Esmah Lahlah (GL-PvdA): 'Niemand houdt graag de hand op'

De 43-jarige Esmah Lahlah ontpopte zich de afgelopen jaren als een ongekend populaire politicus in Tilburg. Als wethouder Bestaanszekerheid, Kansengelijkheid en Talentontwikkeling nam ze het op voor kansarmen, bezocht ze talloze voedselbanken en versoepelde de lokale bijstandswetgeving.

Afgelopen jaar hielp Lahlah haar partij aan een klinkende overwinning in de gemeenteraadsverkiezingen.

Haar strijd voor bestaanszekerheid leverde Lahlah fans uit alle hoeken van de Tilburgse samenleving op. Zo nam de lokale volkszanger Benno van Vugt zelfs een lied over de wethouder op (“Kijk eens hoe ze op de tafel staat/ het is weer feest, hier in de raad”).

Na de aanstaande verkiezingen voor de Tweede Kamer verruilt Lahlah het Tilburgse stadshuis voor Den Haag, waar de fusiefractie GroenLinks-PvdA haar op een prominente tweede plek op de kieslijst heeft gezet.

Voor het tweede interview in onze serie met lijsttrekkers en prominente kandidaat-parlementariërs reist Business Insider dan ook af naar het Tilburgse stadhuis, voor een gesprek met Lahlah.

Lees ook: VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz: ‘De hypotheekrenteaftrek moet niet verder omlaag en de overheid moet indien nodig gebieden aanwijzen om te bouwen’

Hoe wil zij haar lokale aanpak naar Den Haag transporteren? En hoe kijkt ze aan tegen haar eigen transfer? “Ik wil me blijven verwonderen en leren.”

Als wethouder leefde u een maand lang bij wijze van experiment op bijstandsniveau. Op avonden dat u krap bij kas zat, at u een zak paprikachips. Wat was uw belangrijkste les?

“Hoe goed bedoeld ons beleid voor mensen in de bijstand ook is, in de praktijk pakt het vaak negatief uit. De overheid blijkt dikwijls een van de grootste drempels te zijn voor mensen die om hulp vragen.”

“Dat zit hem bijvoorbeeld in de wantrouwende manier waarop we onze brieven en formulieren versturen. Zo kreeg ik een aanvraagformulier voor een bijstandsuitkering toegestuurd, waarop stond: dit stukje niet invullen, dat is voor de professional. Zo'n professional moet vervolgens invullen of iemand 'direct bemiddelbaar' naar de arbeidsmarkt is of 'onbemiddelbaar'. Dat is nogal een toonzetting, want we hebben het over mensen.”

“Wel benadruk ik: wat ik mee heb gemaakt is totaal niet zo erg als wat mensen die langdurig in de bijstand zitten hebben meegemaakt. Ik wist dat het een maand duurde, met een begin en een eind. Ik had dus perspectief. Ik kan nooit voelen hoe het is om een puzzel te moeten leggen die elke dag verandert, omdat het leven je overkomt.”

Het bestrijden van armoede is uw grote missie geworden als politica. Uw vader, een Marokkaanse immigrant, had in Nederland een fabrieksbaan en uw moeder kreeg pas op latere leeftijd de kans te studeren. Jullie hadden het niet breed, zo gaf u eerder aan in interviews. Helpt deze ervaring u bij uw werk?

“Ja. Ik groeide op in een echte volkswijk in Helmond. Daar was het: doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg. Studeren en onderwijs volgen was niet vanzelfsprekend en veel buren en familieleden hadden een uitkering.”

“Ik heb toen gezien hoe mensen in vervelende situaties terechtkomen, soms door omstandigheden buiten hen om. Het kan ingewikkeld zijn daar weer uit te raken. Dat heeft me getriggerd. Armoede gaat vaak van generatie op generatie. Het kan bovendien een risicofactor zijn voor kindermishandeling, huiselijk geweld en criminaliteit, blijkt uit onderzoek. Dit komt door de stress die het met zich meebrengt en de blik die zich vernauwt op overleven.”

Bij bestaanszekerheid denk ik meer aan de Partij van de Arbeid dan aan GroenLinks. Toch sloot u zich als wethouder bij GroenLinks aan.

Lacht: “Ja, ik zie dat anders. Het is groen én links. Ik was aanvankelijk een partij-onafhankelijke wethouder en voelde me heel eenzaam, dus ik dacht: welke politieke partij past bij mij?”

