Het succes kwam snel voor de 26-jarige Amerikaan Charlie Shrem. Zijn val ging misschien nog wel sneller.
De autodidactische computernerd die zich stortte op de digitale munt bitcoin bereikte een roemruchte status als de oprichter van BitInstant, een online wisselkantoor waar klanten hun traditionele geld konden inwisselen voor bitcoins. Zijn bedrijf nam een hoge vlucht. Verschillende investeerders stapten in en de populariteit van de bitcoin groeide.
Tot plots alles in elkaar donderde. Shrem werd aangeklaagd voor het runnen van een wisselkantoor zonder de juiste vergunningen en verdween in 2015 achter tralies. Hij werd veroordeeld tot 24 maanden cel.
Volgens de openbaar aanklager in New York faciliteerde Shrem met zijn bedrijf willens en wetens criminele activiteiten, in het bijzonder drugshandel op een illegale Amerikaanse online marktplaats, Silk Road.
In de gevangenis – hij ging eerder dit jaar de bak in – werden Shrems ideeën over de bitcoin en de technologie erachter meer en meer gevoed. Sterker nog, een incident met gevangenisbewakers bevestigde Shrems rotsvaste geloof in een alternatief betaalsysteem.
Een computernerd
Shrem deelde zijn verhaal en zijn ervaring in de gevangenis in een aflevering van de podcast Wall and Broadcast.
De twintiger groeide op in een streng gelovig, orthodox Joods gezin en omschrijft zichzelf als een buitenstaander op de Yeshiva High School. "Ik was gek op computers", zegt hij in de podcast. "Ik hing rond in chatrooms en op allerlei online plekken waar nogal vreemde mensen zich ophielden."
Shrem hoorde voor het eerst over het bitcoin-concept van een vriend die hij kende via een internetforum. "Er was geen website of iets. Slechts een wit vel papier", verwijst hij in de podcast naar het document dat het bitcoin-concept uit de doeken deed en verscheen onder het pseudoniem van Satoshi Nakamoto.
Bitcoin is een digitale munt die van hand tot hand gaat zonder bemoeienis van derden, overheden of andere instanties. Het idee greep meteen Shrems aandacht en hij kocht een paar duizend bitcoin toen de valuta nog amper waarde had.
Het ondernemersbloed stroomde al vroeg door de aderen van de jonge Amerikaan. Hij richtte op zijn achttiende de website Daily Checkout op, een plek voor opgeknapte tweedehands spullen.
Hij volgde een avondcursus aan Brooklyn College en leerde daar over de Oostenrijkse School binnen de economische wetenschap. Die heeft een kijk op de economie die erg hangt op het ideaal van vrijhandel en het terugdringen van bemoeienis door de overheid. Het kwartje viel voor Shrem, vertelt hij in de podcast. "Bitcoin bracht de Oostenrijkse School in de praktijk."
Na wat rondneuzen op het forum Bitcointalk.org bedacht hij het plan dat uiteindelijk leidde tot BitInstant. Shrem wilde het aankopen van bitcoin sneller en makkelijker maken voor Jan en alleman. Hij richtte BitInstant op.
Zijn website gaf gebruikers de mogelijkheid kleine hoeveelheden bitcoin aan te schaffen, Shrem ving per transactie een kleine vergoeding. "Binnen een paar maanden konden mensen via ons in bijna de hele Verenigde Staten bitcoin kopen. Van de ene op de andere dag was het megagroot."
Zonder ook maar een enige noemenswaardige pr-campagne groeide zijn bedrijf per maand met een factor anderhalf, volgens Shrem. Mond-tot-mondreclame was genoeg om zijn bedrijf skyhigh te sturen. Op een gegeven moment faciliteerde Shrems website transacties met een waarde van meer dan een miljoen dollar, beweert hij.
Toen kwamen de investeerders, zoals de ondernemerstweeling Tyler and Cameron Winklevoss. Het personeel van BitInstant nam zijn intrek in een groot kantoor en hulde zich in nevelen. "We hadden een klein leger aan beveiligers, een eigen verdieping en verduisterde ramen nodig", aldus Shrem.
Al snel groeide het tweemansbedrijf uit tot een onderneming met dertig werknemers. Het succes steeg Shrem naar het hoofd.
"Ik begon te drinken, veel te drinken", zegt hij. "Ik investeerde mijn geld in een nachtclub van een vriend. Ik woonde boven die tent." Zo kon het dat de ondergang van BitInstant zich in net zo'n snel tempo voltrok als de opkomst ervan.
Het einde van BitInstant
In maart 2013 veranderde er een voor BitInstant essentieel onderdeel aan de regelgeving omtrent geldwisselkantoren. Plots acteerde Shrems bedrijf zonder vergunning. "We doekten de onderneming meteen op. We konden niet het risico lopen om te opereren zonder de juiste papieren. Het was hartverscheurend", zegt Shrem in de podcast.
Na een speech in Amsterdam werd Shrem bij terugkomst op John F. Kennedy Airport in New York opgewacht door een flinke groep agenten van allerlei instanties. De FBI, de DEA (drugs) en de Amerikaanse belastingdienst. Dit was zo'n acht maanden nadat Shrem zijn bedrijfsactiviteiten had beëindigd.
Shrem had willens en wetens transacties gefaciliteerd van een tussenpersoon genaamd Robert Faiella, wiens klanten Silk Road - een illegale online marktplaats voor drugs - gebruikten. Faiella pleegde daarnaast ook nog eens fraude.
