Zo veilig is de wolf in 7 Europese landen

Na lange afwezigheid rukt de wolf op in Europa, tot vreugde van natuurliefhebbers maar tot verdriet van mensen die overlast van het dier ondervinden. Zoals boeren die doodgebeten vee aantreffen. De wolf is zwaar beschermd, maar daar kan verandering in komen. Bovendien verschilt de wetgeving per land.

De terugkeer van de wolf in Europese regio’s waar het dier lange tijd afwezig was, zorgt in toenemende mate voor conflicten met lokale landbouw en jachtgemeenschappen, aldus een persbericht van de Europese Commissie. Volgens voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie vormt de wolf in sommige gebieden een “reëel gevaar voor de veestapel en potentieel ook voor mensen”.

Von der Leyen had hier zelf direct mee te maken. Haar 30-jarige pony Dolly werd in 2022 doodgebeten door een wolf.

Ze roept lokale overheden, wetenschappers en andere belanghebbenden op om vóór 22 september data te leveren over de populatie en impact van wolven. Op basis van die gegevens gaat de commissie kijken of de wetgeving rond de zwaar beschermde wolf soepeler kan waar nodig.

Maar hoe is de wolf nu eigenlijk beschermd?

Zo is de wolf nu beschermd

De wolf werd in 1979 als strikt beschermde diersoort opgenomen in het Verdrag van Bern van de Raad van Europa. De ondertekenaars, waaronder Nederland, werden hierin verplicht maatregelen te nemen om de wolf te beschermen.

In 1992 is het verdrag wettelijk verankerd in onder meer de EU-Habitatrichtlijn. Hierin is meer uiteengezet wat lidstaten moeten doen voor het behoud van bedreigde diersoorten en hun habitat, waaronder de wolf die is opgenomen in verschillende bijlagen van de richtlijn. Vervolgens hebben lidstaten de bescherming van de wolf in hun nationale en lokale wetgeving vormgegeven.

Toch geniet de wolf niet in elke lidstaat dezelfde beschermingsstatus.

De verschillende bijlagen van de Habtitatrichtlijn hebben een ander doel, zo omvat bijlage II dieren en planten waarvoor speciale beschermingszones vereist zijn, terwijl in bijlage IV dieren en planten staan waarvoor strikte bescherming nodig is. In bijlage V gaat het om dieren en planten waarvoor beheersmaatregelen kunnen gelden, waaronder het doden van dieren.

Landen waar de wolf wel mag worden gedood

De beschermingsstatus van de wolf is afhankelijk van waar een land is ingedeeld. Nederland en veel andere landen vallen onder de strikte bescherming in bijlage IV, maar in (gebieden van) de Baltische staten, Spanje, Griekenland en Finland gedijt de wolf relatief goed en mag het dier worden verjaagd of gedood. Deze landen vallen onder bijlage V.

Daarnaast kunnen landen op grond van artikel 16 van de Habitat-richtlijn een uitzondering aanvragen op de algemene beschermingsstatus van de wolf (derogatie), bijvoorbeeld ter bescherming van flora en fauna, het voorkomen van schade aan vee of als de publieke gezondheid of veiligheid in het geding is.

Bijvoorbeeld Frankrijk, Hongarije, Kroatië, Roemenië, Slovenië en Zweden hebben derogaties aangevraagd. Op basis daarvan kan een vergunning worden verleend om wolven te doden.

Bij beheersmaatregelen is het doden van wolven alleen toegestaan onder strenge voorwaarden die wettelijk zijn vastgelegd. Een afschotlicentie wordt bijvoorbeeld pas afgegeven als de wolf daadwerkelijk een bedreiging vormt voor bijvoorbeeld het vee van een boer en alternatieven, zoals een voorgeschreven omheining, niet werken. Ook mag de instandhouding van de soort niet in het geding komen.

Nu de wolf in opmars is en het aantal incidenten toeneemt, zijn de huidige uitzonderingen op de beschermingsstatus van de wolf voor tegenstanders niet genoeg.

In verschillende landen klinkt de roep om de status te versoepelen, bijvoorbeeld door de wolf aan te merken als "beschermd" in plaats van "strikt beschermd".

Waar is de wolf?

