De stress in het financiële systeem neemt toe. Er is wantrouwen tegen Spaanse
banken, er is onzekerheid over of Spanje al dan niet moet trekken op het
noodfonds, er is voortdurende onzekerheid over de Griekse verkiezingen en
tot overmaat van ramp koelt de mondiale economie zichtbaar af. Er dreigt op
deze manier een vicieuze cirkel te ontstaan. De stress in het financiële
systeem schaadt de conjunctuur, hetgeen de stress weer doet toenemen.

Zoals bijna een jaar geleden is de vraag ook nu weer of we afglijden naar een
nieuwe recessie, of dat het hier slechts om een tijdelijke groeivertraging
gaat, een ‘soft patch’.

Groeivertraging

Dit is koffiedik kijken. Er zijn geen econometrische modellen die zulke vragen
met enige overtuiging kunnen beantwoorden. Het zal dus ‘kwalitatief’ moeten.
Wat van belang is, is waar die opmerkelijke groeivertraging nu precies
vandaan komt, hoe de beleidsreactie zal zijn en of er andere groei
ondersteunende factoren zijn.

De belangrijkste verklarende variabele is ongetwijfeld de eurocrisis. Het
krappe begrotingsbeleid heeft een behoorlijk aantal landen in een recessie
geduwd zonder al te veel hoop op spoedig herstel. Daarnaast leidt de
onzekerheid tot voorzichtig gedrag bij beleggers, banken, consumenten en
bedrijven. En de conjuncturele gevolgen van de crisis in Europa beginnen
zich inmiddels naar andere regio’s te verspreiden. Zo stelt de export vanuit
Azië naar Europa teleur, terwijl die naar de VS nog behoorlijk stand houdt.

Verenigde Staten

Een andere groeiremmer is het economische beleid in veel landen. Niet dat er
stevig wordt geremd, maar er wordt evenmin stevig gas gegeven. Feitelijk
wordt de voet geleidelijk van het gaspedaal gehaald. In de VS bijvoorbeeld.
Operation Twist van de Fed is minder expansief dan de eerdere programma’s
van kwantitatieve verruiming. En doordat er diverse stimuleringsmaatregelen
van de overheid aflopen, neemt het begrotingstekort in de VS inmiddels
duidelijk af.

In opkomende landen is tussen half 2010 en het laatste deel van 2011
behoorlijk geremd door de autoriteiten. De effecten daarvan ondervinden we
nu nog. Sommige landen hebben het beleid omgekeerd. In Brazilië,
bijvoorbeeld, is de rente al zeven keer verlaagd, maar in de meeste andere
landen is er nog niet veel verruimd. En in Europa blijft het
begrotingsbeleid onverminderd restrictief en lijkt de liquiditeitsinjectie
van de ECB van een paar maanden geleden uitgewerkt.

Waar moet herstel vandaan komen?

Er zijn nog wel een paar lichtpuntjes. Zo denk ik dat de Amerikaanse economie
nog redelijk groeit. De laatste cijfers in de VS vielen behoorlijk tegen,
maar ik vermoed dat die de teruggang in groei een beetje overschatten.

Verder denk ik dat beleidsmakers in opkomende landen wel zullen reageren. In
China zijn al maatregelen genomen, maar het is te vroeg om over de
effectiviteit te oordelen. En de Amerikaanse centrale bank zal ongetwijfeld
verdere actie ondernemen als dat nodig is.

Een ander lichtpuntje is de olieprijs. Die is de laatste weken behoorlijk
gedaald. Dat helpt.

Sleutel ligt in Europa

Maar de sleutel ligt in Europa. Dat is nou jammer. Door
belangentegenstellingen en verschil van inzicht zijn de Europese
beleidsmakers erg reactief en niet proactief.

De ECB zou veel agressiever kunnen zijn, maar wil dat niet omdat zij druk op
andere beleidsmakers meent te moeten houden. In mijn optiek zou een centrale
bank onder de huidige omstandigheden genoeg geld moeten drukken om het
nominale BBP te laten groeien en liefst ietsjes harder dan de nominale
rente. Maar dat doet ze niet.

En de andere beleidsmakers liggen met elkaar in de clinch over hoe nu verder
moet worden gegaan. Er zijn diverse opties. De kapitaalvlucht uit perifere
landen moet op de een of andere manier worden gestopt. En een verhoging van
het noodfonds lijkt nu al weer wenselijk, zeker als Spanje een beroep op het
fonds gaat doen. Er is een Duits plan (niet van de regering, maar van het
college van economische experts) om een deel van de schuld van overheden in
een soort bad bank te stoppen. Het lijkt mij een interessant plan. Lijkt een
beetje op 'eurobonds'.

Wanneer komen de Europese leiders in actie? Tenzij ze door de omstandigheden
worden gedwongen, zal dat nog wel even duren. De Griekse verkiezingen op 17
juni staan grote acties op korte termijn in de weg. Misschien gaat het dan
gebeuren op de Europese top eind juni, wanneer de nieuwe Franse president
steun hoopt te vinden voor zijn groeiagenda. De ervaring leert dat Europese
leiders juist op tijd in actie komen om een ramp te voorkomen. Het is jammer
dat het steeds zo lang moet duren. Hadden we maar een meer proactief
leiderschap.

Per saldo denk ik toch dat een mondiale recessie zal worden voorkomen, net als
vorig jaar. Maar het kan wel eens nagelbijten worden.

Han de Jong is hoofdeconoom van ABN Amro. Meer columns: zie het
blog van Han de Jong

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl