Facebook en Instagram gemaakt om even verslavend te zijn als pijnstillers

Nederlands onderzoek wijst uit dat we gemiddeld 2 uur en 15 minuten per dag met een smartphone bezig zijn. Jongeren halen zelfs 3 uur en 21 minuten per dag. Voor meer dan de helft van de ondervraagden is de smartphone een onmisbaar deel van het dagelijks leven.

Het lijkt misschien alsof ons gedrag rond smartphones heel natuurlijk is, maar daar zit veel meer achter. Achter al het knipperen en piepen zit iets dat we “gedragsontwerp” noemen. De term betekent dat iets is ontworpen met als doel om gedrag te beïnvloeden of te veranderen.

“Het succes van een app wordt vaak gemeten in de mate waarin het een nieuwe gewoonte creëert,” zegt app-ontwikkelaar Peter Mezyk, hoofd van het internationale app-bureau Nomtek, hierover tegen Business Insider Deutschland. Het bedrijf ontwikkelde apps voor woordenboek Pons, reis- en toerismebedrijf Tui en mediabedrijf Prosieben Sat1.

Als we elke dag een app openen zijn makers tevreden. Op socialemediaplatforms als Facebook en Instagram geldt: hoe meer tijd we op het platform doorbrengen, hoe meer reclame-inkomsten er in de zakken van techbedrijven vloeien. Aandacht is geld.

Daarom beschuldigen critici Facebook en Instagram ervan dat ze hun apps opzettelijk zo ontwerpen dat ze verslavend werken. Op dit punt komt gedragsontwerp om de hoek kijken.

Een app manipuleert ons gedrag in drie stappen

"Er zijn drie criteria nodig om een gewoonte te vormen: voldoende motivatie, een actie, en een trigger," zegt Mezyk. De driesporenaanpak, die nu standaard is onder app-ontwikkelaars, is gebaseerd op het Fogg Behavior model, opgesteld door hoogleraar B.J. Fogg van de universiteit van Stanford.

Een bepaald gevoel of een motivatie is een voorwaarde om een app überhaupt te openen. Dat kan bijvoorbeeld de anticipatie zijn die we voelen als onze mobiele telefoon trilt, maar het kan ook de angst zijn om iets te missen.

Naast motivatie is er een actie nodig die ons in de app trekt. Denk hierbij aan het klikken op de app of het tikken op een "Vind ik leuk"-knop. De drempel moet zo laag mogelijk zijn.

Of een actie plaatsvindt, hangt ook af van de trigger. Het is dit onderdeel dat ons over de drempel en in de app trekt. Triggers zijn dingen zoals onze telefoon die trilt of het scherm dat oplicht met een nieuw bericht.

Lees ook: Instagram gaat jongeren beschermen – algoritme houdt vreemd gedragende volwassenen weg bij tieners

Gedragsaanpassing hoeft niet per se slecht te zijn. Apps kunnen ons bijvoorbeeld ook helpen om productiever te worden of om meer te bewegen.

Verschillende ex-werknemers van Apple, Google en Facebook waarschuwden er echter voor dat grote techbedrijven apps opzettelijk ontwerpen zodat ze verslavend zijn. Ze beweren dat techgiganten proberen de tijd die je aan een app besteedt te maximaliseren om hun winst te maximaliseren, ongeacht de impact op de geestelijke gezondheid en het emotionele welzijn van de gebruikers.

Er zijn twee soorten apps: pijnstillers en supplementen

"Er zijn eigenlijk twee soorten apps - de ene een pijnstiller, de andere een aanvulling," zegt Mezyk. 'Aanvullende apps' lossen volgens de ontwikkelaar specifieke problemen op, stroomlijnen dingen en maken ons leven makkelijker. Dit zijn bijvoorbeeld verkeers-, bank-, en vertaalapps. Over het algemeen bevredigen ze onze behoefte aan informatie vrij snel, zodat we ze vrij sporadisch en vluchtig kunnen gebruiken.

De situatie is heel anders met 'pijnstiller-apps'. Volgens Mezyk voldoen ze niet aan een duidelijk omschreven behoefte; we vinden ze gewoon aantrekkelijk. "Ze wekken een prikkel op die meestal draait om negatieve emoties zoals eenzaamheid of verveling", zei hij. Daarbij noemt hij Instagram en Facebook als voorbeelden.

De kans op verslaving is uitzonderlijk groot bij social media apps

Volgens Mezyk is de kans op verslaving aanzienlijk groter als we 'pijnstiller-apps' gebruiken vergeleken met aanvullende apps.

"Facebook is een goed voorbeeld van een supplement dat snel kan veranderen in een pijnstiller wanneer je in het stadium komt dat je niet meer zonder kunt," zei hij. Het heeft echter geen zin om apps te demoniseren - geld verdienen en ethische app-ontwikkeling sluiten elkaar niet uit.

"De reden dat sommige apps verslavend zijn, is dat de meeste bedrijven zich eerst afvragen hoe ze er geld mee kunnen verdienen - maar bij ethische app-ontwikkeling staat de gebruiker centraal," betoogt Mezyk.

Dit artikel verscheen in oorspronkelijke vorm op Business Insider Deutschland.

Lees meer over sociale media:

• Dit nieuwe Nederlandse social mediaplatform werkt zonder advertenties, trackers en algoritmes: ‘Bij ons betalen gebruikers niet met hun data’
• Ik probeerde de kost te verdienen als influencer… en faalde – 5 harde lessen die ik leerde nadat ik tienduizenden volgers kreeg én weer kwijtraakte op sociale media
• We besteden 76% van onze tijd op sociale media in apps van Facebook, maar de klad lijkt erin te komen