Voordat we kijken hoe veilig de wolf is in verschillende landen (en waar veehouders meer of minder te duchten hebben) is het wellicht goed om te weten waar het dier nu zoal uithangt.

De wolf was tegen het einde van de 19e eeuw zo'n beetje uitgeroeid in West-Europa, vooral omdat er hevig op werd gejaagd. Dat kwam omdat er überhaupt veel werd gejaagd, waardoor wolven door voedselschaarste naar verluidt vee begonnen aan te vallen. Tel daarbij op de toch al beroerde reputatie van de wolf - denk aan de grote, boze wolf in Roodkapje en aan de wolf en de zeven geitjes- en de jacht is geopend.

Dankzij het Europese natuurbeleid is de wolf weer in opmars. Duitsland heeft sinds de jaren 90 weer wolven, Denemarken sinds 2017 en Nederland telt sinds 2018 enkele wolven. Ook in Polen, Italië, Frankrijk, Oostenrijk en Zweden nemen wolven in aantal toe. Hoe veilig ze zijn, hangt van het nationale beleid af.

Business Insider bespreekt hieronder de bescherming van wolven in zeven Europese landen.

1. Spanje: wolven ten noorden van Duero beschermd, nog wel...

Naar schatting telt Spanje 304 roedels en zo'n 2.500 wolven die vooral in het noordwesten van het land leven. Ze zijn strikt beschermd, maar in de EU-habitatrichtlijn geldt een uitzondering voor Iberische wolven ten noorden van de rivier Duero. Dat betekent dat gecontroleerde jacht is toegestaan.

Echter, in 2021 verklaarde de Spaanse overheid ook die populatie als strikt beschermd. Daarmee werd het bestaande jachtverbod op wolven elders in het land uitgebreid.

Maar aan die beschermde status van de wolven boven de Deuro komt mogelijk een eind als de centrumrechtse Partido Popular (PP) haar verkiezingsbelofte nakomt. In de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 23 juli, waarin PP de grootste werd , beloofde de partij de nationale bescherming van de wolf boven de Duero terug te draaien, in een poging kiezers op het platteland te trekken.

Daarmee sloot de partij zich aan bij het extreemrechtse Vox, die overigens zetels verloor tijdens de verkiezingen. Volgens PP is de jacht op wolven "onderdeel van diepgeworteld cultureel erfgoed in een groot deel van de samenleving".

2. Frankrijk: steeds ruimere nationale wetgeving om wolf te doden

In de jaren 30 was de wolf in Frankrijk uitgeroeid als gevolg van hevige jacht op het dier in de 18e en 19e eeuw. Halverwege de jaren 90 doken de eerste wolven weer op vanuit de Italiaanse Alpen. Sindsdien is hun populatie hard gegroeid en telde Frankrijk in 2021 tussen de 640 en 978 dieren.

Daarmee zijn de aanvallen op vee zoals, schapen, geiten en koeien en soms paarden toegenomen. Tussen 2004 en 2009 werden jaarlijks 4.000 dieren gedood door wolven. Dat aantal ligt sinds 2017 op 12.000 gedode dieren per jaar, schrijft Le Monde op basis van cijfers van de autoriteiten.

Sinds 2004 wordt volgens de krant aan de beschermingsstatus van de wolf in Frankrijk getornd met 'wolvenplannen', die bedoeld zijn om de bescherming van de biodiversiteit en die van de veestapel in balans te brengen. In het vijfjarenplan van 2018-2023 was er ruimte om jaarlijks 10 procent van de wolvenpopulatie te ruimen. Maar in 2020 schroefde het ministerie van Milieutransitie en Landbouw dit percentage op naar 19 procent, wat in 2022 neerkwam op 174 wolven.

Op het moment dat wolven schade toebrengen, kunnen boeren een jachtvergunning aanvragen om hun kuddes te verdedigen. Bij een collectieve operatie die wordt ingezet bij grote en terugkerende schade, gaat het om ruimen. De wetgeving bepaalt op welke manier wolven gedood mogen worden.

Volgens Le Monde zijn er inmiddels meer dan 2.400 verordeningen in de verschillende Franse prefecturen die het schieten op wolven toestaan.

