Iran heeft in de nacht van dinsdag op woensdag raketten afgevuurd op twee militaire bases in Irak waar Amerikaanse militairen zijn gestationeerd, als vergelding voor de Amerikaanse luchtaanval waarbij vrijdag de Iraanse topgeneraal Qassem Soleimani werd omgebracht. Dat heeft het Amerikaanse leger bevestigd, melden internationale persbureaus.
De vergeldingsactie, waarbij zeker twaalf raketten zijn afgevuurd, vormt een escalatie van de spanningen tussen de Verenigde Staten en Iran, die de twee landen op de rand van oorlog brengt. Er was niet direct duidelijkheid over mogelijke slachtoffers.
De Iraanse staatstelevisie spreekt van 80 Amerikaanse doden maar volgens het Pentagon zijn er aan Amerikaanse zijde geen slachtoffers gevallen, meldt de NOS.
De Iraakse premier Adil Abdul-Mahdi, die zegt door Teheran te zijn gewaarschuwd over de aanval op doelen in zijn land, laat weten dat geen melding is gemaakt van slachtoffers na de nachtelijke raketbeschietingen.
Volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie zijn de luchtmachtbasis Al-Asad ten westen van Bagdad en een basis in Irbil, in het noorden van Irak, aangevallen. Het was voor de Amerikanen al duidelijk dat de raketten gelanceerd zijn vanuit Iran.
De Amerikaanse president Donald Trump schreef op Twitter dat "alles goed" was. Hij kondigde aan op woensdag een verklaring te zullen afleggen.
De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif sprak op Twitter van "proportionele maatregelen uit zelfverdediging". "We zijn niet uit op escalatie of oorlog, maar zullen onszelf verdedigen tegen agressie", schreef hij.
Scherpe marktreacties, waaronder een aanvankelijke val van aandelenprijzen en een stijging van de prijs van olie, werden in de loop van de nacht afgezwakt. De impact van de spanningen op de handel tussen Nederland en Iran is minimaal.
Door de economische sancties die Trump in 2018 doorvoerde, was die al grotendeels opgedroogd, meldde econoom Marjolijn Jaarsma van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Tot oktober vorig jaar importeerde Nederland voor 10 miljoen euro uit Iran, twee jaar geleden was dat nog zo'n 560 miljoen euro. De export bedraagt nog 380 miljoen euro. Er zijn nog maximaal vijf Nederlandse bedrijven actief in Iran.
Wraak voor de dood van Soleimani
Volgens de Iraanse staatstelevisie waren de raketaanvallen bedoeld als wraak voor de dood van Soleimani. Zijn dood heeft in Iran geleid tot woedende oproepen tot vergeldingsacties. Experts speculeren sinds eind vorige week over de vraag hoe Iran op de dood van Soleimani zou reageren. Meningen lopen daarbij uiteen over de opties van Teheran.
Volgens Lydia Khalil van het Lowy Institute in Sydney beschouwen Iraniërs de Amerikaanse aanval op Soleimani als een oorlogsverklaring, zei ze tegen Business Insider. Volgens haar staat Iran klaar om te reageren via het krachtige netwerk van gelieerde groepen in de regio.
"De dood van Soleimani heeft Iran verzwakt en de mogelijkheden van het land op buitenlands terrein beperkt, gezien zijn aanzien en invloed op het Iraanse buitenlands en veiligheidsbeleid", zei zij. "De Iraanse staat beschikt echter over vaardigheden en gelieerde machten die het kan inzetten in een reeks van vergeldingsacties."
Volgens haar collega Rodger Shanahan, eveneens van het Lowy Institute, heeft Iran "beperkte conventionele opties". Volgens hem kan Iran nu "een beperkte, snelle reactie ondernemen om gezichtsverlies te voorkomen, en zich beraden op een grotere actie op een later moment".
Pro-Iraanse milities in Irak ook uit op vergelding
Inmiddels hebben ook pro-Iraanse milities in Irak gezegd aanvallen te willen uitvoeren op bases in het land waar Amerikanen zich bevinden. De commandant van de Hashed al-Shaabi militie zei woensdag dat het "tijd is voor een Iraaks antwoord" op de raketaanval van de VS waarbij ook de tweede man van de militie omkwam.
"Onze vergelding zal niet minder zijn dan die van Iran. Dat is een belofte", aldus een commandant van de groepering. Naast Soleimani werd ook Abu Mahid al-Muhandis, de nummer twee van Hashed al-Shaabi, door de raketaanval van de VS gedood.
Volgens de organisatie zijn de banden tussen pro-Iraanse milities in Irak versterkt door de Amerikaanse aanval. "We starten gezamenlijk een oorlog tegen de Amerikaanse aanwezigheid in onze regio", aldus de militie.
De aanval op Soleimani leidde ook in de Iraakse politiek tot woedende reacties. Het parlement stemde voor een niet-bindende resolutie waarin werd opgeroepen tot het vertrek van buitenlandse troepen uit het land.
In de semi-autonome Koerdische regio in Noord-Irak wordt juist bezorgd gereageerd op de Iraanse vergeldingsaanvallen. Lokale leiders benadrukken in een gezamenlijke verklaring dat de steun van de door de VS geleide internationale coalitie cruciaal was bij de strijd tegen Islamitische Staat.
"De regio Koerdistan steunt de-escalatie en stuurt aan op een dialoog en een diplomatieke oplossing voor de situatie."
KLM vliegt niet boven Irak en Iran
Vanwege de onrust in het gebied, heeft KLM besloten niet over Irak en Iran te vliegen. De veiligheidsmaatregel levert gemiddeld 12 minuten extra reistijd op voor vluchten naar het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië.
"We hebben de veiligheid van passagiers en medewerkers hoog in het vaandel, daarom maken we zo’n risico-analyse", aldus de zegsvrouw. Hoe vaak KLM een dergelijke analyse maakt, weet zij niet.
Iran vuurde in de nacht van dinsdag op woensdag raketten af op Amerikaanse doelen in Irak. Diezelfde nacht stortte een Boeing 737-800 van Ukraine International Airlines neer, enkele minuten na vertrek vanaf de luchthaven van de Iraanse hoofdstad Teheran.
Het ongeluk lijkt geen verband te houden met de spanning tussen Iran en de Verenigde Staten. Volgens de Oekraïense autoriteiten waren er problemen met de motoren van het toestel.