'Groot-Brittannië kan zoveel meer zijn dan de butler van oligarchen'

Als Oliver Bullough zijn gezicht laat zien in de dure woonwijken van Londen, dan bellen Russische oligarchen en andere superrijken de politie.

De journalist, meestal in het gezelschap van deelnemers van de Kleptocracy Tour die hij rondleidt, geldt als een ongewenste pottenkijker. Zeker als zo’n beller miljoenen, of zelfs miljarden euro’s heeft weggesluisd uit z’n eigen land om het geld te parkeren in het duurste vastgoed ter wereld in Londen.

Uitleggen wat hij doet aan aan politieagenten in peperdure Londense wijken hoort erbij voor de zeer Brits klinkende Bullough: “Nee, ik ben geen Russische ultranationalist die stennis wil schoppen.”

Na zijn gevierde boek Moneyland – waarin hij de financiële praktijken van kleptocraten, en de deftige dienstverleners in de ‘Global North’ die hen helpen – uit de doeken deed, is Bullough terug met een nieuw boek.

In 'De butler van de wereld: hoe Groot-Brittannië handlanger werd van oligarchen, belastingontduikers en criminelen' richt hij zijn blik volledig op eigen land.

De journalist laat zien dat Groot-Brittannië zich sinds het verlies van het koloniale rijk in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw stort op alle mogelijke mazen in de internationale financiële wetten, en zo de ultieme dienstverlener is geworden van de rijksten ter aarde. Of het nu boeven of 'gewone' billionaires zijn.

"Groot-Brittannië is een grote maas in de wet", vertelt Bullough in een interview met Business Insider. "Niemand doet zoveel als wij".

En waarom? Omdat het spelen van een butler voor oligarchen, belastingontduikers en criminelen buitengewoon lucratief is. "Het idee bestaat hier dat dit butleren gewoon common sense is. Iets logisch, maar zeker niet ideologisch. Dat het idioot zou zijn als je hier tegen bent."

Business Insider sprak met Bullough over 'De butler van de wereld' dat afgelopen maand in een Nederlandse vertaling is verschenen, over de 'halve zolen' in Downing Street en of hij 'kapitalisme haat'.

Er is geen grotere vriend ter wereld voor de superrijken, kleptocraten en Russische oligarchen dan Groot-Brittannië. Dat is nogal een bewering, ook de basis van je meest recente boek. Hoe ben je tot die opvatting gekomen?

"Zoals ik in mijn boek beschrijf, gebeurde dit tijdens een gesprek met een Amerikaanse collega. Die was overgevlogen om verslag te doen van het 'goede werk' dat Groot-Brittannië deed in het bestrijden van financiële misdaad. Het werd een heel deprimerend gesprek voor 'Andrew' - niet zijn echte naam, want ik wilde hem niet in verlegenheid brengen. Ik moest hem erop wijzen dat er feitelijk niks gebeurt op dat gebied in het Verenigd Koninkrijk. Hij kon maar niet accepteren dat de situatie zo erg was; hij dacht dat ik hem voor het lapje hield."

"In mijn gesprek met 'Andrew' beschreef ik Amerika als 'politieagent van de wereld', maar toen vroeg ik me af: wat is Groot-Brittannië dan? En toen schoot me te binnen: wij zijn de butler van de wereld. Ja, dat is een stereotype waar we graag verre van blijven, maar dit idee bleef hangen."

En toen besloot je dat je butler wilde worden, beschrijf je in het boek. Je ging naar butler-school..

"Klopt. Niet snel daarna meldde ik me bij een butleropleiding. Waar anders leer je meer over dat vak? Maar toen ze erachter kwamen waarover ik schrijf, hadden ze me liever niet meer over de vloer. Tja, wat doe je dan? Ik besloot dan maar de bekende Britse boekenreeks van P.G. Wodehouse, over butler Jeeves en zijn werkgever Wooster, te gaan lezen. Groot-Brittannië als butler was tot dan toe een leuke metafoor, maar toen ik deze verhalen las, stuitte ik op eindeloze overeenkomsten."