3. Duitsland: lastige wolf mag onder voorwaarden dood

In de jaren negentig keerde de wolf terug naar Duitsland en in 2000 werd volgens het Duitsland Instituut het eerste welpje geboren. Daarna ging het hard. De wolf deed zich al jagend tegoed aan reeën en zwijnen en rukte vanuit Saksen in noordwestelijke richting op naar Brandenburg, Saksen-Anhalt, Mecklenburg-Voorpommeren, Nedersaksen en uiteindelijk Nederland.

In 2022 waren er naar schatting 1.200 wolven in Duitsland, waarvan 161 roedels, 43 paren en 21 eenlingen. Het toegenomen aantal leidt tot meer conflicten, waarmee de beschermende status in Duitsland steeds controversiëler wordt.

De discussie tussen voor- en tegenstanders van de wolf is zo hoog opgelopen dat op Goede Vrijdag 2023 zelfs een afgehakte wolvenkop werd gevonden nabij natuurbeschermingsorganisatie Nabu. Hoewel op het doden of verwonden van wolven tot vijf jaar gevangenisstraf staat en afhankelijk van de deelstaat een boete tot 65.000 euro, werden in het district Gifhorn al drie wolven op wrede wijze vermoord.

Ondanks dat de wolf strikt beschermd is, mogen zogenoemde probleemwolven onder voorwaarden wel afgeschoten worden. Het gaat dan om wolven die zich opvallend gedragen tegenover mensen of die voortdurend azen op boerderijdieren waarvoor al beschermingsmaatregelen zijn genomen. Dit was eerst in verschillende deelstaten geregeld en sinds 2019 ook landelijk.

Een afschotlicentie gold bijvoorbeeld voor probleemwolf GW950m die in september 2022 de 30-jarige pony van voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen doodbeet en daarvoor al verantwoordelijk was voor de dood van twaalf andere dieren. Het preventief schieten van wolven is verboden in Duitsland.

4. Nederland: wolf is strikt beschermd

Zoals gezegd dook in 2018 de eerste wolf op in Nederland. Inmiddels telt ons land zes roedels, volgens BIJ12, de organisatie die zich bezighoudt met de monitoring van de wolf in Nederland. De meeste wolven leven op de Veluwe en in het zuiden van het land loopt een solitaire wolf rond. In januari werd het aantal wolven in Nederland geschat op zo'n 30 tot 35 en het aantal stijgt. Bekijk hier de lijst van wolvenwaarnemingen in Nederland.

In Nederland is de strikt beschermde status van de wolf opgenomen in de Omgevingswet, voorheen Wet natuurbescherming. Het is hier verboden om wolven in hun natuurlijke verspreidingsgebied te doden, vangen of te verstoren. Hun voortplantings- of rustplaatsen mogen niet beschadigd of vernield worden. En het is verboden om uit het wild afkomstige wolven dood of levend in bezit te hebben.

Ook hier zorgen wolven voor overlast bij bijvoorbeeld boeren die doodgebeten vee aantreffen. Zo doodde een wolf in een half jaar tijd zeker 103 schapen, een geit en een pony in Drenthe. Een boer die het mannetje te lijf ging met een hooivork moest dat bekopen met een beet in zijn arm. Het dier werd op last van de burgemeester doodgeschoten.

In 2022 stond de wolf in de top 5 van schadeveroorzakende dieren in Drenthe. De wolf was goed voor ongeveer een ton aan schade, de helft minder dan de de roek en de grauwe gans.

Boeren krijgen subsidie om beschermingsmaatregelen te nemen, maar sommigen zien de wolf het liefst gewoon verdwijnen en vinden Nederland te klein voor de wolf.

En niet alleen boeren vrezen de wolf, ook inwoners van Drenthe waren bang om hun hond uit te laten of in de bossen te laten spelen, zei de Drentse gedeputeerde Henk Jumelet tegen RTL Nieuws.

Vooralsnog ziet het er niet naar uit dat Nederland in aanmerking komt voor beheersmaatregelen volgens de Europese wetgeving. Daarvoor is de populatie hier waarschijnlijk te klein.

Daarnaast is het niet makkelijk om aan te tonen dat de wolf daadwerkelijk een bedreiging vormt en moeten eerst andere maatregelen genomen worden om overlast van het dier tegen te gaan. De mogelijkheid tot preventie wordt lang niet altijd benut, zei een expert tegen RTL.

