Zo wil Europa terugslaan in de handelsoorlog van Donald Trump

De Amerikaanse president Donald Trump bracht de eerste drie maanden van zijn tweede termijn door met pogingen om zijn wil op te leggen aan de rest van de wereld. Traditionele bondgenoten kregen te horen dat ze “geen sterke kaarten hebben”. In hoofdsteden in heel Europa en elders woeden echter debatten over de troeven die ze wél kunnen uitspelen.

De voorstellen die worden overwogen, variëren van reacties op kleine ergernissen tot extreme maatregelen die economische en militaire banden met de VS zouden kunnen verbreken.

Het gaat daarbij om het vinden van alternatieven voor Amerikaanse defensiebedrijven bij de levering van militair materieel en munitie, het invoeren van strengere importheffingen, het terugdraaien van bescherming van intellectueel eigendom voor Amerikaanse bedrijven en het verminderen van de Europese en Canadese afhankelijkheid van Amerikaanse techreuzen, zo blijkt uit gesprekken van het Axel Springer Global Reporters Network met tientallen overheidsfunctionarissen in Europa en Canada. Velen van hen blijven in dit artikel anoniem, omdat ze niet publiekelijk mogen uitweiden over gevoelige besprekingen op hoog niveau.

“Er is een verandering in mentaliteit. Het gaat nu om strategische alternatieven”, vertelt een EU-diplomaat over de omgang met Trump. “We nemen beslissingen om onszelf te beschermen. We moeten een weg inslaan die werkt zonder Washington.”

Nog geen drie maanden na het begin van de tweede ambtstermijn van Trump heeft zijn streven naar een transactionele, mercantilistische en imperialistische buitenlandse politiek leiders over de hele wereld opgeschrikt. Het begon met het hardnekkige gepraat van de president over de annexatie van Canada en Groenland, zijn gretigheid om de oorlog in Oekraïne op grotendeels Russische voorwaarden te beëindigen en de bijtende opmerkingen van vicepresident JD Vance die Europeanen als profiteurs afschilderde.

Het besluit van Trump van begin april om enorme importtarieven op te leggen aan bijna alle Amerikaanse handelspartners – op basis van een formule die door het gros van de economen als bizar wordt beschouwd – leidde bij veel oude bondgenoten tot de conclusie dat ze deze onvoorspelbare Amerikaanse president niet te 'managen' valt. Dat lukte in de eerste termijn van Trump nog wel, maar nu niet meer.

Leiders van Londen tot Warschau en van Helsinki tot Rome, zetten hun inspanningen voort om de spanningen te verminderen en productieve relaties met Washington te onderhouden, terwijl ze overwegen hoe ze zich kunnen "loskoppelen" door zichzelf te beschermen tegen de chaos van Trump.

Europa's eerste stappen zouden de eerste scheurtjes kunnen zijn op weg naar een dambreuk, waarbij een stortvloed van steeds zwaardere maatregelen ontstaat die het einde inluidt van de trans-Atlantische alliantie die de VS al acht decennia aan Europa bindt.

Het Witte Huis bagatelliseert de mogelijkheid van een breuk en beweert dat Trumps inspanningen om de oorlog in Oekraïne te beëindigen – die hij met weinig inbreng van NAVO-bondgenoten heeft ondernomen – gericht zijn op het veiliger maken van Europa. Veel Europese leiders vrezen juist dat eventuele concessies van de Verenigde Staten aan de Russische president Vladimir Poetin hun collectieve veiligheid een stuk onzekerder zal maken.

"De president heeft het voortouw genomen in een poging om het grootste conflict in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog tot een vreedzame oplossing te brengen en hij helpt bij het herstellen van internationale scheepvaartroutes in de Rode Zee, wat ook de Europese markten ten goede zal komen," vertelt Brian Hughes, woordvoerder van de Nationale Veiligheidsraad van de VS. "We zullen blijven samenwerken met onze Europese bondgenoten aan manieren om de veiligheidssamenwerking te verbeteren – of dat nu gaat om buitenlandse militaire deals, het aanmoedigen van onze bondgenoten om hun defensiebudgetten te verhogen, en het ter verantwoording roepen van onze tegenstanders zoals de Houthi's."

Uitgelekte Signal-berichten van een Amerikaanse aanval op de Houthi-rebellen maakten duidelijk dat sommige van de hoogste adviseurs van de president Europa als "profiteur" zien. Vicepresident Vance klaagde dat hij het vreselijk vond om Europa te steunen.

Functionarissen uit de regering van Trump "lijken te denken dat Europa een stervend continent is dat geen toekomst heeft, niet in staat is tot onafhankelijke actie en dat Rusland de grotere macht is," zegt Minna Ålander, onderzoeker op het gebied van trans-Atlantische defensie en veiligheid bij het Center for European Policy Analysis. "Ze komen er misschien snel achter dat het tegendeel waar is."

Minder defensiecontracten voor de VS?

Er zijn maar weinig landen in Europa die loyaler aan de VS zijn en er meer aan te danken hebben dan Polen. Maar toch duiken er in de Poolse hoofdstad Warschau nu posters op waarin twee silhouetten samensmelten: die van Poetin en Trump.

Het is een teken hoe snel de publieke opinie in Warschau en andere Europese hoofdsteden aan het veranderen is, na twee maanden van directe bedreigingen vanuit Washington.

Trump zet NAVO-lidstaten onder druk om hun defensieuitgaven te verhogen en zegt dat de NAVO-norm van 2 procent van het nationaal inkomen verhoogd moet worden naar 5 procent. Maar het gevolg van die druk zou wel eens kunnen zijn, dat NAVO-bondgenoten afzien van Amerikaanse contracten en daarmee zou een lucratieve inkomstenbron voor de VS opdrogen.

Het aan Oekraïne en de Russische bondgenoot Wit-Rusland grenzende Polen geeft al 4,7 procent van het nationaal inkomen uit aan defensie, het meest van alle NAVO-lidstaten. En het koopt meer militair materieel van de VS dan welk ander land in de wereld ook. Trump en minister Pete Hegseth van Defensie hebben Polen geprezen als voorbeeld van een ideale bondgenoot. Premier Donald Tusk wil bestaande contracten niet verbreken, maar Warschau is niet momenteel niet happig om nieuwe contracten af te sluiten.

"Het vertrouwen in de VS is serieus beschadigd", zegt Pawel Kowal die werkzaam is voor het ministerie van Algemene Zaken van de premier van Polen. "Ik denk dat we zolang we aan het analyseren zijn wat er momenteel aan het gebeuren is, we voorlopig geen grote orders meer gaan plaatsen bij de Amerikaanse wapenindustrie."

Dat is niet te onderschatten uitspraak, aangezien de aanschaf van Amerikaanse defensiematerieel flink heeft bijgedragen aan de sterke banden van Polen met Washington en in het bijzonder met de regering van Trump. Polen zal dit jaar naar verwachting 47,1 miljard dollar uitgeven aan defensie en daarvan gaat meer dan de helft naar Amerikaanse partijen. Maar volgens Kowal moet Polen "de aankopen van wapens nu gaan diversifiëren" en "in Europa gaan kopen of meer op onze eigen Poolse wapenindustrie gaan vertrouwen."

Cezary Tomczyk, de Poolse onderminister van Defensie, zegt dat het belangrijk blijft om goede banden te houden met de VS. Daarbij merkte hij op dat Trump Europa heeft aangemoedigd meer zelfvoorzienend te worden en dat investeren in meer productie in Polen daar onderdeel van is. Maar hij waarschuwt ook dat de VS zelf belangen heeft in Polen. "Als de VS afstand neemt van Polen is dat niet goed voor de VS", zegt hij.

Toen Trump zich voorbereidde op zijn tweede termijn in het Witte Huis, bedachten Europese leiders een strategie om hem betrokken te houden bij de NAVO door aan zijn eis te voldoen om de defensie-uitgaven te verhogen en het meeste van dat geld te besteden aan Amerikaanse bedrijven. Nu bewegen ze zich juist in tegenovergestelde richting.

"Europa moet nu fors mee gaan investeren in defensie. En het is heel logisch dat Europa dat geld nu in de eigen economie gaat stoppen", zegt minister Margus Tsahkna van Buitenlandse Zaken van Estland, die ook wijst op vragen die plotseling zijn opgekomen over de betrouwbaarheid van Amerikaanse wapensystemen. "Er moet politieke zekerheid zijn dat als je iets koopt, je ook zeker weet dat je het kunt gebruiken."