Zoals?

"Jeeves is een ontzettend capabele, beleefde en charmante man. Iemand die alles kan zijn wat hij wil. Maar Jeeves besteedt liever zijn tijd aan het oplossen van triviale problemen om zo een paar pond extra te verdienen. Wooster zegt in een scene, die ik parafraseer in mijn voorwoord, 'ik begrijp niet waarom Jeeves mijn overhemden strijkt, als ik hem was, dan was ik minister-president geweest'. En waarom doet die butler dat niet? Omdat hij liever geld verdient."

"Dat is precies het probleem van Groot-Brittannië. Alle getalenteerde mensen willen de spreekwoordelijke 'butler' worden. En zo eindig je met slechte leiders. Ik denk dat dit fenomeen de ontwikkelingen in de Britse politiek van de afgelopen jaren verklaart. De ene leider is nog slechter dan de andere. Dat komt doordat alle getalenteerde mensen zijn gaan werken voor oligarchen. Dan houd je de halve zolen over, zoals Boris Johnson of Liz Truss."

Maar heeft die opeenvolging van ‘halve zolen’ er, zoals jij ook in je boek beschrijft, er ook niet voor gezorgd dat allerlei plannen voor na de Brexit zijn mislukt? Zoals het omtoveren van London tot een Singapore aan de Thames?

"Dat is de enige positieve geweest van de incompetentie van onze leiders. Dat ze zo'n plan niet hebben kunnen verwezenlijken. Omdat ze de hele tijd met elkaar ruziën. Maar was het niet gewoon beter geweest voor ons land als we wel slimme en capabele mensen aan het roer hadden? Die het beste voor hebben met ons land en de burgers?"

"Maar ja, het probleem is dat je in Groot-Brittannië zoveel meer kunt verdienen als butler, dat mensen liever werken voor een oligarch, dan voor het volk. Dit is precies de moraal in de verhalen over Jeeves. Hij kan zoveel meer zijn, maar eindigt als iemand die de overhemden van anderen strijkt."

Na 'Moneyland' richt ook 'Butler van de wereld' zich op de superrijken en de mensen die hen helpen. Je begon als Rusland-correspondent, maar dit onderwerp lijkt je te blijven fascineren. Hoe komt dat?

"De schimmige financiële wereld en Rusland zijn met elkaar verbonden. Ik verhuisde naar Moskou toen ik 21 jaar oud was. Heel naïef, dacht ik, dat ik getuige zou zijn van een transformatie die Rusland tot een 'normaal' Europees land zou veranderen. Veel mensen hoopten, met mij, dat Rusland een democratisch en welvarend land zou worden. Spoiler: dat gebeurde niet."

"Mijn werk richt zich op de vraag: waarom zijn die dromen van 1991, van Rusland na de Sovjet-Unie, niet uitgekomen? Mijn eerste boeken gingen over Rusland en waren gebaseerd op mijn werk daar als journalist. Na de Maidan-revolutie in Oekraïne in 2014, kon ik niet meer om de rol van corruptie heen. Hoe de dromen van gewone Russen en Oekraïeners door de oligarchen om zeep waren geholpen. Ik vroeg me af hoe een kleine groep superrijken zo'n buitensporige invloed kon krijgen in de Russische politiek, en op andere plekken in de wereld."

"Als je dan een beetje graaft, kom je erachter dat deze superrijken hulp kregen. En dan zie je al snel dat Groot-Brittannië een centrale rol heeft gespeeld in het leveren van de diensten die oligarchen nodig hadden bij het stelen, behouden en genieten van hun vermogens."

"Moneyland ging over het wereldwijde financiële systeem, waarin er geen grenzen zijn of wetten gelden als je genoeg geld hebt. Na Moneyland, bedacht ik me dat grenzen nog steeds belangrijk zijn in de wereld. En dat de Britse rol in het creëren van Moneyland groot was. Dus dat verdiende een eigen boek."