5. Zweden: grootste wolvenjacht in jaren

Zweden deelt een populatie van wolven met Noorwegen (460 in Zweden, 80 in Noorwegen) die zich vooral ophoudt in het zuiden van het land. Zweden is een van de landen waar derogatie voor de wolf geldt en waar de gestage groei van de populatie in toom wordt gehouden met de jaarlijkse jacht op het dier tussen januari en februari. De jachtvergunning voor wolven is in 2010 ingevoerd.

In mei 2022 kondigde de Zweedse regering de grootste wolvenjacht in jaren aan: 75 dieren mochten worden gedood. Volgens Gunnar Glöersen van de Zweedse jachtvereniging "absoluut noodzakelijk" om de groei van de populatie te remmen.

Onzin, vonden natuurorganisaties die wezen op de 3.000 wolven die Italië telt. Ze spraken van de "grootste wolvenslachting in de geschiedenis" en probeerden de jacht tevergeefs tegen te houden omdat die in strijd zou zijn met de Conventie van Bern en de EU-Habitatrichtlijn.

Het Zweedse bureau voor Milieubescherming adviseert een aantal van minimaal 300 wolven, om te voorkomen dat de populatie verder verzwakt door inteelt. Maar een meerderheid van het Zweedse parlement wil het aantal volgens The Guardian terugbrengen naar 170 individuen, de ondergrens van de 170 tot 270 exemplaren die vereist zijn voor de instandhouding van de wolvenpopulatie volgens de EU-Habitatrichtlijn.

6: Noorwegen: alleen voortplanten in beschermde zone

In buurland Noorwegen, dat geen lid is van de Europese Unie, leven dus zo'n 80 wolven. De wettelijke basis voor het beheer van de populatie ligt in de Conventie van Bern en de Noorse wet voor Natuurdiversiteit. Hierin is zowel de bescherming van de wolf opgenomen als dat van vee en rendieren.

In Noorwegen is 5 procent van het land ingericht als beschermde zone waar de wolf in principe voorrang heeft op andere belangen, zoals grazend vee. Tegelijk mogen wolven zich alleen in deze gebieden voortplanten en geldt een populatiedoel van drie broedparen met jongen (vier tot zes als de roedels aan de grens met Zweden worden meegeteld).

Volgens het Wereld Natuurfonds ligt de lat daarmee zo laag dat de wolf voortdurend bedreigd is, ook omdat de populatie relatief zwak is door inteelt.

Vanwege de beschermde status valt de wolf in Noorwegen niet onder de reguliere jachtwet, maar onder de gecontroleerde jacht onder voorwaarden. In 2021-2022 mochten 26 wolven worden gedood buiten de beschermde zones, terwijl het doden van vier roedels binnen de zones was toegestaan. Volgens The Guardian ging het in totaal om 51 dieren die afgemaakt mochten worden.

Dierenrechtenorganisaties probeerden de jacht op de ongeveer 25 dieren in de beschermde zones via de rechter te stoppen. Tevergeefs. In hoger beroep werd de beslissing van de rechtbank om de jacht in de zones te stoppen, teruggedraaid. Daarna werden volgens The Guardian op één dag negen dieren afgemaakt. Volgen het Noorse ministerie van Klimaat en Milieu waren de quota in overeenstemming met de Conventie.

7. Italië: wolf nooit verdwenen

In Italië is de jacht op wolven sinds 1979 verboden. In tegenstelling tot veel andere Europese landen is het dier hier nooit verdwenen.

Echter was de wolf aan het einde van de vorige eeuw wel bijna volledig uitgeroeid door mensen die erop konden jagen met vallen, lood en gif. Er bleef een klein aantal van zo'n 100 tot 200 dieren over verspreid over de Apennijnen van Midden- en Zuid-Italië, volgens een organisatie voor natuurbehoud.

Het aantal wolven in Italië wordt geschat op zo'n 3.300 en stijgt. Volgens de EU-Habitatrichtlijn en de Italiaanse wet mag er niet op het dier gejaagd worden en gelden er geen plannen om de populatie te beheren. Naar verluidt worden er jaarlijks wel 300 wolven illegaal afgemaakt.

LEES OOK: Brussel wil beschermde status wolf mogelijk bijstellen, na regen van klachten uit agrarische sector