Veel landen die vastbesloten zijn hun defensie-uitgaven te verhogen, willen niet investeren in de Amerikaanse defensie-industrie. Bovendien realiseren ze zich dat het niet zo makkelijk is om Trump tevreden te stellen, zoals tijdens zijn eerste termijn.

"Tijdens Trump 1.0, en ook nog daarna, dachten we dat we hem tevreden konden stellen", zegt de Duitse christendemocraat Peter Beyer. "Hij wil deals sluiten, hij wil dat we flink bij hem gaan shoppen: F-35's kopen, LNG en nog veel meer...en dan zal hij tevreden zijn. Maar ik denk dat dat een misrekening is en niet gaat werken."

De bereidheid van Trump om Amerikaanse wapensystemen te gebruiken als drukmiddel tegen Oekraïne midden in een oorlog heeft geleid tot nieuwe zorgen. Canada, Portugal, Denemarken en Duitsland hebben openlijk hun twijfels uitgesproken over het doorgaan met het aankopen van F-35-gevechtstoestellen van de VS, gelet op het feit dat Trump bij een eventueel politiek meningsverschil het leveren van reserveonderdelen en softwareupdates kan blokkeren, die wel nodig zijn om de vliegtuigen in de lucht en gevechtsklaar te houden.

De Duitse minister van Defensie, Boris Pistorius, heeft verzekerd dat Berlijn zijn F-35-contracten zal blijven respecteren en noemde de VS daarbij "een belangrijke bondgenoot voor ons". Maar hij heeft ook duidelijk gemaakt dat dat deels komt, omdat er eigenlijk geen andere opties zijn om de verouderende vloot te vernieuwen.

Het Duitse parlementslid Peter Beyer zegt dat het ook als de zorgen over de F-35 onterecht zouden blijken "dom" zou zijn van Berlijn om zo sterk te blijven leunen op Amerikaanse veiligheidssteun, gezien de opstelling van de huidige regering.

"Als we wapensystemen kopen, zoals de Patriot, F-35 of wat dan ook bij Lockheed Martin, Northrop Grumman en Raytheon, dan moeten we ons er van bewust zijn dat er altijd een zwaard van Damocles boven ons hoofd hangt van een plotselinge leveringsstop", zegt Beyer. "Die gedachte is momenteel sterk aanwezig in de hoofden van beleidsmakers, ook gelet op wat er speelt rond Elon Musk, Starlink en de toegang dot communicatiegegevens voor Oekraïne."

Echter, vanwege de grote verwevenheid van Europa met de Amerikaanse defensie-industrie na decennialange aankopen, zullen er echt niet zo 1-2-3 Europese alternatieven zijn voor Amerikaanse systemen.

Toch heeft bijvoorbeeld het Amerikaanse Patriot-systeem al de nodige concurrentie. De Frans-Italiaanse SAMP/T, die pas twee jaar in productie is, krijgt nu upgrades waardoor het bereik even groot wordt als dat van Patriots. En het vertrouwen is gegroeid dat het een betrouwbaar alternatief is vanwege het vele gebruik in Oekraïne de afgelopen jaren.

Importtarieven op specifieke producten

Op 2 april legde Trump de Europese Unie importheffingen van 20 procent op als onderdeel van een enorme beleidswijziging om een einde te maken aan Amerikaanse handelstekorten, om minder dan een week later ineens de pauzeknop in te drukken vanwege de wereldwijde paniek die zelfs de markt voor Amerikaanse staatsobligaties bereikte.

Sommige landen — en hun inwoners — onderzoeken nu hoe ze terug kunnen slaan naar individuele bedrijven of sectoren in de VS. Een aantal EU-landen overweegt om landbouw- en milieuregels te gebruiken om Amerikaanse producten te treffen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld specifieke producten uit bepaalde Trump-gezinde staten verbieden, zoals Kentucky bourbon of sinaasappelsap uit Florida.

En zoals boycots van Tesla al hebben aangetoond — de verkopen in Europa gingen in januari met 45 procent omlaag — kan alleen al de publieke opinie ervoor zorgen dat mensen stoppen met het kopen van Amerikaanse producten.

In heel Europa zijn Facebook-groepen met tienduizenden volgers opgericht die boycots van Amerikaanse producten organiseren. In Denmarken bleek uit een enquête dat grofweg de helft van de bevolking geen Amerikaanse producten meer koopt sinds de inauguratie van Trump. En de grootste supermarktketen van het land laat op elektronische prijskaartjes zien of producten van Europese fabrikanten afkomstig zijn.

En dan is er ook het toerisme. Onder meer Canada heeft waarschuwingen afgegeven voor reizen naar de VS en gaat zelfs zo ver burgers te vragen bezoeken aan de VS te "heroverwegen".

Het aantal boekingen voor vluchten tussen de VS en Canada is met 70 procent gedaald ten opzichte van dezelfde periode een jaar geleden. Dat gaat de sector volgens kenners zo'n 2 miljard dollar kosten. Ook het aantal reizen vanuit Europa naar de VS is de laatste twee maanden met 35 procent gedaald.

Als Trump importheffingen invoert voor farmaceutische producten, dan zou de EU kunnen besluiten om daar nog meer exportcontroles aan toe te voegen. Daardoor zouden Amerikanen nog meer moeten gaan betalen voor populaire medicijnen zoals Ozempic, het medicijn van Novo Nordisk tegen obesitas en diabetes, dat grotendeels in Denemarken wordt geproduceerd.

Toeleveringsketens richting de VS verstoren

Sommige landen kijken ook naar manieren om essentiële producten waar de VS afhankelijk van is te beperken of duurder te maken.

De Europese Unie kan exporttarieven opleggen op in de EU geproduceerde machines, elektrische apparatuur of medicijnen en daarmee directe prijsdruk leggen op de Amerikaanse toeleveringsketens. Dat gaat ook Europese landen veel kosten, maar sommige bestuurders en analisten sluiten het niet uit.

"Europa kan de VS flink in de problemen brengen", zegt de Zweedse econoom Frederik Erixson. "Europa handelt in machines en optische apparatuur en daarmee kunnen we de Amerikaanse productie stilleggen, want die producten zijn niet makkelijk te vervangen."

Zo kan Europa bijvoorbeeld exportcontroles opleggen op producten van de Nederlandse chipmachinemaker ASML. Daardoor zulle Amerikaanse fabrikanten die ASML-technologie gebruiken en Amerikaanse consumenten meer moeten gaan betalen. Andere knelpunten zouden technologisch hoogwaardige producten van Nokia en Ericcson kunnen zijn, die essentieel zijn voor telecomnetwerken.

Sommige Europese landen zijn op eigen houtje al leveringsketens aan het verstoren. Zo weigerde een Noorse brandstofleverancier Amerikaanse oorlogsschepen en onderzeeërs van brandstof te voorzien nadat Trump en Vance de Oekraïense president Volodymyr Zelensky hadden vernederd in het Oval Office. Dat was een losstaand incident, maar het benadrukt hoezeer de Amerikaanse belangen afhangen van sterke bondgenootschappen — en wat er op het spel staat als relaties verslechteren.

Afhankelijkheid van Silicon Valley beperken

De betrokkenheid van techmiljardair Elon Musk bij de adviesclub voor bezuinigingen DOGE en de aanwezigheid van vele tech-CEO's bij de inauguratie van Trump laat zien hoe nauw de banden zijn tussen Big Tech en Trump.

De Europese Unie heeft het voortouw genomen bij het reguleren van techbedrijven en geprobeerd en probeert de verspreiding van desinformatie op platforms als X van Elon Musk te voorkomen.

Er was altijd de wil om bij het opstellen van beleid en standaarden samen te werken met de VS, maar dat is aan het veranderen. In Nederland is afgelopen maand financiering goedgekeurd van een nieuw door Nederland beheerd platform voor clouddiensten om de afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven te verminderen.

De Belgische premier Alexander De Croo had de EU vlak daarvoor opgeroepen "actie te ondernemen" tegen de bemoeienis van Musk met recente Europese verkiezingen, waarbij hij radicaal-rechtse kandidaten steunde.

De Europese Unie heeft ruim anderhalf jaar onderzoek gedaan naar X, het socialmediaplatform van Musk, vanwege mogelijke overtredingen van de Europese Digital Services Act, die platforms met meer dan 45 miljoen maandelijkse gebruikers verplicht om zich aan strenge regels en de verspreiding van illegale en schadelijke content te voorkomen.

