Het is de nachtmerrie van iedereen: een ouder met Alzheimer. Hoe zorg je ervoor dat in deze situatie het vermogen van je vader of moeder wordt beschermd?

Dementie is niet te voorkomen en medicatie om Alzheimer te genezen is er evenmin. In dat opzicht hebben we weinig grip op ons leven. Op je vermogen daarentegen kun je wèl invloed hebben; ook als je mentale gezondheid zover is verslechterd dat je niet meer in staat bent om je financiën zelfstandig te beheren. Voorwaarde is wel dat iets wordt geregeld vóór het zover is.

Legt je vader niets vast en wordt hij dement, dan zijn alle partijen volledig afhankelijk van een ander. Je kunt wel naar de kantonrechter stappen om een bewindvoerder (die zich bezighoudt met je vaders financiën) en eventueel ook een mentor (die zijn persoonlijke belangen behartigt) te benoemen.

Maar het is de kantonrechter die bepaalt of dat gebeurt en wie die taak op zich neemt. Hierop hebben jij en je vader geen invloed, tenzij je vader zijn wensen kenbaar heeft gemaakt toen dat nog kon. De rechter probeert wel om binnen de familie een mentor / bewindvoerder te vinden.

Bewindvoerder

Een bewindvoerder moet bij de kantonrechter verantwoording afleggen voor zijn handelingen. Maar dat is geen garantie dat de wensen van de bewindvoerder worden gehonoreerd, ook al meent de bewindvoerder dat vader het zo had gewild, waarschuwt Aniel Autar, mede-eigenaar van Kooijman Autar Notarissen Adviseurs & Juristen in Rotterdam.

"Omdat de kantonrechter de wensen van de vader niet kent, zal hij heel voorzichtig te werk gaan. Als bijvoorbeeld je vader moet verhuizen naar een verzorgingstehuis en na verkoop van zijn woning vijf ton op zijn spaarrekening staat, dan mag je niet zomaar beslissen om het bedrag aan zijn kinderen te schenken; zelfs als je weet dat jouw vader dat graag had gewild. De rechter moet het belang van je vader voorop stellen en als door de schenking zijn vermogen slinkt, is dat niet in zijn belang."

Dit komt overeen met de richtlijnen voor kantonrechters, die vermelden dat schenkingsverzoeken in de regel zullen worden afgewezen, tenzij sprake is van een schenkingstraditie, waarbij je vader bijvoorbeeld al vóór het bewind in ging jaarlijks donaties deed.

Ook voor beleggingen gelden strenge beperkingen. Zo mag een bewindvoerder alleen defensief tot zeer defensief beleggen, in bijvoorbeeld staatsobligaties met een AAA-rating. Voor meer risicovolle beleggingen is een machtiging door de kantonrechter nodig. Gezien de huidige magere rendementen op staatspapier loop je dan dus het risico dat de waarde van de beleggingsportefeuille van je vader daalt.

Volmacht

Vind je het belangrijk dat je vader grip heeft op wie zijn financiën gaat beheren als hij in de situatie terecht komt dat hij het zelf niet meer kan, dan kan hij een volmacht afgeven of in zijn levenstestament kenbaar maken wie zijn voorkeur geniet om bewindvoerder te worden. Als hij voor een volmacht kiest, wordt een pijnlijke, tijdrovende en kostbare gang naar de rechter voorkomen.

Er bestaan in de praktijk verschillende soorten volmachten: een algemene, een bijzondere en een bankvolmacht. Bij een algemene volmacht mag de gevolmachtigde alle handelingen verrichten op elk rechtsgebied. Hij kan bijvoorbeeld over bankrekeningen beschikken, het huis verkopen, schenkingen doen en leningen afsluiten.
Bij een bijzondere volmacht worden alleen specifiek omschreven taken uit handen gegeven, zoals de verkoop van het huis als je vader naar een verzorgingstehuis moet.

Met een bankvolmacht wordt een ander gemachtigd om over de betaal- of spaarrekening te beschikken. Houd wel in gedachten dat de bank geen toezicht houdt, waardoor misbruik op de loer ligt.

Levenstestament

Als je vader een volmacht afgeeft, kan hij dus aangeven wie welke handelingen mag uitvoeren. Wil hij daarnaast ook inhoudelijk een stempel drukken op het beheer van zijn vermogen, dan is een levenstestament aan te raden. Autar verstaat hieronder een document waarin in ieder geval de richtlijnen worden aangegeven over het beheer/beschikken van het vermogen en/of medische kwesties. Als de kantonrechter een bewindvoerder benoemt, dan moet hij volgens de wet met deze richtlijnen rekening houden.

Wil je vader liever niet dat er een kantonrechter aan te pas komt, dan kan hij een gevolmachtigde aanwijzen om conform zijn richtlijnen te handelen. Denk bijvoorbeeld aan instructies over schenkingen, de verkoop van zijn huis als zelfstandig wonen niet meer mogelijk is, maatregelen om te voorkomen dat nabestaanden teveel erfbelasting moeten betalen en het aanpassen van huwelijkse voorwaarden om inkomstenbelasting te besparen.

In het levenstestament kunnen ook richtlijnen voor stiefkinderen en tweede of derde echtgenoten worden meenemen. Ook kan je vader vastleggen bij wie de gevolmachtigde verantwoording moet afleggen en wat de bevoegdheden van die vertrouwenspersoon zijn als de gevolmachtigde zijn belangen niet goed behartigt. "Dit document kun je dus helemaal op maat kneden", zegt Autar.

Hij waarschuwt er wel voor dat notariskantoren verschillende definities van het levenstestament hanteren. "Sommige kantoren beschouwen alleen het aanwijzen van een volmacht als een levenstestament, terwijl het heel belangrijk is om ook richtlijnen over het beheer van je financiën te geven. Informeer daarom bij je notaris wat hij onder een levenstestament verstaat. Anders loop je het risico dat je levenstestament slechts schijnzekerheid biedt."

Duidelijkheid

Zowel voor de kantonrechter als de gevolmachtigde moet het duidelijk zijn wat vader gewild had. Autar noemt het voorbeeld van een vader met 400.000 euro aan vermogen. De vader krijgt langdurige thuiszorg en moet hiervoor een eigen bijdrage betalen, waarvan de hoogte grotendeels afhangt van het eigen vermogen. Als dit vermogen wordt overgeheveld van box 3 naar box 2, via een bv, zou de vader een minder hoge eigen bijdrage verschuldigd zijn.

"Als niet in het levenstestament is vastgelegd dat om fiscale redenen een spaargeld-bv mag worden opgericht, loop je het risico dat de kantonrechter de bewindvoerder verbiedt deze constructie op te zetten, waardoor veel geld wordt misgelopen", waarschuwt Autar.

Met een instructie in het levenstestament kan dit worden voorkomen, aangezien de rechter verplicht is om rekening te houden met de wensen van degene die het levenstestament heeft opgesteld.

Het opstellen van richtlijnen is ook in het belang van de gevolmachtigde, benadrukt Autar. "Het voorkomt conflicten, omdat je met het papier kunt aantonen dat je in het belang van de ander heeft gehandeld."

De kunst is wel om enerzijds richtlijnen te geven, maar anderzijds de gevolmachtigde ook enige beleidsvrijheid te geven. "Strikte richtlijnen over beleggen zijn niet verstandig, omdat je het beursklimaat niet kunt voorspellen", zegt Autar. "Wel kun je overwegen om een beleggingsadviseur aan te wijzen die toezicht houdt of bindende adviezen geeft."

Onderhands of naar de notaris?

Bij een volmacht en een levenstestament kun je kiezen voor een onderhandse of notariële akte. Hoewel aan een gang naar de notaris een prijskaartje hangt, biedt dit wel meer zekerheid. Zo wordt het levenstestament aangemeld bij het Centraal Levenstestamentenregister. Bovendien controleert de notaris of je vader bij het opstellen van de documenten echt wilsbekwaam is. Hiermee kan misbruik worden voorkomen.

Maar er zijn meer maatregelen die je kunt nemen om extra zekerheid in te bouwen. Zo kun je bepalen dat de gevolmachtigde voor zijn handelingen verantwoording moet afleggen aan een toezichthouder.

Daarnaast is het mogelijk om meerdere personen samen een volmacht te geven, zodat ze niet zelfstandig besluiten kunnen nemen. Bedenk wel dat dit laatste niet opgaat voor bankzaken. Een bank kan bijvoorbeeld niet zien of twee gevolmachtigden samen bij de pinautomaat staan. Bovendien gaat niet elke bank ermee akkoord om aan meer dan twee mensen samen een volmacht te geven. Informeer bij je bank naar de mogelijkheden.

Verder kan worden vastgelegd dat de volmacht of het levenstestament pas in werking treedt als een arts officieel heeft verklaard dat je vader niet meer in staat is om zijn belangen juist te behartigen.

De bovengenoemde maatregelen kunnen misbruik niet 100 procent uitsluiten. Maar het wordt voor kwaadwillenden wel lastiger gemaakt.

Het allerbelangrijkst is dat zaken op tijd worden geregeld, voor de kwetsbare situatie zich aandient. Daarnaast is van belang om het levenstestament regelmatig tegen het licht te houden.