Het is Recep Tayyip Erdogan gelukt: een meerderheid van de Turkse kiezers stemde zondag ‘ja’ in het referendum, waardoor de Turkse president veel meer macht krijgt.
De overwinning blijkt met een winst van iets meer dan 50 procent wel minder groot dan aanvankelijk gedacht – en de oppositie in Turkije klaagt over onregelmatigheden bij het stemmen. Maar de Turkse kiesraad kende Erdogan zondag de overwinning toe.
De president kan nu een systeem invoeren waarbij hij zelf de directe uitvoerende macht krijgt, ministers kan benoemen en ontslaan en meer invloed krijgt op de benoeming van rechters bij het Hooggerechtshof.
Erdogan kan nu ook zorgen dat hij nog twee keer herkozen kan worden, waardoor hij in theorie tot 2029 aan de macht kan blijven.
Lees hier wat dat precies betekent: Turkije staat voor een cruciale keuze – dit moet je weten over Erdogans referendum.
Vanaf het moment dat Erdogan in 2002 voor het eerst de nationale verkiezingen won, heeft hij steeds meer macht naar zich toegetrokken. Maar de politieke carrière van Erdogan gaat terug naar de jaren 1970. De opkomst van Erdogan in foto's.
In de jaren 70 was Erdogan als jonge twintiger het hoofd van de jeugdafdeling van een islamitische Partij in de stad Beyoglu. Daarna sloot hij zich aan bij de partij van Necmettin Erbakan (foto), waar hij zich in de jaren 80 langzaam maar zeker opwerkte. In 1991 werd Erdogan verkozen in het parlement, maar hij nam zijn zetel niet in.
Foto: EPA
In 1994 werd Erdogan verkozen tot burgemeester van Istanboel. Hij kreeg te maken met grote problemen, zoals het watertekort in de stad, verkeersproblemen en grote luchtvervuiling. Die pakte Erdogan vlot aan: hij liet water via enorme netwerken aan pijpleidingen naar de stad stromen. Hij liet tientallen bruggen en nieuwe wegen aanleggen, en de stad stapte onder zijn leiding over op aardgas om luchtvervuiling aan te pakken.
Foto: EPA
In 1998 wordt de Welvaartspartij, waar Erdogan lid van is, verboden. Volgens het Constitutionele Hof heeft de islamitische partij sympathieën voor de jihad, en wil het de sharia invoeren. Dat gaat regelrecht in tegen het seculiere principe van Turkije. Oprichter Erbakan (op de foto op weg naar de rechtbank) wordt vijf jaar uit de politiek verbannen.
Foto EPA
Erdogan wordt later ook veroordeeld omdat hij een islamitisch gedicht voorleest, met de volgende zin: "Minaretten zijn onze bajonetten, koepels onze helmen, moskeeën onze kazernes en gelovigen onze soldaten." Hij moet tien maanden de cel in, waarvan hij er vier daadwerkelijk uitzit, en moet zijn functie als burgemeester neerleggen. In 2001, een paar jaar na zijn vrijlating, richt hij zijn eigen partij op: de AKP.
Foto: EPA
In 2002 wint de AKP de verkiezingen in Turkije - en hoe: ze halen een absolute meerderheid in het parlement. Maar door zijn veroordeling kan Erdogan niet direct premier worden, dat wordt Abdullah Gül. In 2003 komt er een grondwetswijziging waardoor Erdogan alsnog aan de macht komt.
Foto: Erdogan voor een portret van Kemal Ataturk, de grondlegger van het huidige Turkije. Bron: EPA
Onder Erdogan bloeit de Turkse economie op. In de EU gaan er stemmen op om Turkije te laten toetreden. De Nederlandse premier Balkenende is één van die stemmen: als Nederland voorzitter is van de EU zet hij de toetreding van Turkije prominent op de agenda.
Foto: ANP
Maar de toetreding van Turkije is een gevoelig onderwerp in de EU, en het plan wordt op de lange baan geschoven. In de tussentijd neemt Erdogan steeds vaker maatregelen die de kansen op het EU-lidmaatschap ook niet groter maken. Zo wordt de persvrijheid flink beperkt. De EU vindt bovendien dat Erdogan problemen als eerwraak en discriminatie van homoseksuelen niet hard genoeg aanpakt.
Foto: EPA
Erdogan richt zich dan minder op Europese landen, en haalt banden aan met moslimlanden. Na het uitbreken van de Arabische lente houdt hij het Turkse model voor als het lichtende voorbeeld voor de landen waar de revoluties zijn geslaagd. Hij steunt onder meer openlijk het Egyptische Moslimbroederschap, en legt al snel een staatsbezoek af aan de Egyptische president Morsi.
Foto EPA
In 2014 wint Erdogan de presidentsverkiezingen. Het presidentschap is tot op dat moment vooral een ceremoniële functie in Turkije - de macht ligt bij de premier. Maar Erdogan wil daar verandering in brengen, en hij trekt met wijzigingen in de grondwet als president steeds meer macht naar zich toe.
Foto: EPA
In 2016 lijken de verhoudingen tussen de EU en Turkije weer even te verbeteren. Door de oorlog in Syrië trekt een grote stroom vluchtelingen naar Europa. Om die te beperken, wordt er een deal met Turkije gesloten: de Turken houden de vluchtelingen tegen, en in ruil daarvoor krijgen ze geld en wordt er opnieuw onderhandeld over toetreding tot de EU.
Foto: De Turkse premier Ahmet Davutoglu met Donald Tusk Jean-Claude Juncker. Bron: EPA
Maar al snel ontstaan er weer grote spanningen, bijvoorbeeld als de Duitse komiek Jan Böhmermann een gedicht over Erdogan voorleest. De Turkse president oefent grote druk uit om Böhmermann te laten vervolgen. De rechtbank besluit dat de komiek het grootste deel van het gedicht inderdaad niet meer mag herhalen.
Ook met Nederland onstaan er spanningen. Columnist Ebru Umar, die op dat moment in Turkije verblijft, krijgt huisarrest omdat ze Erdogan zou hebben beledigd. Pas na intensieve diplomatieke contacten op het hoogste niveau mag Umar naar Nederland.
Foto: EPA
In juli 2016 probeert een deel van het leger Erdogan af te zetten. Ze denken Erdogan op te kunnen pakken op zijn vakantieadres, maar daar is hij niet. De coup mislukt helemaal nadat Erdogan via zijn telefoon op tv verschijnt: hij roept zijn aanhangers op de straat op te gaan, en te voorkomen dat de poging slaagt. Er vallen zeker 265 doden bij de couppoging.
Foto: EPA
Na de couppoging kondigt Erdogan een referendum aan, waarmee hij de president - zichzelf dus - meer macht wil geven. Hij wil op die manier onder meer de doodstraf invoeren. Het referendum is omstreden, en Erdogan moet strijden voor elke stem. Ook in Nederland. Als er een minister zou komen spreken bij het consulaat, ontstaat er een grote diplomatieke rel. Nederland weigert de minister, en als er een andere bewindspersoon via de auto alsnog naar Nederland komt, wordt die uitgezet als ongewenste vreemdeling.
Foto: Turken demonstreren bij het consulaat in Rotterdam. Foto: ANP
Zondag 16 april: Erdogan haalt de zege bij het referendum binnen, maar het is geen monsteroverwinning. De stem van Turken in het buitenland, waaronder die in Nederland, blijkt cruciaal. De Turkse president volgt nu min of meer het pad van de Russsische president Vladimir Poetin, die ook wisselde tussen de functies van premier en president, waarbij het er vooral om ging de persoonlijke macht te vergroten.
Foto: EPA