Ivan Pavlov, een in Rusland geboren advocaat die nu in Europa woont, was 51 toen hij zijn land moest verlaten. Jarenlang had hij Russen verdedigd die door de staat om uiteenlopende redenen werden vervolgd. In 2021 werd Pavlov op de nationale opsporingslijst gezet en bestempeld als een “buitenlandse agent” – een term die in Rusland gelijk staat aan spion, volgens Human Rights Watch.

Pavlov besefte dat hij moest vluchten, vertelt hij aan Business Insider. “Mijn hele professionele leven speelde zich af in Rusland”, zegt hij. “Mijn familie was in Rusland. Het was een enorme lijdensweg.”

Het aantal arrestaties van vermeende “spionnen” in Rusland is enorm toegenomen sinds de start van de oorlog in Oekraïne, geven Pavlov en andere mensenrechtenexperts aan tegen Business Insider. Dit zou uiteindelijk een domino-effect kunnen hebben op de toch al verzwakte economie van Rusland.

Versterkte politieke repressie kan negatief uitpakken voor private investeringen en het groeipotentieel van een land raken, zegt econoom Richard Portes van de London Business School. “Je krijgt een remmende werking op de bereidheid tot nemen van risico’s en investeringen in innovatie. Er is geen dynamische economische activiteit. Vanwege de braindrain, vanwege van het wegtrekken van jonge mensen, blijf je achterlopen op het gebied van innovatie. De gevolgen op de middellange termijn zijn kort gezegd rampzalig.”

Econoom Sergei Guriev, die door de Russische regering als “buitenlandse agent” werd bestempeld, is het ermee eens dat het harde optreden van de staat tegen eigen burgers het land economisch schaadt. Hij noemt als voorbeeld de recente arrestatie van diverse raketwetenschappers. Zo'n actie kan anderen in de wetenschappelijke gemeenschap afschrikken om nieuw onderzoek te publiceren. “Dit soort ontwikkelingen kan economische groei uiteindelijk beïnvloeden”, aldus Guriev, al is dat niet meteen op de korte termijn voelbaar.

De Russische economie scoort al langere tijd zwak als het gaat om innovatie en ondernemerschap. Volgens een ranglijst uit 2024 van de World Intellectual Property Organization is de innovatie in Rusland achtergebleven bij het ontwikkelingsniveau van het land. In 2022 daalde het aantal octrooiaanvragen in Rusland met 13 procent, terwijl het aantal octrooiaanvragen door buitenlandse bedrijven met 30 procent daalde, volgens gegevens van het Russische Octrooibureau.

Er werden in Rusland 240.458 nieuwe bv's geregistreerd in 2022, wat ongeveer de helft is van het aantal nieuwe bedrijven dat zich in 2015 registreerde, volgens de ondernemerschapsdatabase van de Wereldbank.

De particuliere investeringen in Rusland zijn ook gedaald. De waarde van fusies, overnames en financieringsrondes die door durfinvesteerders werden gefinancierd, lag afgelopen jaar op 1,4 miljard dollar. Dat is 39 procent minder dan in 2022, volgens gegevens van S&P Global. De totale waarde van fusie- en overnamedeals daalde in 2023 met 71 procent tot 6,4 miljard dollar.

De bedrijfswinsten in Rusland zijn met ongeveer 6 procent gedaald in de eerste helft van dit jaar, zo blijkt uit gegevens van statistiekbureau Rosstat.

Deze ontwikkelingen worden deels beïnvloed door een repressiever politiek klimaat in Rusland, aldus Porte. Daarnaast kampt Rusland met economische uitdagingen zoals de hoge inflatie en de vlucht van een groot aantal hogeropgeleide werknemers. “De gevolgen op de middellange en lange termijn zorgen voor een uitholling van de economie. Het is erg triest, maar zo is het nu eenmaal.”

Lees ook: Baas van Amerikaanse zakenbank JPMorgan waarschuwt voor instorten westerse wereldorde – daar zouden China en Rusland op uit zijn

Politieke paranoia in Rusland

Het aantal Russen dat beschuldigd wordt van landverraad, is de afgelopen jaren explosief gestegen, zegt econoom Guriev. Hij schat dat er nu meer dan 100 mensen per jaar worden gearresteerd op basis van dit type aanklachten.

Als mensen gebukt gaan onder angst voor vervolging, ontmoedigt dat het nemen van risico's, zegt Portes. “Het kapitalisme heeft zeker zijn gebreken, maar het werkt omdat het mensen stimuleert om risico's te nemen. De omstandigheden in een land zoals Rusland zorgen voor een tegengesteld effect”.

Portes stelde eerder al dat Rusland op weg is om een economie te worden die alleen nog maar leunt op zijn rijkdom aan grondstoffen. Dat zou kunnen leiden tot een lagere levenskwaliteit voor de Russische bevolking, trage economische groei en een algehele achteruitgang van voorzieningen zoals onderwijs en medische zorg.

De economie van Rusland loopt op de korte termijn niet per se het risico om in te storten, dankzij de hoge overheidsuitgaven aan de oorlog in Oekraïne. Maar Portes ziet de toekomst wel somber in: “Het is een ramp. We hebben genoeg voorbeelden in de geschiedenis gezien waarbij een oorlogseconomie kan blijven draaien, maar waarbij alles eromheen afbrokkelt. En ik denk dat dat nu het geval is."

LEES OOK: Zo kan Saudi-Arabië de economie van Rusland in een crisis storten