Het kapitalisme liep blauwe plekken op door beurs- en beloningsschandalen. Het
financiële systeem staat op wankelen. De ene crisis is nog niet opgelost en
de volgende is al begonnen. Tijd voor bezinning en verandering van politieke
kleur?

Op financieel-economische onderwerpen kunt u mij gevoeglijk plaatsen in de
meest rechtse uithoek binnen het politieke spectrum. Het marktmechanisme is
leidend. De grenzen van het menselijk vernuft zijn nog lang niet bereikt en
innovatie zal de mensheid veel verder brengen. Iedereen is principieel
verantwoordelijk voor zichzelf en alleen in uitzonderlijke, schrijnende
situaties is een vangnet nodig. Zelfredzaamheid en ondernemerschap in plaats
van leunen op Vadertje Staat.

Alle reden om te verwachten dat de verdediging van het kapitalisme en vrije
markten bij mij helemaal in goede handen is. Toch?

Kapitalisme met perverse trekjes
Het kapitalisme viert hoogtij vanaf de jaren tachtig. De beursschandalen
nemen we op de koop toe, met lelijke neveneffecten als de obscene
bonuscultuur en ridicule basissalarissen van zelfverrijkende bestuurders en
financiële goochelaars. Bestuurders en bankiers die risico’s nemen worden
rijkelijk beloond bij een goede gok, maar nauwelijks bestraft als het fout
afloopt.

Controlemechanismes in banken zijn zo belabberd dat gewetenloze handelaren als
Nick Leeson miljardenverliezen kunnen creëren. Accountants lijken soms blind
hun handtekening onder de jaarrekening te zetten. Het Japanse Olympus maakte
onlangs bekend dat maar liefst 687 miljoen dollar adviesfee zou zijn betaald
aan een dubieuze partij bij een overname, om daarmee beleggingsverliezen te
maskeren.

Nederlandse verzekeraars die zinloze woekerpolissen aansmeerden met
buitensporige kostenstructuren, hadden het klantbelang allang uit het oog
verloren. En nota bene ook dat van de lange termijn aandeelhouder. Het
toppunt van cynisme vormen zakenbankiers die grote klanten producten
aanbieden, waar ze zelf short in gaan.

Gewone mensen worden primair als consumenten beschouwd. En consumeren zullen
ze, al was het met leningen. Overheden doen er alles aan om het systeem in
stand te houden en stimuleren (lenen) op grote schaal. Dankzij lage inflatie
stimuleren centrale banken vrolijk mee en houden rentes laag.

Gammel financieel systeem
Sinds enkele jaren ondervinden we bovendien hoe fragiel ons financiële
systeem is. De doos van Pandora werd geopend met de ondergang van Lehman
Brothers.

De kredietcrisis was nog niet opgelost alvorens het Griekse drama zich
voltrok. Sindsdien genereert de ene crisis de volgende: van Griekenland naar
banken naar eurolanden naar opnieuw banken enzovoort.

Escalatie buiten de eurozone is geen ondenkbaar scenario. Uiteindelijk zijn op
grote schaal wanbetalingen op obligaties verzekerd bij Amerikaanse
financiële partijen. De Amerikaanse staat zal vervolgens zijn banken en
verzekeraars moeten bijstaan. Een dergelijke kettingreactie zal resulteren
in zware recessies. Ja, zelfs in China.

Topbankiers en -politici doen verwoede pogingen om alles bijeen te houden. De
monetaire trukendoos gaat helemaal open, waarbij iedereen teleurgesteld is
dat er vooral trucs uit komen, in plaats van structurele oplossingen.

Pijnlijke en impopulaire stappen zullen nodig zijn. De vraag is bovendien
welke stappen, aangezien de complexiteit van het financiële stelsel ons
boven het hoofd is gegroeid. Twijfels over de koersvorming op de financiële
markten zijn eveneens toegenomen, met een dubieuze rol van “High Frequency
Trading”.

De rationele belegger werd tijdelijk gek bij de flash crash op 6 mei 2010,
toen Amerikaanse aandelen ineens honderden miljarden dollar in waarde
daalden, alvorens binnen minuten weer op de oude niveaus te belanden.

Wel beseffen we tegenwoordig dat gratis geld niet bestaat, net zo min als
risicovrij ondernemen. Een bank met 2 procent eigen vermogen kan niet zowel
risico’s nemen, als continuïteit bieden.

Fundamentele acties
Wat moet er gebeuren? Bovenal niet de ogen sluiten voor de werkelijkheid. We
moeten risico’s en verplichtingen erkennen. Zo hebben kredietbeoordelaars
gefaald in het waarderen van de risico’s van gestructureerde producten,
waarmee de ondergang van zakenbank Lehman Brothers werd bezegeld en de
kredietcrisis escaleerde.

Tot de eeuwwisseling was het heel normaal voor bedrijven om verplichtingen
buiten de balans te houden, waardoor beleggers op het verkeerde been werden
gezet. Dit is niet alleen een zonde uit het verleden. De financiële
implicaties van de aankomende vergrijzing worden in veel landen genegeerd.
Zo houdt de Amerikaanse overheid de enorme verplichtingen voor zorg en
pensioenen buiten de balans, wat een veel groter issue is dan de
staatsschuld. Wat niet weet, wat niet deert.

Gelukkig hebben wij in Nederland onze zaakjes beter onder controle, hoor ik u
denken. Toch werd Klaas Knot deze maand bijna gelyncht toen hij als
president van De Nederlandsche Bank waarschuwde voor de hoge
hypotheekschulden.

Naast de realiteit in de ogen te zien, moeten we de lange termijn niet
opofferen voor het heden. Lenen en stimuleren zijn niet per definitie
slecht, wel gevaarlijk als hiermee een voorschot op de toekomst wordt
genomen. Wanneer schulden structureel sneller toenemen dan de inkomsten, zal
de rente uiteindelijk de groei vertragen totdat het helemaal niet meer kan
worden betaald. Dit geldt voor individuen, bedrijven en overheden.

Eerst verdienen, dan uitgeven
Inderdaad, erg ouderwets, eerst geld verdienen voor je het uitgeeft. En nu we
toch bezig zijn, laten we bestuurders meteen ook belonen voor wat ze zijn:
werknemers in loondienst, in plaats van ondernemers die met eigen geld
risico nemen.

Indien we de lange termijn uitdagingen blijven negeren en wanneer we er niet
in slagen de tering naar de nering te zetten, helpen we het kapitalistisch
systeem vanzelf om zeep. Eigenlijk maakt de politieke kleur dan weinig meer
uit. Voor diegenen die dit proces willen versnellen: stem SP.

Errol Keyner is adjunct-directeur bij de Vereniging
van Effectenbezitters (VEB), maar schrijft dit artikel op
persoonlijke titel.

Meer analyses van Errol Keyner

Volg de markten op Z24 Beurs

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl