Geld lenen bij familie? 5 valkuilen om voor op te passen

Een lening of schenking van een familielid kan je net dat steuntje in de rug geven dat je nodig hebt, bijvoorbeeld om een huis te kopen of om een bedrijf te starten. Zoveel makkelijker dan lenen bij een bank, die allerlei voorwaarden stelt. Toch?

Niet per se. Juist het gebrek aan goede, vastgelegde afspraken kan leiden tot onduidelijkheid en verschil van inzicht. En juist bij familie is dat extra vervelend, aangezien het kan leiden tot een conflict dat zowel zakelijk als privé is.

Toch worden er veel familieleningen afgesloten. Zo is ongeveer 10 procent van de totale hypotheekschuld in Nederland een familie- of privéhypotheek, meldde De Nederlandsche Bank (DNB) in december 2023.

Directeur Josca Buitenhuis van juridische dienstverlener Familiebank weet wat er mis kan gaan bij onderhandse leningen. Familiebank biedt software om afspraken rond een lening of schenking juridisch netjes vast te leggen en te beheren, om zo misverstanden te voorkomen.

Onder familieleden zijn de bedoelingen vaak goed en het vertrouwen is groot.

Het vastleggen van afspraken gebeurt dan vaak niet of niet goed genoeg. Zelf kent Buitenhuis het voorbeeld van een zoon die in een faillissement zat en 15.000 euro van zijn vader leende. "Het geld is tot nu toe nooit terugbetaald en de twee hebben al vijftien jaar ruzie", vertelt ze.

Een ander voorbeeld betreft een conflict tussen ouders en hun zoon. De ouders wilden een 'boeterente' opleggen, omdat de zoon de hypotheeklening die hij bij zijn ouders had genomen, wilde oversluiten naar een 'gewone bank' om voor een lagere hypotheekrente in aanmerking te komen.

Banken leggen een boeterente op, als je de hypotheek oversluit gedurende de rentevaste periode; ze lopen immers de afgesproken rentebetalingen mis. Maar dit betekent niet per se dat het bij een familiebank ook zo werkt, schreef Business Insider eerder.

Niet alleen slechte afspraken tussen familieleden zorgen voor problemen. Ook gebrek aan kennis over bijvoorbeeld fiscale regels kunnen families parten spelen. Josca Buitenhuis van de juridische specialist Familiebank noemt vijf valkuilen bij een onderhandse lening.

1. Verschil in verwachtingen over de terugbetalingen

Bij een familiehypotheek of andere lening binnen de familie, ontstaat er soms verwarring over de terugbetalingsvoorwaarden. "We zien vaak dat mensen later alsnog hun familielening willen formaliseren, nadat er spanningen zijn ontstaan binnen de familie", vertelt Buitenhuis.

"Binnen een familie is de drempel om een paar maanden niet te betalen vaak lager dan bij een bank. Zelf ken ik iemand die geld leende van zijn ouders voor zijn eerste huis. Toen hij de lasten niet kon opbrengen, was het makkelijker om te zeggen: 'Ik betaal even niet'. "

"In dit geval werd dat wel geaccepteerd door de ouders, maar tegelijk is het als ouder ook moeilijk om je kind iets te weigeren. Terwijl achterstallige betalingen ook voor ouders een probleem kunnen worden, bijvoorbeeld als ze hun eigen hypotheek hebben verhoogd om een lening aan hun kind te verstrekken."

"Met heldere overeenkomsten kunnen duidelijke afspraken worden gemaakt over wat er gebeurt, als betalingen niet op tijd worden gedaan."

2. Complexe belastingregels

"Ouders of grootouders willen hun kinderen vaak financieel steunen, bijvoorbeeld met een eenmalige schenking voor de aankoop van hun eerste huis. Maar je kunt niet zomaar grote bedragen schenken zonder rekening te houden met fiscale regels, ook al is het je eigen kind", zegt Buitenhuis.

"Een fout die vaker zien, is dat twee gescheiden ouders beide aan hun kind schenken in de veronderstelling dat de bedragen als afzonderlijke schenkingen worden gezien. Echter, voor de belastingvrijstelling worden ze bij elkaar opgeteld, wat voor verrassingen kan zorgen bij de belastingaangifte."

Dus stel dat moeder 6.000 euro schenkt en vader 4.000 euro, dan is niet het hele bedrag belastingvrij. Want de totale schenking ligt boven het drempelbedrag 6.633 euro dat ouders hun kind in 2024 belastingvrij mogen schenken.

3. De mythe van rentevrij lenen

Volgens Buitenhuis denken veel mensen dat je zonder gevolgen rentevrij geld kunt lenen van ouders of andere familieleden. "Maar de Belastingdienst ziet het rentevoordeel bij een rentevrije lening als een schenking", zegt Buitenhuis.

"Dit betekent dat als de ‘gemiste’ rente hoger is dan de belastingvrije schenkingsvrijstelling (in 2024 6.633 euro per jaar per kind), er schenkbelasting moet worden betaald over het bedrag boven deze vrijstelling", legt ze uit.

"Het is dus verstandig om je te informeren en om alles goed vast te leggen, ook bij relatief kleine bedragen van 5.000 tot 10.000 euro. Je kunt in het contract bijvoorbeeld aangeven of gebruikgemaakt wordt van de vrijstelling."

De rente op een onderhandse lening als een familielening, moet overigens ook zakelijk zijn. Dit betekent dat de rente in lijn moet liggen met de rente die een bank ook in rekening zou brengen.

4. Verandering in familieomstandigheden

Vaak worden familieleningen afgesloten zonder rekening te houden met onverwachte gebeurtenissen in de toekomst. "Soms doen zich verdrietige situaties voor", weet Buitenhuis.

"Stel dat een ouder een familiehypotheek aan zijn kind heeft verstrekt. Als het kind vervolgens samen met zijn partner in dat huis woont en het kind overlijdt, kunnen er problemen ontstaan als dit soort zaken niet goed zijn vastgelegd", vertelt ze.

"Vragen over wie verantwoordelijk is voor de aflossing en hoe de eigendomsrechten verdeeld moeten worden, kunnen voor veel spanning zorgen."

"Als de partner erfgenaam is, dan erft die ook de lening, terwijl dit misschien niet de bedoeling was van de ouders. Het is belangrijk om dit soort scenario’s vooraf goed vast te leggen, vooral belangrijk bij langlopende afspraken zoals een 30-jarige hypotheek. Je zou bijvoorbeeld kunnen vastleggen dat de hypotheek direct opeisbaar is in het geval van overlijden."

5. Geen huis, maar een MINI Cooper gekocht met schenking

Buitenhuis ziet regelmatig schenkingsgeld aangewend worden voor doeleinden die de schenkers niet helemaal in gedachten hadden. Een grootouder schenkt bijvoorbeeld geld aan een kleinkind voor een goede start in het leven, maar wat als dat geld wordt gebruikt voor feestjes en luxe?

"Dit kan leiden frustratie binnen de familie", weet ze. "Ik ken een jongen van 18 jaar die een schenking niet investeerde in een huis, maar er een auto van kocht. Want op die leeftijd is een MINI Cooper rijden natuurlijk veel cooler dan een eerste huis kopen."

In een overeenkomst kun je bijvoorbeeld laten vastleggen voor welke doelen de schenking aangewend mag worden, zegt Buitenhuis.

LEES OOK: Huis kopen met hulp van je ouders: hoe hoog moet de rente op een familiehypotheek zijn?