EU-commissaris Frans Timmermans wil de zwaarste procedure tegen Polen inzetten om het land op het rechte pad te dwingen.
Hij vraagt de lidstaten en het Europees Parlement in te stemmen met het activeren van artikel 7 uit het EU-verdrag. Dit artikel kan ertoe leiden dat Polen zijn stemrecht in de EU tijdelijk wordt ontnomen.
Nooit eerder is een EU-land bedreigd met deze zogenoemde ‘nucleaire optie’.
Het besluit van de Europese Commissie komt na twee jaar vergeefse pogingen om met Polen in dialoog te gaan over wetswijzigingen die volgens Brussel de democratische rechtsstaat bedreigen. Het land wil met een aantal controversiële wetten de rechtspraak onder politieke controle brengen. Daarmee zou het land niet meer voldoen aan de EU-normen op het gebied van rechtsstaat.
Polen ontkent EU-wetgeving te overtreden.
"Laat duidelijk zijn dat de commissie dit besluit met pijn in het hart neemt", zei Timmermans woensdag in Brussel. "Maar de feiten laten ons geen keuze." Volgens de commissie heeft Polen dertien wetten aangenomen die een risico voor een democratische, onafhankelijke rechtsstaat vormen.
"Wij doen dit voor Polen, de inwoners van Polen. Elke EU-burger heeft recht op een onafhankelijke rechtspraak", lichtte Timmermans toe. "Het gaat ook over de EU als een geheel, over de kernwaarden van de EU, over het goed functioneren van de gemeenschappelijke markt en over wederzijds vertrouwen."
Aanbevelingen voor juridische hervormingen
Timmermans geeft de Poolse regering een aantal aanbevelingen om de juridische hervormingen waarmee regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) politieke controle krijgt over onder meer benoemingen en ontslag van rechters bij lagere rechtbanken, het Hooggerechtshof en het Grondwettelijk Tribunaal in lijn met de EU-normen te brengen.
Hij roept Warschau opnieuw op tot dialoog. "Wij staan zeven dagen 24 uur klaar."
Nederland steunt het voorstel van Timmermans. "Een bedreiging van de rechtsstaat moet je altijd serieus nemen", laat minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra weten.
Zijlstra ziet de activering als een noodzakelijke stap nu Warschau de afgelopen tijd niet bereid was tot een politieke dialoog over de kwestie. De minister roept de Poolse regering op constructief bij te dragen aan een oplossing.
Zo werkt artikel 7
Hoe nu verder? De eerste stap is dat het Europees Parlement en vier vijfde van de lidstaten (Polen niet meegeteld) moeten vaststellen dat er een "duidelijk gevaar’’ is dat Polen de Europese waarden ernstig schendt. De EU-landen kunnen vervolgens aanbevelingen doen.
Fase twee gaat in als volgens de Europese Raad van regeringsleiders sprake is van "ernstige en voortdurende schending’’ van de Europese waarden. Hier moeten alle lidstaten (met uitzondering van Polen) mee instemmen. De kans dat dit gebeurt is klein, aangezien Hongarije de kant van de nationalistische regering in Warschau lijkt te kiezen.
In de daaropvolgende fase kunnen de lidstaten Polen van bepaalde rechten ontdoen, waaronder het stemrecht in EU-vergaderingen. Hiervoor is een gekwalificeerde meerderheid nodig, wat neerkomt op 72 procent van de lidstaten die meedoen aan de stemming.
De voorstemmers moeten gezamenlijk wel 65 procent van de bevolking vertegenwoordigen.