“Voor mij zijn de twee belangrijke thema's het klimaat en bestaanszekerheid. Die twee hebben met elkaar te maken, zoals je de afgelopen jaren kon zien rondom de stijgende energieprijzen. Willen we echt onze klimaatdoelen halen, dan hebben we ook een rechtvaardige klimaattransitie nodig. Daarom koos ik voor GroenLinks, maar ik ben ontzettend blij met de samenwerking tussen de twee partijen, want we delen op inhoud heel veel met elkaar.”

Het is nog maar een jaar geleden dat u de lokale verkiezingen won en opnieuw wethouder werd in Tilburg. Is het dan niet gek om te zeggen: ik pak mijn biezen en ga naar Den Haag?

“Dan zou ik graag de vraag stellen: wanneer is het een goed moment? Ik denk nooit, want we zijn hier nog niet klaar met bestaanszekerheid, maar het momentum is nu. Ik kreeg nu de vraag, dus ik wil die verantwoordelijkheid nemen. Ik denk dat we hier op lokaal niveau best wat veranderingen hebben kunnen maken. Tilburg investeert nu in perspectief en praat op een andere manier over mensen die hulp nodig hebben.”

“Toch loop ik ook tegen drempels aan in wat ik kan veranderen. Bijvoorbeeld rondom het minimumloon dat ik wil verhogen. Gemeenten mogen niet aan inkomenspolitiek doen. Je bent daarom aangewezen op het doen van experimenten, om aan te tonen wat eigenlijk al door heel veel onderzoeken is aangetoond. Best frustrerend is dat. Wil je dus in de basis dingen veranderen, dan moet je dichter bij het vuur zijn.”

U heeft aardig wat plannen voor Den Haag. In het partijprogramma van GroenLinks-PvdA lezen we dat de bijstand verhoogd moet worden, sommige belastingen worden kwijtgescholden en de sollicitatieplicht wordt versoepeld. Stimuleer je dan nog wel dat mensen weer aan het werk gaan?

“Werk moet altijd lonen. Daarom willen we een hoger minimumloon en een lagere belasting op arbeid. Wel ageer ik tegen een mensbeeld dat ervan uitgaat dat mensen heel graag in de bijstand willen zitten. Ik kan je vertellen: dat is écht geen pretje. Het zijn vaak mensen die iets hebben meegemaakt in hun leven en hulp nodig hebben.”

“Bijna niemand in de bijstand houdt ervan een hand op te houden en door alle hoepels heen te springen. Allerlei onderzoeken tonen aan dat het percentage mensen dat willens en wetens fraudeert superklein is.”

“Toen we na de Bulgarenfraude een fraude- en participatiewet optuigden, was er niemand die zei: laten we onderzoeken of een wantrouwend mensbeeld zorgt voor een snellere uitstroom van bijstandsgerechtigden. Andersom moeten wij wél allerlei onderzoeken uitvoeren om te laten zien dat vertrouwen werkt.”

Die participatiewet gaat ervan uit dat iedereen kan werken. Volgens u is dat helemaal niet zo, zei u eerder in interviews.

“Nou ja, niet iedereen kan werken op de reguliere arbeidsmarkt. Ook al hebben we een enorme krapte, toch hoor ik van mensen met een uitkering dat zij veel sollicitatiebrieven sturen en maar niet aan werk komen. De arbeidsmarkt is best prestatief en niet iedereen vindt daar een plek.”

“Voor de meest kwetsbare inwoners hebben we beschutte werkplekken, maar voor de rest is er de reguliere arbeidsmarkt. Daartussen hebben we niets, terwijl ik veel super getalenteerde mensen in mijn omgeving zie die óók kwetsbaar zijn. Zij worden niet op een manier gewaardeerd dat het financieel loont.”

Uw fractie oppert daarom het idee van basisbanen, oftewel gesubsidieerde werkplekken door de gemeente. Kunnen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt dan opeens wél aan de slag?

“De mensen hebben geen afstand tot de arbeidsmarkt, de arbeidsmarkt heeft een afstand tot hén. Uit proeven zie je dat het idee van basisbanen werkt. Groningen experimenteert bijvoorbeeld al drie jaar succesvol met basisbanen, vaak in de publieke sector.”

“In Tilburg zijn we dit jaar met een experiment begonnen waarbij vijf mensen aan de slag zijn gegaan bij bijvoorbeeld een woningcorporatie, als assistent of wijkregisseur. Zij krijgen financiële zekerheid, verdienen het minimumloon en hebben structuur in hun leven."

Dit soort basisbanen moeten er volgens jullie komen bij sportclubs, ouderenzorg, onderwijs en in de wijken. Concurreer je dan niet op de arbeidsmarkt met mensen die dit werk nu al betaald doen?

“Dat is een van de criteria waarnaar we kijken. Concurreren mag niet, zeker niet als het gesubsidieerd is.”

Lahlah ziet bij zowel publieke als private bedrijven kansen om basisbanen te integreren. “Denk bijvoorbeeld aan sociale ondernemers, die een boodschappenservice voor ouderen in de wijk hebben met vrijwilligers. Waarom kunnen we dat niet subsidiëren, zodat het financieel loont?”

De politica vergelijkt haar idee met de aloude Melkertbanen van de PvdA. “Die hadden doorstroom naar de reguliere arbeidsmarkt als doel. Dat is toen niet helemaal gelukt, waardoor het is wegbezuinigd. Ons doel is om ervoor te zorgen dat we een inclusieve arbeidsmarkt hebben. Als iemand na twee jaar door kan stromen, is dat supermooi, maar niet het einddoel.”

Van die Melkertbanen werd indertijd ook misbruik gemaakt door bedrijven, die werknemers geen vast contract gaven, maar liever nieuwe gesubsidieerde krachten inhuurden. Hoe willen jullie misbruik voorkomen bij de basisbanen?

Lacht: “Nou.. door goede gesprekken met elkaar te voeren. Mijn leidende principe is: vertrouwen.”

Kun je bedrijven altijd vertrouwen?

“Ik geloof dat je daar goede gesprekken mee kunt voeren. Ik zie dat heel veel in mijn omgeving; veel ondernemers die niet alleen voor de winst en groei gaan maar ook een bijdrage willen leveren aan de maatschappij. De basisbanen zijn ook niet zomaar voor iedereen. We selecteren mensen op een aantal criteria. Ze zitten bijvoorbeeld al wat langer in de bijstand en kunnen niet via bij- of omscholing een snelle overstap maken.”

Als je op landelijk niveau massaal banen wil optuigen met telkens een gesubsidieerd minimumloon, wordt dat dan niet gigantisch duur?

“Investeren in mensen loont altijd. Het is ook ontzettend duur als je mensen in de steek laat met een bijstandsuitkering en niet naar ze omkijkt. Hun welzijn en gezondheid kan erop achteruit gaan. Armoede kost ook geld.”

In jullie partijprogramma komen jullie voor ondernemers met aardig wat lastenverzwaringen aanzetten. Bedrijfswinsten worden zwaarder belast en er komt een miljonairsbelasting. Ondernemers lijken zich zo druk te maken dat ze massaal de kas van de VVD spekken. Hoe kunt u de zorgen van ondernemers over uw programma wegnemen?

“Daar houden we ook rekening mee. Zo willen we het minimumloon stapsgewijs verhogen naar 16 euro per uur.”

Hoe zijn ondernemers daarmee geholpen?

“Dat helpt ondernemers niet, maar wel het feit dat we dat stapsgewijs doen. We willen de effecten op de werkgelegenheid toetsen en kijken naar wat dit voor ondernemers betekent.”

“Er is nu ook een enorme krapte op de arbeidsmarkt. Het is voor werkgevers goed om personeel te hebben dat tevreden is, dat voelt dat het meer zeggenschap heeft en gezond is. Als je de arbeidsvoorwaarden verbetert en de werkdruk vermindert, blijven werknemers langer bij een bedrijf werken.”

“Wel kiezen wij heel bewust voor solidariteit. Wij vinden dat degenen die het meest verdienen ook het meest mogen bijdragen aan al die voorzieningen die we met elkaar belangrijk vinden. We willen een samenleving waarin iedereen mee kan doen, dus de sterkste schouders mogen ook de wat zwaardere lasten dragen.”

En wat als die sterkste schouders zeggen: de belastingdruk wordt hier te hoog, we verhuizen gewoon naar een ander land? Het gebeurde al met Shell en Unilever.

“Daar moet je goed naar kijken. Maar tegelijkertijd komt 150 miljard euro in ons belastingsysteem vooral terecht bij de grootverdieners en -verbruikers. Die middelen kun je ook inzetten om de lage en middeninkomens te helpen.”

“Niet alleen de bestaanszekerheid van de lage inkomens die het al jaren erg moeilijk hadden staat onder druk, ook die van de middeninkomens. Het raakt ons allemaal. We moeten daarom niet schromen om keuzes in maken. Wij maken deze keuze.”

GroenLinks-PvdA wil de hypotheekrenteaftrek geleidelijk afbouwen. Sommige opponenten willen hem voorlopig behouden, om rust op de huizenmarkt te creëren. Prijzen gaan al jaren over de kop en de rente is flink gestegen.

“Dan kom je weer terug op dat solidariteitsprincipe. De mensen die het grootste vermogen hebben en de duurste huizen, profiteren het meest van deze renteaftrek. Wij investeren liever in betaalbare woningen.”

