Supermarkten concurreren sinds ruim een jaar weer hard op prijs. Maar daarnaast is locatie nog altijd een belangrijke factor voor winkelende klanten. Vooral in de grote Nederlandse steden heeft Albert Heijn op dit vlak een ijzersterke positie. 

Dat blijkt uit onderzoek van Business Insider.

De traditionele winkelstraat lijdt zwaar onder de opkomst van online shoppen. Maar dat geldt niet voor supermarkten. Nog geen procent van de producten die supermarkten in Nederland verkopen, wordt via internet verkocht, bleek eerder dit jaar.

De behoefte om producten vast te houden en de relatief hoge verzendkosten van online bestellingen blijken belangrijke redenen om gewoon met de boodschappentas naar de supermarkt te gaan.

Winkels blijven dus een cruciale rol spelen in het supermarktlandschap. Op het eerste gezicht lijkt de Nederlandse consument wat dit betreft ook genoeg keuze te hebben. Albert Heijn is weliswaar marktleider, maar daar staan zeven grote ketens tegenover die door het hele land zijn gevestigd, plus 11 ketens met minimaal 15 supermarkten in één of meerdere regio’s. En op prijs wordt er nog altijd volop geconcurreerd, al schreeuwen supers dat niet continu van de daken.

Hoe dichtbij is de supermarkt?

Concurrentie genoeg dus, zou je zeggen. Maar er zit een tweede dimensie aan het supermarktenlandschap. We doen onze boodschappen het liefst in de buurt en voor een maaltijd gaan we geen half uur fietsen of in de auto zitten, als er ook een supermarkt om de hoek zit.

Vraag is dus hoe ruim de keuze is, als je let op de nabijheid van supermarkten voor consumenten. Om daar iets over te kunnen zeggen, verzamelde Business Insider de gegevens voor alle vestigingen van 19 supermarktketens met meer dan 25 winkels, die begin november op de site van de ketens vermeld stonden. Met behulp van CBS-gegevens is vervolgens per locatie de gemiddelde afstand tot supermarktvestigingen berekend voor inwoners in een bepaald gebied. Bekijk hier de methode van dit onderzoek.

Albert Heijn dominant in 25 grootste steden

We keken onder meer naar de 25 gemeenten met de meeste inwoners. Hierbij bleek dat in liefst 18 van de 25 grootste steden Albert Heijn voor de grootste groep inwoners de dichtstbijzijnde supermarkt is. Het percentage inwoners waarvoor geldt dat ze het snelst bij een Albert Heijn zijn, loopt per stad wel uiteen, van ruim 20 procent tot bijna de helft.

Bekijk in onderstaande grafiek welke supermarkten in de 25 grootste gemeenten het grootste aandeel hebben.

"In het centrum is vaak minder plek, dus moet je een totaal andere supermarkt maken", zegt Aart Jan van Duren van Bureau Stedelijke Planning, dat onder meer overheden adviseert in de inrichting van steden. "Albert Heijn is als marktleider het innovatiefst geweest en heeft snel geïnvesteerd in een ander assortiment, met bijvoorbeeld snelle maaltijden, en in logistiek om stadscentra te kunnen bevoorraden."

Volgens Van Duren heeft de consument ook baat bij de komst van Albert Heijn in de stadscentra. "Dat er nu een supermarkt is, is al een vooruitgang. Vroeger moest je naar een dure avondwinkel als je boodschappen wilde doen in het centrum. We kunnen nu kiezen uit Albert Heijn, Albert Heijn en nog een keer Albert Heijn, maar dat ligt vooral aan de concurrentie. Die proberen nu een inhaalslag te maken, maar daar merkt de consument nog vrij weinig van."

De sterke vertegenwoordiging van AH-vestigingen in de grotere, dichtbevolkte steden helpt waarschijnlijk mede om het sterke omzetaandeel van Albert Heijn in Nederland te verdedigen. Landelijk had Albert Heijn eind 2013 een marktaandeel, gemeten in omzet, van bijna 34 procent. Dat is duidelijk meer dan het marktaandeel gemeten in aantallen vestigingen. In totaal zijn er 4011 supermarkten in Nederland, 23 procent (926 vestigingen) daarvan is van Albert Heijn, blijkt uit de dataset van Business Insider.

Albert Heijn regeert in Amsterdam en Den Haag

Vooral  in de vier grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht is de locatie-dichtheid van Albert Heijn opvallend sterk. In Amsterdam is bijvoorbeeld voor ruim de helft van de inwoners Albert Heijn hemelsbreed het dichtstbij, gemiddeld ruim 350 meter; het eerste alternatief ligt gemiddeld ruim 200 meter verderop.

Sterker nog oogt de positie van Albert Heijn in Den Haag. Ook daar hoeft ongeveer de helft van de bevolking de minste afstand te overbruggen naar de Albert Heijn (hemelsbreed bijna 390 meter). Maar voor een bezoek aan de dichtstbijzijnde concurrent moet meer dan het dubbele aantal meters worden afgelegd, gemiddeld 780 meter.

In het Regentessekwartier (11.000 inwoners) is er geen alternatief, terwijl in Benoordenhout (13.000 inwoners) die ene Spar moet concurreren met een handvol Albert Heijns binnen en net buiten de wijk.

In de wat grotere Haagse wijken, zoals Bouwlust en Vrederust (27.000) of Laakkwartier en Spoorwijk (40.000 inwoners) heeft de Albert Heijn meer concurrentie van Aldi, Jumbo en Lidl, maar daar staan de AH-vestigingen in de dichtst bewoonde gebieden. De concurrentie moet het doen met minder goede plaatsen.

Discussie in Den Haag

De positie van Albert Heijn in Den Haag leidt regelmatig tot commotie in de Haagse gemeenteraad. In 2010 bleek uit onderzoek van de Universiteit van Groningen dat Albert Heijn een wel erg sterke positie heeft in de Hofstad.

De Haagse Stadspartij probeerde eerder de komst van nieuwe Albert Heijns tegen te houden, maar dat was tevergeefs. De partij hoopt nu dat het college de komst van een Albert Heijn in het winkelgebied van de Frederik Hendriklaan tegenhoudt. Een andere vestiging van Albert Heijn ligt daar om de hoek.

"Het college heeft tot nu toe weinig willen ondernemen", zegt Peter Bos, fractievoorzitter van de Haagse Stadspartij. "Wij denken dat de gemeente meer de regie moet nemen en strengere eisen moet stellen aan de komst van supermarkten. Op die manier moet het aanbod diverser kunnen worden."

Haarlem en Haarlemmermeer uitzonderingen

Haarlem is één van de weinige grote steden waar Albert Heijn geen overwicht heeft. De Dekamarkt is daar voor bijna 40 procent van de inwoners het dichtst bij (ruim 300 meter).

Bijzonder is ook de situatie in de gemeente Haarlemmermeer. Daar is de Albert Heijn met een gemiddelde afstand van 700 meter weliswaar voor 30 procent van de inwoners de dichtstbijzijnde supermarkt, maar het volgende alternatief ligt nauwelijks verder. Gemiddeld zit in Haarlemmermeer niet meer dan 150 meter verschil tussen de dichtstbijzijnde supermarkt en de eerste concurrent.

De kleine verschillen hebben een simpele oorzaak: in Haarlemmermeer zit bij vrijwel elke supermarkt simpelweg een concurrent om de hoek. Zo zijn er in Hoofddorp twaalf supermarkten. Vier daarvan zijn van Albert Heijn; bij drie zit de eerste concurrent er vrijwel letterlijk naast.

Albert Heijn voor meeste Nederlanders dichtbij, daarna Jumbo

Kijk je op landelijk niveau, dan is Albert Heijn voor ruim een kwart van de Nederlandse consumenten, in totaal ruim vier miljoen, mensen de dichtstbijzijnde supermarkt. Voor deze consumenten ligt de Albert Heijn hemelsbreed op gemiddeld 578 meter afstand; het alternatief ligt zo'n 350 meter verder. De afstand naar de concurrent is relatief kort, omdat veel Albert Heijns in winkelcentra zijn gevestigd waar vaak meer supermarkten zitten.

De Jumbo is een goede tweede. Ongeveer 2,9 miljoen consumenten, 17,3 procent van het totaal, zijn het snelst bij de Jumbo als ze naar een supermarkt willen. Gemiddeld gaat het om ruim 700 meter; de eerste concurrent zit op ongeveer 500 meter. Bekijk andere ketens in onderstaande grafiek.

680 meter naar dichtstbijzijnde supermarkt

Uit de locatieanalyse blijkt tot slot dat consumenten, landelijk gemeten, gemiddeld 680 meter moeten reizen voor hun dichtstbijzijnde supermarkt, onafhankelijk van welke keten dat is. Zoals hierboven aangegeven ligt het gemiddelde in veel grote steden een stuk lager.

Bekijk in onderstaande grafiek hoever de landelijke ketens gemiddeld van consumenten zitten.

Voor 2,2 miljoen Nederlanders geldt dat ze geen alternatief voor hun dichtstbijzijnde supermarkt hebben, zonder daar 1 kilometer of meer extra voor te hoeven afleggen. 1,1 miljoen Nederlanders moeten meer dan 2 kilometer extra afleggen om bij het eerste alternatief boodschappen te kunnen doen. Verder hebben bijna een miljoen mensen heeft geen supermarkt in een straal van 2 kilometer van hun woning.

Dat probleem speelt voornamelijk buiten de Randstad. "Internationaal gezien hebben Nederlanders op vrij korte afstand een supermarkt en op een redelijke afstand een alternatief," aldus planningsexpert Van Duren. "Maar in dorpen kan dat anders liggen. Daar hebben supermarkten regelmatig te weinig klanten, waardoor ze moeten sluiten. Inwoners moeten dan naar een ander dorp of naar de stad om boodschappen te kunnen doen."