Burgers, bedrijven en overheden in de EU moeten snel hun gasverbruik verminderen om de komende winter door te komen indien Rusland de gastoevoer verder of helemaal afsluit.

Als de lidstaten tussen 1 augustus en 31 maart 2023 niet vrijwillig 15 procent minder gas consumeren dan gemiddeld de afgelopen vijf jaar, wil de Europese Commissie verplichte doelen stellen.

De Commissie wil voorkomen dat huishoudens en essentiële voorzieningen als ziekenhuizen letterlijk in de kou komen te staan.

Uit het energienoodplan met de naam Save gas for a safe winter (Spaar gas voor een veilige winter) blijkt dat de commissie niet is overtuigd dat het Russische gas zal blijven vloeien. Dat is niet alleen een risico voor dagelijkse dingen als verwarming en koken, maar kan ook de economie schaden. Brussel vreest dat bij een volledige Russische leverantiestop de Europese economie tot 1,5 procent kan krimpen.

Mogelijk verplicht gasrantsoen voor alle EU-landen

Ze stelt voor een waarschuwingssysteem op te zetten met de naam Unie Alert, dat in overleg met de lidstaten in werking treedt bij een substantieel tekort aan gas of bijzonder hoge vraag naar gas. Op dat moment wil ze kunnen ingrijpen en bepaalde maatregelen om de gasvraag te reduceren voor alle landen verplicht stellen. Voor eind september moeten de lidstaten hun nationale energienoodplannen aanpassen en aangeven hoe ze 15 procent gaan besparen.

"Europa moet haar voorbereidingen opvoeren om de directe gevolgen van verdere verstoringen, inclusief volledig afsluiten van Russische gastoevoer te kunnen opvangen", maant de commissie.

Overal moeten campagnes komen of worden opgevoerd om huishoudens en bedrijven aan te zetten de thermostaat en watertemperatuur thuis, op kantoor en in de fabriek lager te zetten. De overheid moet daarin het goede voorbeeld geven en maatregelen in openbare ruimtes treffen.

In het voorstel somt het dagelijks bestuur van de EU een reeks suggesties voor energiebesparing in de industrie op, waarbij het overschakelen op andere energiebronnen dan gas prioriteit heeft en in bepaalde gevallen ook gesubsidieerd kan worden. Het moedigt bedrijven aan samen te werken en bijvoorbeeld bij gastekorten in een bepaalde regio tijdelijk productie over te nemen.

EU krijgt minder gas uit Rusland via Nordstream 1

De gaspijplijn Nord Stream 1 - die gas van Rusland naar Duitsland vervoert - wordt donderdag weer in gebruik genomen. Maar tenzij een onderhouden turbine wordt teruggegeven gaat er nog minder gas doorheen dan voor de tijdelijke sluiting.

Dat heeft de Russische president Vladimir Poetin gezegd na een top in Iran. Volgens de Russische leider vloeit er in dit geval niet meer dan 20 procent van de normale hoeveelheid gas van Rusland naar Duitsland.

Voor het onderhoud van de Nord Stream had Rusland de gastoevoer al verlaagd naar 40 procent van het normale niveau. Ook toen werd de afwezigheid van een turbine als reden aangevoerd. Die was in Canada voor onderhoud en mocht vanwege in de tussentijd ingestelde sancties tegen Rusland niet meer terug worden gegeven aan Gazprom. Duitsland verweet Rusland dat het een politieke keuze was om minder gas te leveren.

Nord Stream is sinds begin vorige week volledig dicht vanwege gepland onderhoud. Donderdag zou de pijplijn normaal gesproken weer in gebruik worden genomen, maar verschillende Europese landen hielden al langer rekening met verder uitstel.

"Rusland ziet gas als politiek wapen, een creatie van president Poetin om ons te verdelen", zegt vicevoorzitter Frans Timmermans. "Zijn volgende stap is onduidelijk, maar wel duidelijk is dat hij de EU probeert te treffen. Dus in de hitte van de zomer moeten we denken aan de winter, met preventieve reducties zodat u straks niet in de kou staat of uw baan verliest."

De EU is nog niet klaar om nu al zonder Russische brandstof te kunnen, hoewel ze zich heeft voorgenomen er zo snel mogelijk minder afhankelijk van te worden. Dat kan door elders in te kopen en sneller over te schakelen op groene en hernieuwbare energie.

Ook hebben de lidstaten afgesproken de gasopslag voor 1 november tot 80 of zo mogelijk 90 procent te vullen, maar het is niet zeker dat deze percentages worden gehaald.

De lidstaten moeten instemmen met de voorstellen. Volgende week is daarom een extra bijeenkomst van de ministers van energie in Brussel ingelast.

Dreiging stroomtekort in Europa

Europa krijgt naar verwachting relatief snel te maken met stroomstoringen als gevolg van de tekorten in het aanbod van met name gas voor de opwekking van stroom in energiecentrales, zo meldde de Noorse energieconsultant Rystad Energy maandag in een analyse van de Europese energiemarkt.

De Europese Unie is onvoldoende voorbereid op de chaos die de energiemarkt deze winter te wachten staat, stelt Rystad Energy in het rapport. De verwachting is dat het afknijpen van de gastoevoer door Rusland grote gevolgen zal hebben.

De mogelijkheden om stroomtekorten te voorkomen op basis van de verwachte beschikbaarheid van gas, kolen, kernenergie en hernieuwbare bronnen zijn voor Europa extreem beperkt en duur, aldus analist Vladimir Petrov van Rystad Energy.

“Het moment waarop de crisis acuut wordt komt sneller dichterbij. De vraag is niet zozeer of de crisis komt, maar het is steeds meer een kwestie van ‘wanneer'”, schreef Petrov.

LEES OOK: Europa krijgt te maken met stroomstoringen: de vraag is ‘niet of maar wanneer’ dat gebeurt, volgens Noorse energieconsultant