"Er zijn meer landen in de wereld die zich opwerpen als butler voor de superrijken, maar niemand doet het op de schaal waarop het VK dat doet. Ons land creëerde off-shore finance en de problemen die hieruit voortkomen. Het is een leuk verhaal om te vertellen, al is het deprimerend."

In 'Butler van de Wereld' beschrijf je het tragische verhaal van de Britse zakenman Ajit Chambers, die jarenlang campagne voerde om een verlaten Londense metrostation - Brompton Road - te kopen, en dit cultureel erfgoed wilde verbouwen tot een commerciële trekpleister met eettentjes, winkels en holografische exposities.

"Dit tragische verhaal is een perfect voorbeeld voor de 'butler-isatie' van Groot-Brittannië. Het was zo leuk geweest als dit station een attractie was geworden. Zoiets had dit deel van de stad nog niet. Chambers had het geld om het station van de overheid te kopen. En dit was een goede deal geweest voor iedere partij."

"Maar toen Londen uiteindelijk besloot het station te verkopen, deden ze dat aan een Oekraïense oligarch in 2014. Dat is hoe Groot-Brittannië butler speelt: niet nadenken over de consequenties van iets, niet nadenken over de langetermijnwaarde van een project als dat van Chambers. Nee. Alleen maar denken: hoe kan ik - nu - het meeste geld verdienen."

Twee weken na de aankoop van Brompton Road wordt de oligarch in kwestie - Dmitry Firtash, een vertrouweling van president Vladimir Poetin - door de Oostenrijkse autoriteiten gearresteerd op last van de Amerikaanse FBI.

"De Britse overheid had beschikking over dezelfde feiten als de VS. Beide voeren hetzelfde buitenlandbeleid richting Rusland. Alleen de VS klagen Firtash aan; wij verkopen hem historisch erfgoed. Het is een verschil van dag en nacht."

"Deze zaak rond Brompton Road vat heel mijn boek samen. Hier zie je het verschil in wat Groot-Brittannië doet en wat het zou kunnen doen. Niet alle voorbeelden in mijn boeken zijn zo fotogeniek als een oud metrostation, maar wat er met Firtash is gebeurd, dat is al duizenden keren gebeurd in Groot-Brittannië. Mensen die eigenlijk aangeklaagd moesten worden, kregen een adellijke titel, mochten het duurste vastgoed kopen. Afzonderlijk zijn al deze gevallen verschrikkelijk. Samen bekeken zijn ze een ramp voor het land."

Hoe is je boek ontvangen in het Verenigd Koninkrijk en heb je sinds het uitkomen gemerkt dat er iets veranderd is aan het butleren?

"Er is momenteel veel debat in het land over het nalatenschap van ons koloniale verleden. Dit boek beschrijft hoe Groot-Brittannië het verlies van de kolonies aangreep om de butler te spelen. Verrassend genoeg werd 'Butler voor de wereld' goed ontvangen bij de rechtse Daily Mail, het uiterst-linkse Socialist Worker én bij The Economist, die politiek gezien een middenkoers vaart. Dus ik heb iedereen tevreden kunnen houden."

"Wat betreft veranderingen; sinds de crisis in Oekraïne begon, heb ik zeker vooruitgang gezien. Er zijn wat financiële wetten aangepast. Toch zie ik dat er nog maar weinig besef is over de wortels van het probleem. Want de regelgeving [tegen financiële misdaden en onregelmatigheden, red.] is er. De regels worden gewoon niet nageleefd. Als we echt het probleem van de oligarchen willen oplossen, dan moeten we ze vervolgen. Daar heb ik nog geen teken van gezien in de Britse politiek."

