Paul Polman, een wereldverbeteraar? Steve Jobs, een visionair? De Paus, het toonbeeld van nederigheid? Wie goed kijkt, ziet iets anders, zegt Arvid Buit.
Narcisme is een uit de jeugd voortkomende relatiestoornis, die ervoor zorgt dat iemand bovengemiddeld op zoek is naar de waardering van anderen. Veel succesvolle leiders die belangrijke maatschappelijke dingen hebben gedaan, scoren hoog op de schaal van het narcisme. Narcisme is dan ook niet per se iets ‘slechts’, legde executive coach Arvid Buit eerder uit tegenover Business Insider.
De behoefte aan erkenning kan soms wel ver gaan. Sommige succesvolle leiders meten zich een soort nieuwe Jezus-rol aan. “Dat gebeurt meestal zo rond het 40ste of 50ste levensjaar”, vertelt Buit. “Ze hebben al veel bereikt maar de honger naar erkenning is nog niet gestild. Om zich dan nòg een niveau boven de rest te plaatsen, gaan ze dingen doen ‘for the greater good’. Iets dat groter is dan henzelf.”
Zo’n narcistische drijfveer is volgens Buit te herkennen aan het gegeven dat deze gecreëerde rol vaak haaks staat op het handelen van deze personen, of duidelijk een persoonlijk voordeel biedt. De executive coach geeft drie voorbeelden van personen waarin dat zijns inziens naar voren komt.
Paul Polman, CEO Unilever
“Polman geeft vele optredens over duurzaamheid”, constateert Buit. “Wat even niet duidelijk wordt op zo’n moment, is dat diezelfde man aan het hoofd staat van een bedrijf dat dagelijks miljoenen kinderen vetmest en vergiftigt door producten te maken die geen voedingswaarde hebben anders dan vet en suiker. Deze producten worden aan kinderen opgedrongen via agressieve marketing. Zo worden er zelfs kindsterren ingezet om zoveel mogelijk te verkopen”.
Daarnaast klaagde Unilever, dat mayonaise-merk Hellman exploiteert, onlangs food startup Hampton Creek aan. Dit kleine bedrijf maakt een duurzame en gezondere mayonaise. Maar omdat mayonaise van ei gemaakt wordt zou Hampton Creek zijn product van Unilever niet zo mogen noemen. Kennelijk houdt Unilever de rol van wereldverbeteraar liever voor zichzelf.
Volgens Buit is de boodschap voor een betere wereld onverenigbaar met het structurele handelen van de multinational. “En dit altruïsme levert Polman persoonlijk bovendien een slordige 10 miljoen euro per jaar op en de status van vooruitstrevend leider”.
Steve Jobs, oprichter Apple
De bedenker van de iPhone een visionair? “Allerminst”, aldus Buit. “Hij had een scherp oog voor talent en wist het goed te verkopen maar als je zijn biografie leest, kun je niet anders dan concluderen dat het vooral anderen waren die de visie hadden”.
Jobs was volgens Buit een behoorlijk gefrustreerd persoon in zijn jeugd - zonder doel of droom. “Toch doet hij in één van zijn laatste speeches op een universiteit, die erg iconisch is geworden, alsof alles draaide om het bewijs voor jongeren dat je je dromen moest najagen. Maar als student is hij zelf volkomen geflopt en het systeem wees hij af”.
“Dromen najagen was nooit iets waar Jobs zich op richtte: het kwam voort uit frustratie, boosheid en de eindeloze drang om zijn gelijk halen en zich te bewijzen. Deze man had daardoor eindeloos veel succes, maar liet in dezelfde mate slachtoffers achter, die leden onder zijn waanzinnige persoonlijkheid en een totaal gebrek aan wederkerigheid. Dat maakt de producten niet minder goed, het zegt iets over zijn drijfveer en honger naar erkenning”.
De Paus, hoofd van de Katholieke Kerk
Buit spaart ook de goede, oude Paus Franciscus niet. De man die “letterlijk de rol op zich neemt van de persoon die het dichtst bij het goddelijk wezen staat” bekritiseert regelmatig materiële overdaad en het kapitalisme, en predikt vrede en nederigheid. Een bekend verhaal is dat Paus Franciscus weigerde in een bisschoppelijk paleis te wonen, maar gewoon vertoefde in een eenvoudige woning in Buenos Aires.
Ondertussen handelt hij structureel naar het tegenovergestelde, aldus Buit. “Hij laat zich toejuichen, wuift naar zijn volgers, paradeert in een glazen auto en doet handopleggingen. Ook nu nog is deze preker van barmhartigheid van mening dat homosexualiteit vooral niet mag worden gepraktiseerd, en dat abortus zondig zou zijn. Europa zou zich vooral een ‘dienstbaar Christen’ moeten tonen, en de Islam deelt ‘eenzelfde idee over verovering’ als het Christendom.”
Kortom, boodschap en handelen zijn ook bij de kerkelijk leider niet te verenigen volgens de executive coach. “Deze man is verantwoordelijk voor kindermisbruik op een monsterlijke schaal, zowel in fysiek opzicht, als op mentaal vlak, vanuit kindereducatie met Middeleeuwse denkbeelden”, aldus Buit.
Ik heb gelijk, want God zegt het. Deze mentaliteit is behoorlijk narcistisch, als je het Buit vraagt. “Maar wat is zijn belang als mens? Verheven kunnen zijn en continu roepen dat je erkend wordt door de absolute opper-entiteit”.
En zo zijn er velen
Paul Polman, Steve Jobs en de paus zijn door Buit bestudeerd, maar volgens hem absoluut niet de enige personen met een groter doel, waarbij de persoonlijke waardering niet uitgevlakt mag worden.
Richard Branson, Ralph Hamers, Gordon, Bill Gates, Boris Johnson, Geert Wilders, Joop van den Ende, Johan Cruijf, Wouter Bos, Harry Mulisch, Bram Moszkowicz, John de Mol, Willem Holleeder, Frans Timmermans, Jaap van Zweden, Arnon Grünberg, zijn ook namen die volgens Buit in dit rijtje zouden kunnen passen.
“Je kunt deze waanzin in de dagelijkse realiteit zien in vele voorbeelden van 'succesvolle leiders', BN’ers, en topsporters, die plotseling een groter doel gaan dienen”, aldus Buit.
“Tenzij er sprake is van een ingrijpende gebeurtenis in het leven van deze mensen, is de kans op een zodanig grote persoonlijkheidsverandering minimaal. Er is de grens van het financiële succes, die alleen kan worden overstegen door een vorm van spirituele en altruïstische erkenning. Het is nooit genoeg, totdat deze mensen onvoorwaardelijk worden erkend ”.
Wat drijft hen
Buit zegt dat een simpele vraag die je kunt stellen als bijvoorbeeld Gordon het plots opneemt voor ouderen of Bill Gates 99 procent van zijn vermogen weggeeft: What’s in it for them? Door begrijpen hoe de persoon in kwestie er beter van wordt, kun je iemand zijn drijfveren blootleggen.
Wat overigens niet altijd iets afdoet aan de resultaten van bepaalde acties. “De CO2-reductie van Unilever en de boodschap over dromen van Steve Jobs zijn an sich niet slecht. Alleen de pretentie waarmee het gebeurt, duidt veelal op een onderliggende drijfveer met een narcistische oorsprong”.