier Carlo Padoan. Die zou lopende zaken zoals de begroting voor 2017 kunnen afhandelen. Dit kan financiële markten op de korte termijn gerust stellen.

3) Nieuwe verkiezingen, met of zonder aanpassing kieswet

De derde mogelijkheid is het uitschrijven van nieuwe verkiezingen, waarbij de Italiaanse politiek mogelijk een 'Trump-moment' beleeft, als de 5-sterrenbeweging van Grillo fors wint.

Dit scenario kent een B-variant, waarbij eerst de kieswet wordt aangepast.  Afgelopen jaar is er een verandering van de kieswet in Italië doorgevoerd waarbij elke partij die méér dan 40 procent van de stemmen krijgt, automatisch aanspraak kan maken op extra zetels in het parlement. Het idee was om het zo makkelijker te maken om een stabiele regering te vormen.

De huidige grote partijen zouden echter bevreesd zijn dat deze wet de 5-sterrenbeweging van Grillo bij nieuwe verkiezingen in de kaart zou kunnen spelen. Mogelijk proberen grote politieke partijen de kieswet terug te draaien voordat er nieuwe verkiezingen plaatsvinden.