Hoe techno-libertariërs als Elon Musk macht afpakken van staten

ANALYSE – Een kleine twee decennia geleden, toen we bij ICC Consultants en ECR Research begonnen met onze publicatie Global Political Analysis, schreef ik over het “3D-schaakbord” van de Amerikaanse politicoloog Joseph Nye uit 2002. Dat is nog altijd een interessant uitgangspunt voor een beschouwing over de geopolitieke verhoudingen onder een tweede termijn van Donald Trump als president van de Verenigde Staten.

Het gaat om een raamwerk waarin internationale betrekkingen op drie niveaus plaatsvinden: een militair, een economisch en een transnationaal schaakbord.

Door geopolitieke en technologische ontwikkelingen is het schaakbord de afgelopen twintig jaar ingrijpend veranderd:

Het militaire/defensie-schaakbord

• Toen: Op dit bord staat de hard power van staten centraal. Na de Koude Oorlog behield de VS een dominante positie, met militaire overmacht – inclusief honderden militaire bases over de hele wereld – als de ultieme vorm van wereldwijde invloed.
• Nu: Het bord is multipolair, met onder meer China en Rusland die actief de Amerikaanse dominantie uitdagen. Cyberveiligheid en de toenemende kansen op space wars zijn belangrijke nieuwe dimensies geworden, waardoor traditionele militaire paradigma's veranderen. Privébedrijven zoals SpaceX spelen een steeds belangrijker rol, wat de grens tussen publieke en private sectoren in defensie vervaagt (dit was jaren geleden natuurlijk ook al zichtbaar met de inzet van private veiligheidsbedrijven als Blackwater in Irak).

Het economische schaakbord

• Toen: Globalisering bevorderde economische onderlinge afhankelijkheid, met instellingen zoals de Wereldhandelsorganisatie en het IMF die markten stabiliseerden en vrije handel promootten.
• Nu: Toenemende fragmentatie en blokvorming. De handelsoorlog tussen de VS en China en sancties tegen Rusland laten zien hoe handel steeds meer wordt gepolitiseerd. Cryptovaluta en blockchain-financiering dagen traditionele systemen uit, terwijl techno-libertaire ideeën invloed hebben om de vormgeving van de wereldhandel en regelgeving.

Het transnationale schaakbord

• Toen: Hier lag de nadruk op zogenaamde soft power, met wereldwijde niet-gouvernementele actoren zoals non-gouvernementele organisaties en multinationals die invloed uitoefenden op onderwerpen zoals klimaatverandering en mensenrechten.
• Nu: De invloed van Big Tech is explosief gegroeid. Bedrijven zoals Meta, Google en Tesla functioneren als quasi-staten en gebruiken hun platforms en technologieën om wereldwijde invloed uit te oefenen. Ze omzeilen traditionele overheden met tools zoals artificial intelligence, crypto en vrijhavens zoals de privaat gerunde startupstad Próspera in Honduras.

De opkomst van techno-libertariërs: Elon Musk en Peter Thiel

De opkomst van techno-libertaire idealen gaat hand in hand met de afnemende rol van traditionele staatsmacht, vooral op het transnationale bord.

Techmiljardairs uit Silicon Valley zoals Elon Musk en Peter Thiel dagen conventionele bestuursstructuren uit. Initiatieven zoals Próspera en de vaststelling dat natiestaten “a sense of humility” moeten tonen tegenover techgiganten weerspiegelen een verschuiving van staatsmacht naar invloed van private ondernemingen (die de digitale wereld domineren).

Sowieso weerspiegelen de veranderingen op alle drie de borden een machtsconcentratie bij private actoren, op het vlak van defensie (bijvoorbeeld ruimtevaartbedrijf SpaceX van Elon Musk en diverse AI-toepassingen), economie (de crypto-industrie) en transnationale invloed (platforms zoals X).

Trump 2.0 en de geopolitiek

Aangezien de VS nog steeds het machtigste land en de grootste economie ter wereld is, en de meeste techgiganten vanuit Amerika opereren, is het essentieel om een inschatting te maken van wat de verschuivingen op het mondiale schaakbord betekenen voor de tweede termijn van president Trump:

Eerste bord: militair/defensie

• Van multilateralisme naar bilateralisme: De regering-Trump zal waarschijnlijk doorgaan met zijn "America First"-beleid, wat minder betrokkenheid bij multilaterale allianties zoals de NAVO betekent en de focus verlegt naar bilaterale overeenkomsten. Analisten voorspellen meer gebruik van particuliere militaire aannemers (zoals SpaceX voor defensie- en satelliettechnologieën) en meer aandacht voor domeinen zoals cyberspace en de ruimte.
• China en Rusland als belangrijkste concurrenten: Escalerende spanningen met China en Rusland zullen domineren. Maatregelen tegen Chinese technologie en militaire ambities, zichtbaar tijdens Trumps eerste termijn, worden waarschijnlijk geïntensiveerd. Experts verwachten toenemende investeringen in hypersonische wapens en geavanceerde raketverdedigingssystemen in de Indo-Pacific.
• Prioriteit voor technologie: Zaken als AI en kwantum computing worden cruciaal, met militaire uitgaven die verschuiven naar technologische innovatie, wat de integratie van de private sector in defensie versterkt.

Tweede bord: economie

• Deregulering en belastingverlaging: Deregulering in sectoren zoals energie, financiën en technologie zal waarschijnlijk versnellen. Dit en voorgenomen belastingverlagingen kunnen op korte termijn economische groei ruggensteun geven, maar leiden ook tot verder oplopende begrotingstekorten, wat druk zal zetten op obligatiemarkten en de langetermijnrente kan verhogen.
• Handelsoorlogen: Meer handelsconflicten, vooral met China, de EU, Canada en Mexico, worden verwacht. Tarieven zullen worden ingezet om binnenlandse industrieën te beschermen, wat wereldwijde toeleveringsketens zal verstoren en deglobalisering versterkt.
• Tech-gestuurde economieën: Deregulering van cryptovaluta, fintech en blockchain kan innovatie versnellen, maar ook marktonzekerheid vergroten.

Derde bord: transnationale betrekkingen

• Big Tech als quasi-overheden: Bedrijven zoals Meta, Tesla en Amazon gaan waarschijnlijk een (nog) grotere rol spelen in het vormgeven van mondiale governance en handel. Trump kan de positie van dergelijke Big Tech-bedrijven versterken, hun belangen laten prevaleren boven die van traditionele bondgenoten en zo machtsverschuiving van staten naar bedrijven versnellen.
• Terugdraaien van klimaatbeleid: Trump lijkt een broertje dood te hebben aan klimaatbeleid en deregulering op dit vlak zal waarschijnlijk de boventoon voeren. Hernieuwde terugtrekking uit bijvoorbeeld het Klimaatakkoord van Parijs zal mondiale initiatieven verder ondermijnen.
• Fragmentatie van mondiale governance: De opkomst van gated communities on steroids – zoals de genoemde private stad Próspera  - en andere vrijhavenvormen (zowel in de reële wereld als digitaal) zal versnellen, wat traditionele internationale samenwerking ondermijnt.

Andy Langenkamp is senior strategisch analist bij ECR Research en ICC Consultants