Europa en Canada op eigen benen

Of bondgenoten van de VS in Europa of op het Amerikaanse continent nu wel of niet de agressieve tegenmaatregelen gaan nemen die ze nu bespreken, de eenzijdige benadering van Trump en zijn gebrek aan respect voor gezamenlijke belangen op het gebied van economie en veiligheid heeft de urgentie vergroot om de afhankelijkheid van Washington te verminderen.

Niemand heeft dat sterker verwoord dan de nieuwe Canadese premier Mark Carney in zijn antwoord op de handelstarieven van Trump: "De langdurige relatie die we hadden met de Verenigde Staten, die was gebaseerd op een diepe integratie van onze economieën en nauwe militaire samenwerking, is voorbij", zei hij eind maart.

Dat Europa plotseling het verhogen van de defensie-uitgaven serieus is gaan nemen, komt niet voort uit een poging Trump tevreden te houden om zo het Amerikaanse vangnet te behouden, maar uit het besef dat Europa er op veel gebieden alleen voorstaat. Die boodschap hebben Hegseth en Vance zowel voor als achter de schermen al meerdere malen gegeven.

Na zijn verkiezing twee maanden geleden zei Friedrich Merz, de nieuwe bondskanselier van Duitsland, dat het versterken van Europa zijn topprioriteit is om "onafhankelijk te worden van de VS", waarbij hij erop wees dat Trump duidelijk heeft gemaakt dat "het Amerikanen weinig kan schelen wat er in Europa gebeurt."

Om dat voor elkaar te krijgen wist Merz goedkeuring te krijgen voor het loslaten van de "Schuldenbremse" en de Duitse uitgaven aan defensie drastisch te verhogen. Een enorme stap voor het land dat sinds het einde van Tweede Wereldoorlog heel huiverig was om weer een militaire macht te worden.

Nu meer landen dat voorbeeld volgen, is er steeds meer behoefte aan het vormen van nieuwe coalities. Meerdere landen in het noorden en oosten van Europa lijken zich te willen aansluiten bij de zes leden tellende Organisation for Joint Armament Cooperation (OCCAR), die de bewapeningsprogramma's van Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en België overziet.

Denemarken heeft zich aangesloten bij het European Sky Shield Initiative om een groot uit meerdere lagen bestaand luchtafweersysteem te ontwikkelen in Europa. "Binnen drie tot vijf jaar zullen we in staat zijn ons als Europa volledig zelf te verdedigen", zei de Deense premier Mette Frederiksen vorige maand tegen POLITICO.

Ook op handelsgebied willen bondgenoten zich beschermen tegen het grillige gedrag van Trump en zoeken ze nieuwe handelspartners. De Franse handelsminister Laurent Saint-Martin zei vorige week dat Parijs overweegt het verzet tegen het grote handelsverdrag van de EU met verschillende Zuid-Amerikaanse landen op te geven, als er enige aanpassingen worden gedaan, zodat het "Mercosur"-verdrag eindelijk gesloten kan worden. Saint-Martin zei dat de "Liberation Day" van Trump een "wake-up call" was.

Nu China na de 'tariefpauze' van Trump is overgebleven als primair doelwit van de VS met importheffingen van 145 procent voor Chinese producten, is Beijing onderhandelingen beginnen met de EU om de Europese importheffingen op elektrische auto's uit China af te schaffen. Als die gesprekken succesvol zijn, dan zal het aantal Amerikaanse auto's dat op de Europese markt wordt verkocht drastisch afnemen.

Op lange termijn kan de overtuiging van Trump dat hij de beste kaarten in handen heeft Amerika verzwakken, omdat hij minder manieren heeft om druk uit te oefenen op traditionele bondgenoten als ze eenmaal onafhankelijker zijn geworden van Washington. "We moeten profiteren van de crisis met de VS en onze economie, defensie en soevereiniteit op energiegebied versterken", zegt een voormalige Franse minister. "En we moeten blijven terugslaan."

Eli Stokols deed verslag vanuit Washington, Philipp Fritz vanuit Warschau, Clea Caulcutt vanuit Parijs en Emily Schultheis vanuit Los Angeles. Nicholas Vinocur (Brussel) en Esther Webber (Londen) hebben bijgedragen aan deze publicatie.

Deze publicatie is een samenwerking uit het Axel Springer Global Reporters Network. De tekst is aangepast en ingekort ten opzichte van de originele versie.