“Rust op de huizenmarkt, dat vind ik trouwens echt een argument van mensen die het eigenlijk al goed hebben. Er ís geen rust. Er is een crisis in de huisvesting, huizenprijzen zijn torenhoog en de toegang voor sociale woningbouw en een betaalbare koopwoning is supermoeilijk.”

Jullie willen verhuurders verplichten hun woningen in 2030 naar energielabel B te hebben geïsoleerd. Er zijn veel kleine zzp’ers in Nederland die een huis verhuren als pensioen. Zadelt u hen niet op met een behoorlijke financiële last?

“Deze groep willen we tegemoetkomen. Er zijn verschillende regelingen, die je daarvoor zou kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld het nationale isolatieprogramma en het volkshuisvestigingsfonds, dat gericht is om bepaalde wijken en gebieden te verduurzamen. Wellicht komen er nog nieuwe isolatiesubsidies bij.”

Dan het openbaar vervoer: jullie willen iedereen voor 49 euro per maand onbeperkt laten reizen in de daluren. Voor minima moet de trein zelfs gratis worden. De treinen zijn nu al overvol. Raken die door deze maatregel niet alleen nog maar voller?

“Ja, maar we moeten het systeem veranderen. Het ov zou eigenlijk een publiek recht moeten zijn. Daarom zeggen we ook dat we willen investeren in betere arbeidsvoorwaarden in de publieke sector, waaronder het ov. In Duitsland hebben ze dit ook gedaan en daar bleek: het kán wel. Het is misschien niet van vandaag op morgen geregeld, maar we kunnen zoiets ook hier voor elkaar krijgen.”

GroenLinks-PvdA is nog altijd tegen kernenergie. Klimaatminister Rob Jetten merkte onlangs echter op: “Wilders wil geen geld voor klimaat. BBB wil liever geen windmolens. PvdD wil geen CO2-opslag. En PvdA/GL geen kernenergie. We hebben niet de tijd en luxe om schone technieken uit te sluiten.”

“Nou ja, volgens mij laten allerlei onderzoeken zien dat het een aantal jaren duurt om kerncentrales te bouwen. Tegen de tijd dat ze er zijn, had je al lang voldoende energie kunnen opwekken via wind- en zonne-energie. Dus ja, het is overbodig en ook nog eens heel duur.”

Toch geeft het IPCC aan dat kernenergie nodig is in de energiemix, willen we de klimaatdoelen halen. Ook jonge klimaatactivisten pleiten ervoor. Is het niet achterhaald om je af te blijven zetten tegen zo’n energievorm?

“Ik heb net uitgelegd waarom wij daar tegen zijn. Laten we vooral investeren in die dingen die voor de hand liggen: wind- en zonne-energie.”

Stel dat GroenLinks-PvdA in coalitieonderhandelingen belandt, hebben jullie dan ook breekpunten?

“Er zijn nu geen breekpunten. Ik zit ook niet in de positie dat ik nu aan het onderhandelen ben. We zijn nu bezig met een campagne en willen laten zien hoe onze ideale samenleving eruitziet. Ik vind het voorbarig om het nu al te hebben over breekpunten.”

Wat zou uw favoriete coalitie zijn?

“Daar heb ik nog niet over nagedacht. Dat doet nog helemaal niet ter sprake.”

U heeft toch wel een favoriete coalitie?

“Ik hoop in ieder geval links, groen en sociaal. En iedereen die ons bij ons aansluit, om te gaan naar een inclusievere samenleving, is meer dan welkom.”

Over links is er dan weer geen meerderheid, afgaande op de huidige peilingen. Wat wel een meerderheid heeft, is een coalitie van uw partij, NSC en VVD. Zou dat een mogelijkheid zijn voor jullie, weer met de VVD zoals de PvdA in 2012 deed?

“Dat is allemaal speculeren. Ik ga daar echt geen uitspraak over doen. Ik ben nu bezig met de campagne en met ons verkiezingsprogramma. En ik vind dat het belangrijk dat dat we het nog niet gaan hebben over de partijen en de poppetjes. We willen laten zien waar we voor staan: voor verandering en hoop. En dat is echt links, groen en sociaal vooruit.”

Maar als dat met de VVD moet, zou het kunnen?

“Na de verkiezingen zien we hoe we dat het beste kunnen bereiken.”

U sluit de VVD dus niet uit?

“Ik sluit nooit iemand uit.”

LEES OOK: Kan Omtzigt met VVD en BBB aansturen op een centrumrechtse coalitie zonder PvdA/GroenLinks? De rol van de PVV wordt mogelijk cruciaal