In je boek beschrijf je ook het probleem dat Groot-Brittannië de rol van butler niet uit handen wil geven, omdat dan een ander land die kan oppakken

"Groot-Brittannië is een maas in de wet ter grote van een land. We zouden heel makkelijk kunnen besluiten om niet langer een speeltuin te zijn voor de rijken. Niemand doet zoveel butleren als wij. Kijk naar onze diensten; we bieden de superrijken niet alleen vermogensbeheer, of een plek om te investeren, we hebben grote kunstveilingen, goede privé-scholen, een heleboel personeel voor superjachten, noem maar op. Hier kun je alles krijgen als superrijke. Als Groot-Brittannië dit niet allemaal zou aanbieden, dan zouden ook die oligarchen hier belasting moeten betalen. Dat zou de wereld een stuk beter maken."

"Maar dat doen we niet. Het idee bestaat hier dat dit butleren gewoon common sense is. Iets logisch, maar zeker niet ideologisch. Dat het idioot zou zijn als je hier tegen bent. Dat we gewoon geld proberen te verdienen in een imperfecte wereld. En als wij het niet doen, iemand anders het wel doet."

"Bijvoorbeeld Nederland. De overeenkomsten met Groot-Brittannië zijn er. Wij hebben de Kaaimaneilanden, jullie Curaçao dat eveneens een belastingparadijs is. Nederland heeft de finance sector op orde om een butler te zijn, als jullie willen. Jullie missen nog wat soft services zoals privéscholen. En jullie hebben te weinig aristocratie misschien..."

Zou een nieuwe niet-Conservatieve regering verbetering kunnen brengen in Groot-Brittannië?

"Nee, het butleren is sinds de jaren vijftig opgekomen onder zowel Labour als de Conservatieven. Je ziet dat de Conservatieve Partij de afgelopen jaren bijzonder afhankelijk is geworden van rijke donoren. Daardoor knijpt men een oogje toe bij nogal wat shady figuren."

"Een verandering van regering zou een beetje helpen, maar niet veel. Er zijn genoeg linkse mensen in het Parlement die geld willen aannemen van oligarchen als daarmee ziekenhuizen gefinancierd kunnen worden. Net zoals er Conservatieven zijn die strengere regulering willen van diezelfde superrijken."

Iets anders...Op 17 november vorig jaar opende in het hartje van London het restaurant Bacchanalia. Waar alleen de superrijken een bordje pasta meer dan 150 euro kunnen betalen. Op diezelfde dag verhoogde de Britse regering de belastingen en kondigde het 35 miljard euro aan bezuinigingen aan. Terwijl miljoenen Britten hun energierekeningen niet meer kunnen betalen.

"De mensen die naar zo’n restaurant gaan leven niet echt in het Verenigd Koninkrijk. Oligarchen, hedgefonds managers en andere superrijken hebben met zo'n eettentje een beetje Moneyland in het centrum van Londen. Daarbuiten leeft de rest van ons. Het is zo deprimerend dat zoiets bestaat. Ik heb niks tegen chique retsaurants. Maar het heeft een nare bijsmaak, dat zo'n restaurant opent terwijl er in Europa en in Oekraïne zoveel leed is door de oorlog en de energiecrisis."

Je hebt dan niks tegen chique restaurants, volgens de recensent van The Wall Street Journal haat jij kennelijk het kapitalisme. Is dat zo?

"Meestal vind ik slechte recensies vervelend om te lezen, maar deze vond ik hilarisch. Ik voel me vereerd dat ik iets heb geschreven dat zo'n gevoelige snaar raakt, dat het zo verkeerd neergezet moet worden."

"Mijn werk draait niet om het haten van het kapitalisme, maar een hekel te hebben aan criminelen. Want dat zijn de mensen waarover ik schrijf. Als je denkt dat je met het verdedigen van oligarchen het kapitalisme beschermt...misschien heeft het kapitalisme dan grotere problemen dan een schrijver zoals ik."

Lees ook: Dit zijn de 20 minst democratische landen ter wereld: Rusland zit er niet bij, maar Poetin doet wel z’n best