Begin september 2014 erkenden Faiella en Shrem beiden betrokken te zijn bij de verkoop van ongeveer één miljoen Amerikaanse dollars in bitcoin voor het gebruik op Silk Road. "Faiella en Shrem kozen ervoor om dit duistere pad te bewandelen. Ze runden een illegaal wisselkantoor waar drugscriminelen, via Silk Road, gebruik van maakten", zei Prett Bharara, de openbaar aanklager in New York, toentertijd in een verklaring. Shrem was volledig op de hoogte van het feit dat hij de gebruikers van Silk Road faciliteerde bij hun handel.
Desondanks "ondersteunde hij met zijn bedrijf willens en weten de zaakjes van Faiella om zo Faiella als een lucratieve bron van inkomsten te behouden", aldus de uitspraak in de rechtszaak.
"Shrem had de dubieuze praktijken van Faiella moeten aangeven bij de Amerikaanse belastingdienst. Shrem was volledig op de hoogte van de Amerikaanse anti-witwaswetgeving. Hij liet aangifte na en hielp zo opzettelijk mee aan het omzeilen van de wetgeving door Faiella ."
In de podcast bekent Shrem schuld: hij wist waar hij mee bezig was.
Het digitaliseren van de economie in de gevangenis
Het was geen pretje in de gevangenis, maar een hel was het ook niet, vervolgt Shrem. "Eén op de tien gevangenen was een witteboordencrimineel: een senator, een rechter en wat opsporingsbeambten, om maar wat te noemen. Allemaal gasten die niet gewelddadig waren. Het was zeker niet zo spannend als in de extra beveiligde inrichtingen."
Desondanks voelde het niet als thuis.
"Alles wat je hoort komt van de mensen in de gevangenis. Er is geen Google, informatie druppelde langzaam binnen. De uitdaging voor mij zat hem in het uitbreiden van mijn kennis, zonder de hulp van internet."
Buiten de muren van de gevangenis had Shrem nog altijd de status van bitcoin-celebrity. Binnen de gevangenis kende niemand hem. En niemand interesseerde zich voor zijn verhaal. "Ik moest me nederig opstellen."
Shrem raakte gefascineerd door het betalingssysteem in de gevangenis, dat stoelde op het ruilen van makrelen. Volgens een artikel in The Wall Street Journal kennen gevangenissen die vallen onder federaal gezag sinds 2004 een zogenoemde 'makrelen-economie'. In dat jaar werd roken verboden in de bak en zodoende ging ook het pakje sigaretten, dat voorheen gold als betaalmiddel, in de ban. Gevangenen moeten wel een alternatief voor de dollar hebben, omdat het voor hen verboden is contant geld bij zich te hebben.
Shrem legt uit hoe de makrelen-economie in z'n werk gaat. "Elke gevangene kan per week tot veertien makrelen kopen. Zodoende is een beperkt aantal in omloop. Daarbij, niet alle makrelen vertegenwoordigen dezelfde waarde. Na ongeveer drie dagen is de vis niet meer vers en daalt in waarde. Die makrelen verliezen een kwart van de waarde die eetbare makrelen hebben."
Op een gegeven moment namen bewakers een grote hoeveelheid makrelen in beslag die ze rond lieten slingeren voor de gevangenen. Van de ene op de andere dag introduceerden die bewakers in feite hyperinflatie, aldus Shrem. Ze overspoelden de markt. De makrelen verloren al hun waarde.
Dit zette Shrem aan het denken: wat als ik het principe van bitcoin loslaat op de economie in de gevangenis en die hele economie digitaliseer. Als er een soort gedeelde boekhouding wordt bijgehouden door een tiental gevangenen, zou iedereen op elk moment een up-to-date verslag kunnen inzien van alle transacties die in de gevangenis hebben plaatsgevonden. Elk lid zou een transactie moeten controleren en goedkeuren om er zo zeker van te zijn dat het allemaal legitiem verloopt.
"Iedereen is er financieel bij gebaat dat het systeem eerlijk werkt", aldus Shrem.
Die ervaring herinnerde hem eraan dat het bitcoin-concept niet alleen handig, maar ook noodzakelijk is - niet alleen in de financiële sector, maar ook in het gevangeniswezen. "Het voorkomt dat bewakers controle hebben over de waarde van de makreel."
Shrems heilige overtuiging in de kracht van de bitcoin-techniek en het overbodig maken van de tussenpersoon bleef overeind. Hij weet zeker dat het digitale geld ervoor zorgt dat "iedereen gelijk is", zoals e-mail ervoor zorgde dat iedereen post kan bezorgen.
Ondanks het optimisme van Shrem, lijkt de hype rond de bitcoin flink te zijn afgenomen. Tegenwoordig ligt de focus van investeerders en aanhangers meer op de techniek erachter.
Digitale valuta hebben inmiddels al te maken gehad met verschillende veiligheidskwesties. In augustus stalen hackers bitcoin ter waarde van 72 miljoen dollar van het geldwisselkantoor Bitfinex in Hong Kong.
In juni deden andere hackers exact hetzelfde met een andere digimunt. Zij stalen ter waarde van 55 miljoen dollar aan ether, een concurrent van bitcoin. Om de diefstal ongedaan te maken namen de hoofdontwikkelaars van Ethereum een controversiële beslissing: de software is zodanig aangepast dat de gewraakte transacties ongeldig worden. In feite betekent dat een reset naar de situatie voor de diefstal, alsof die nooit heeft plaatsgevonden.
Het baart puristen als Shrem zorgen. Hij persisteert in zijn geloof dat de techniek achter digitale valuta integer is en bekritiseert openlijk de keuze van Ethereum, hoewel hij zegt bevriend te zijn met de oprichter ervan. "Als je dit doet, schep je een precedent."
"Ik was een fervent aanhanger van bitcoin. Ik geloofde dat bitcoin de enige juiste techniek was", zo zegt hij tegen Wall and Broadcast. "Inmiddels weet ik dat andere technieken ook kunnen werken."